Toplumsal Değişim ve Yozlaşmanın 1970 Sonrası Âşıklık Geleneğine Yansımaları ve Bu Kapsamda Yazılan Gençlik Öğütlemeleri

Yıl 2024, Sayı: 14, 243 - 267, 29.02.2024

Muhammed Avşar

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1410562

Öz

Türk milletinin toplumsal hafızasının geleceğe taşınmasında önemli roller üstlenen âşıklar, kültürün koruyucusu ve taşıyıcısı vasıflarıyla toplumsal değişim ve yozlaşma konularını da şiirlerinde işlemişlerdir. Değişen toplum yapısı üzerinden yozlaşmaya karşı tepkilerini şiir vasıtasıyla dile getiren âşıklar, toplumsal çözülmenin etkisini kırmanın yolunun gençleri eğitmekten geçtiğini düşünerek öğütleme türünde şiirler yazmışlardır. İdeal çocuk ve özüne bağlı iyi bir gençlik hayali üzerinden yazılan bu şiirlerde, toplumsal hassasiyetleri koruma amaçlı mesajlar verilmiştir. Çalışmamızda, esasen sosyolojinin konusu olan toplumsal değişim ve yozlaşma kavramlarına âşık edebiyatının penceresinden bakılmıştır. Kavramsal çerçeve çizildikten sonra, 1970 sonrası âşıklık geleneğinde toplumsal değişim ve yozlaşma temaları âşıkların şiirlerinden örneklerle incelenmiştir. Sonrasında, toplumsal değişim ve yozlaşma karşısında âşıkların gençlere dönük öğütleme türündeki şiir örneklerine yer verilmiştir. Makalede, âşık edebiyatı temsilcilerinin toplumsal değişim ve yozlaşmaya karşı tepkisini ölçmek ve âşıkların toplumsal değerleri korumaya dönük tutumlarını öğütleme türündeki şiirleri vasıtasıyla ortaya koymak amaçlanmıştır. Toplumsal değişim ve yozlaşma meselesi, 20.yüzyılın ikinci yarısından itibaren daha yoğun şekilde tartışıldığı için çalışmamız 1970 sonrası âşık şiiriyle sınırlandırılmıştır. 1970 sonrasında çok sayıda âşığın bu temalara değinmesinden dolayı da yalnızca geleneğin önde gelen beş temsilcisinin (Reyhani, Şeref Taşlıova, Murat Çobanoğlu, Mürsel Sinan, Maksut Koca) şiirleri değerlendirmeye alınmıştır. Disiplinler arası bir yaklaşımın benimsendiği bu makalede kaynak tarama yöntemine başvurulmuş, elde edilen bulgular tematik içerik analiziyle değerlendirilmiştir. Çalışmamız, Türk kültürünün korunması ve gelecek nesillere aktarılması bağlamında âşıklık geleneğinin rolünü ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Âşıklık geleneği, kültür, toplumsal değişim, yozlaşma, öğütleme.

Reflections of Social Change and Corruption on the Tradition of Minstrelsy After 1970 and Youth Admonitions Written in This Scope

Öz

The minstrels, who assume important roles in carrying the social memory of the Turkish nation to the future, have also dealt with the issues of social change and degeneration in their poems with their qualities as the protector and carrier of culture. The minstrels, who expressed their reactions against corruption through poetry through the changing social structure, wrote poems in the genre of exhortation, thinking that the way to break the effect of social dissolution is to educate young people. In these poems, which were written over the ideal child and the dream of a good youth connected to its essence, messages were given to protect social sensitivities. In our study, the concepts of social change and degeneration, which are essentially the subject of sociology, are examined from the window of minstrel literature. After drawing the conceptual framework, the themes of social change and corruption in the tradition of minstrelsy after 1970 are analysed with examples from minstrels’ poems. Then, in the face of social change and corruption, examples of the poems of minstrels in the genre of admonition for young people are given. In the article, it is aimed to measure the reaction of the representatives of minstrel literature against social change and corruption and to reveal the attitudes of minstrels towards protecting social values through their poems in the genre of admonition. Since the issue of social change and corruption has been discussed more intensely since the second half of the 20th century, our study is limited to the poetry of minstrelsy after 1970. Since there were many minstrels who touched upon these themes after 1970, only the poems of five leading representatives of the tradition (Reyhani, Şeref Taşlıova, Murat Çobanoğlu, Murat Çobanoğlu, Mürsel Sinan, Maksut Koca) were evaluated. In this article, in which an interdisciplinary approach was adopted, the literature review method was used and the findings obtained were evaluated by thematic content analysis. Our study reveals the role of minstrelsy tradition in the context of preserving Turkish culture and transferring it to future generations.

Anahtar Kelimeler

Minstrelsy tradition, culture, social change, corruption, admonition.

