Tölögön Kasımbekov’un “Cetilgen Kurak” Adlı Eserinde Mental Fiiller

Yıl 2024, Sayı: 14, 454 - 469, 29.02.2024

Cuma Bolat

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1402477

Öz

Dilimize İngilizceden girip yerleşen mental sözcüğü zihin ve zihinle alakalı olan demektir. Bu bağlamda mental fiiller zihinle ilgili fiillerdir. İdrak, algı ve duygularla ilgili fiiller mental fiiller içerisine girmektedir. Dolayısıyla mental fiiller, bir mental/zihinsel süreç sonucu ortaya çıkan fiillerdir. Mental fiiller ile ilgili ilk çalışmalar daha çok insan psikolojisi çerçevesinde yapılmış olsa da özellikle son zamanlarda dilbilimsel açıdan incelemeler ivme kazanmıştır. Mental fiiller konusu Türkiye Türkçesi yanında bazı tarihî ve günümüz Türk lehçelerinde de ele alınmış ve çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmada Kırgız edebiyatının zirve şahsiyetlerinden biri olan Tölögön Kasımbekov’un “Cetilgen Kurak” adlı eserinde geçen mental fiiller tespit edilmiştir. Çalışmaya konu olan eserden tarama yapılarak tespit edilen mental fiiller idrak fiilleri, psikolojik durum fiilleri ve algılama fiilleri ana başlıkları altında sınıflandırılmıştır. Bu çalışmanın amacı, “Cetilgen Kurak” adlı eserde tespit edilen mental fiillerin çeşitlilik ve kullanım sıklıklarını belirlemek ve veriler hâlinde göstermektir. Eserde çeşitlilik açısından ilk sırada yer alan mental fiil türünün psikolojik durum fiilleri; kullanım sıklığı en fazla olan mental fiil türünün ise algılama fiilleri olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tölögön Kasımbekov, Cetilgen Kurak, mental fiiller.

Mental Verbs in Tologon Kasymbekov's “Cetilgen Kurak”

Öz

Originally an English term, the word mental refers to cognitive or mind-related in Turkish. Accordingly, it can be asserted that mental verbs are verbs that are linked with the mind and that occur as a result of a mental process; therefore, verbs related to cognition, perception, and emotions are encapsulated in mental verbs. Although initial research on mental verbs mainly focused on a framework of human psychology, linguistic research on those verbs has become popular recently. Until recently, the literature seemed to miss investigating mental verbs, but it can be claimed that research on mental verbs now enjoys much interest from researchers. The subject of mental verbs has consistently been addressed in some historical and contemporary Turkish dialects as well as in modern Turkish. In this study, mental verbs occurring in the work “Cetilgen Kurak” by Tölögön Kasımbekov, one of the prominent figures in Kyrgyz literature, have been identified. Mental verbs identified in the work are classified as cognition verbs, psychological-state verbs, and perception verbs. Ultimately, the present study aims to address the mental verbs in the mentioned work regarding diversity and frequency of use and incorporate them into scholarly data. In the work, it has been determined that among the various types of mental verbs, psychological state verbs are ranked first in terms of diversity, while perception verbs are identified as the most frequently used type of mental verbs.

Anahtar Kelimeler

Tologon Kasymbekov, Cetilgen Kurak, mental verbs.

Kaynakça

• Akı, S. (2022). Saha (Yakut) Yazılı Edebiyatının İlk Örneği Ahtıılar’da Mental Fiiller. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 8(17), 336-375.
• Bayraktar, F. S. (2017). Bulgarca Sözlüğünde Yer Alan Türkçe Mental Fiiller Üzerine. XII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı (25-28 Eylül 2017, Bükreş, Romanya) Bildiri Kitabı, 458-466.
• Bilgin Aksoy, G. (2021). Azerbaycan Türkçesinde Mental Fiiller. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Croft, W. (1993). Case Marking and The Semantics of Mental Verbs. Semantics and The Lexicon, (ed.: J.Pustejovsky). Dordrecht: Kluwer Academic, 55-72.
• Çelik, T. (2021). Risale-i Kudsiyye’de Mental Fiiller ve Dizin. Doktora Tezi. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi.
• Doğan, L. ve Erdin, C. (2021). Gagauz Türkçesinde Mental Fiiller. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 9(2), 191-221.
• Erdem, M. (2004). Türkmen Türkçesinde Mental Fiillerin İsteme Göre Anlam Değişmeleri. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 939-949.
• Halliday, M. A. K. (1990). An Introduction to Functional Grammer. London: Foreign Language Teaching and Research Press.
• Hirik, E. (2018). Türkiye Türkçesinde Mental Fiiller. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Kasımbekov, T. (1976). Cetilgen Kurak. Frunze: Mektep Basması.
• Levin, B. (1993). English Verb Classes and Alternations. Chicago: University of Chicago Press.
• Özeren, M. ve Alan, İ. (2018). Kırgız Türkçesinde Mental Fiiller. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 61, 203-224.
• Richard, C. A. ve Ernest, R. H. (1999). Psikolojiye Giriş. (çev. Yavuz Alogan). Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Sandalyeci, S. (2023). Çağatay Türkçesinde Mental Fiiller: Ali Şir Nevâyî Örneği. Doktora Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Seçkin, K. (2019). Eski Türkçede Mental Fiiller. Doktora Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Seçkin, K. (2020). Eski Türkçe Metinlerinden Örneklerle Mental Fiil Teorisi. Konya: Palet Yayınları.
• Şahin, S. (2012a). Mental Fiil Kavramı ve Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1(4), 45-62.
• Şahin, S. (2012b). Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Viberg, Å. (1994). Differentiation and Polysemy in the Swedish Verbal Lexicon. Euralex, 204-215.
• Viberg, Å. (2001). Verbs of Perception. Language Typology and Language Universals, An International Handbook, (red.: M. Haspelmath, E. König, W. Oesterreicher, W. Raible), 1294-1309.
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2(1), 17-51.
• Yıldız, H. (2016). Eski Uygurcada Mental Fiiller. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Yıldız, H. (2020). Eski Uygurcada Mental Fiiller Arası Geçişler Üzerine Notlar. Gazi Türkiyat, 26, 105-125.