Kaynakça

• Aktan, C. (1997). Siyasal Patoloji ve Siyasal Yozlaşma. Yeni Türkiye, 14, 1063-1076.
• Akyüz, H. (1992). Eğitim Sosyolojisinin Temel Kavram ve Alanları Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Alakuş, P. (2017). Âşık ve Kent İlişkisinin Çözümlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Aslan, A. (2016). Âşık Şeref Taşlıova’nın Şiirlerindeki Değerler Eğitimi Unsurlarının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi.
• Aşır, A. (2009). Âşık Yaşar Reyhani- Hayatı ve Sosyal Konulu Şiirlerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
• Bars, M. E. (2017). Kültürel Değerlerin Aktarımında Halk Edebiyatı Ürünlerinden Yararlanma. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 217- 228.
• Başgöz, İ. (1972). Folklore Studies and Nationalism in Turkey, Journal of the Folklore Institute, 9, (2/3), 162-176.
• Baykara, T. (2001). Türk Kültür Tarihine Bakışlar. Ankara: AKM Yayınları.
• Bilgiseven, A. K. (1995). Genel Sosyoloji. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Bolay, S. H. (2004). Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bolçay, E. (2012). Kars’ta Âşıklık Geleneği ve Karslı Âşık Maksut Koca’nın Hayatı, Sanatı ve Şiirleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Çelikten, H. (2021). Âşıklık Geleneği ve Kültür Değişmeleri. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Doğan, F. (2023). Türk Saz (Âşık) Şiirinde Nasihat. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (37), 569- 597.
• Düzgün, D. (1997). Âşık Yaşar Reyhani (Hayatı, Sanatı ve Şiirlerinden Seçmeler). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ediş, Reyhan (2019). Erzurumlu Âşık Reyhani’nin Hayatı ve Eserlerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Fidan, S. (2017). Âşıklık Geleneği ve Medya Endüstrisi, Ankara: Grafiker.
• Gelekçi, S. (2007). Âşık Mürsel Sinan (Hayatı- Sanatı- Eserleri). Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi.
• Gökalp, Z. (2019). Türkçülüğün Esasları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Gökçen, A. H. (2015). Kent Ortamında İki Âşık: Maksut Koca ve Nevruz Ali Çiçek. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
• Günay, U. (2008). Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ.
• Harvey, D. (2010). Postmodernliğin Durumu. (Çev. Sungur Savran). İstanbul: Metis Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1998). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kafkasyalı, A. (1998). Âşık Murat Çobanoğlu (Hayatı, Sanatı, Eserleri). Ankara: Tasarım Yayınevi.
• Kaplan, M. (1983). Kültür ve Dil. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karadeniz, A. (2006). Âşık Şeref Taşlıova’nın Hayatı, Sanatı ve Eserleri. Yüksek Lisans Tezi. Kars: Kafkas Üniversitesi.
• Kasapoğlu, O. (2019). Anomi Sürecinde Toplumsal Kaos. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Kaya, D. (2000). Âşık Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kongar, E. (1979). Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Köprülü, M. F. (2004). Saz Şairleri. Ankara: Akçağ Yay.
• Marshall, G. (2005). Sosyoloji Sözlüğü, (Çev. Osman Akınhay, Derya Kömürcü). İstanbul: Bilim ve Sanat.
• Meriç, C. (1979). Umrandan Uygarlığa. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Özdemir, C. (2016). Değerlerin Aktarımı Bağlamında Âşık Edebiyatı ve Gençlik. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi , 8(32), 223-237.
• Özdemir, N. (2015). Medya Kültür Edebiyat. Ankara: Grafiker.
• Tan, N (1972). Halk Müziğimizi Yozlaştıranlar. Musiki Mecmuası, (276), 14- 17.
• TDK Sözlük (1992). Yozlaşma. Türkçe Sözlük içinde. Ankara: TDK yayınları.
• Topçu, N. (2004). Kültür ve Medeniyet. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tosun, C. (2005). Dil Zenginliği, Yozlaşma ve Türkçe. Journal of Language and Linguistic Studies, 1(2), 136- 154.
• Turhan, M. (2006). Kültür Değişmeleri. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Türkdoğan, O. (2004). Kültür, Değişme ve Toplumsal Çözülme. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Ülken, H. Z. (1969). Sosyoloji Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Yıldırım, D. (1998). Türk Bitiği. Ankara: Akçağ.
• Yılmaz, O. (2022). Kır Kökenli Çalışmalardan Kent Merkezli Çalışmalara: Kentleşme Odağında Türkiye’de Folklorun Gelişimi Üzerine Bir Deneme. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(39), 797-818.
• Yürük Özer, D. (2019). Âşık Murat Çobanoğlu’nun On Birli Hece Ölçüsüyle Yazılan Şiirlerinde Değerler Eğitimi Unsurlarının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi.
• Feryadi, Â. M. (21 Ağustos 2013). Baba Nasihati. https://www.azeribalasi.com/showthread.php/86670-asik-maksut-feryadi-koca-siirleri/page3. [Erişim Tarihi: 12.12.2023].
• Feryadi, M. (18 Mart 2023). Oğul. [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=a8cJ-69cnpY. [Erişim Tarihi: 12.12.2023].