Renk Sembolizminin Üstadı: Necmeddîn-i Kübrâ

Yıl 2024, Sayı: 14, 798 - 820, 29.02.2024

Mehmet Mekin Meçin

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1424327

Öz

Bu çalışmanın konusu Kübrevîyye tarikatının kurucusu olan Necmeddîn-i Kübrâ’nın tasavvufî düşünceleri ve bu bağlamda renk sembolizmine getirdiği yorumdur. Çalışmanın içeriği Necmeddîn-i Kübrâ’nın Fevȃihu’l-Cemȃl ve Fevȃtihu’l-Celȃl isimli en önemli eserinde geçen sufi düşünceleri çerçevesinde ele alınmıştır. Bu çalışmanın amacı, Necmeddîn-i Kübrâ’nın Tasavvuf felsefesine sağladığı orijinal katkılara dikkat çekmek ve onun düşünce mekanizmasının kodlarını ortaya koymaktır. Bu çalışmayı özgün kılabilecek nokta, Necmeddîn-i Kübrâ’nın tasavvuf tarihinde ilk defa renk sembolizmini sistemli bir şekilde kullanan bir sufi olarak nazari tasavvufa kazandırdığı düşünceleri ön plana çıkarmak ve bunları yorumlamak olacaktır. Bu çalışmada, Necmeddîn-i Kübrâ’nın kısa bir biyografisi ve dönemindeki dinî atmosfere değinmenin yanı sıra, onun renkli nurlar hiyerarşisi, göksel şahit, nefs ve zikir gibi konulara dair sufi düşünceleri ve özgün yorumları ele alınmıştır. Çalışmanın sonunda ulaşılan verilere göre, Necmeddîn-i Kübrâ’nın kendisinden önceki sufilerin düşüncelerini bir adım ileriye taşıyarak derinleştirdiği, özellikle renk sembolizmini kullanarak nurlara renk kattığı ve ruhani yolculuğunda salikin geçeceği merhaleleri renkli nurlar üzerinden yorumlayan ilk sufi olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Necmeddîn-i Kübrâ, nur, renk, sembolizm.

Master of Color Symbolism: Najmaddin Kubra

Öz

The subject of this study is the mystical thoughts of Najmaddin Kubra, who is considered the founder of the Kubraviyyah sect, and in this context, his interpretation of the color symbolism. The subject is discussed within the framework of the Sufi thoughts in Necmeddîn-i Kübrâ's most important work, Favaih al-Jamal and Fawatih al-Jalal. The aim of this study is to draw attention to the original contributions of Najmaddin Kubra to the philosophy of Sufism and to reveal the codes of his thought mechanism. The point that can make this work unique is to highlight and interpret the ideas that Najmaddin Kubra brought to theoretical Sufism as a Sufi who systematically uses color symbolism for the first time in the history of Sufism. In this study, a brief biography of Najmaddin Kubra and the religious atmosphere of his time, as well as his Sufi thoughts and original interpretations on topics such as the hierarchy of colorful lights, heavenly witness, soul and dhikr are discussed. At the end of the study, it was concluded that Najmaddin Kubra was the first Sufi to deepen the thoughts of the Sufis before him by taking them one step further, and to interpret the stages that the spiritual traveler will pass through in his spiritual journey, especially by adding color to the lights, through colored lights.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Najmaddin Kubra, light, color, symbolism.

Kaynakça

• Baltacı, H. (2011). Necmeddîn Dâye Râzî (1. bs). İnsan yay.
• Barthold, V. V. (1975). Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Başçı, V. (2023). Şeyh Ammar Yasir-i Bidlisî ve Üç Risâlesinde İnsan-i Kâmil Tasavvuru. İçinde Batü İslam Araştırmaları II (Din ve İnsan) (s. 136-174). Sonçağ Yayıncılık.
• Câmî, A. (1386). Nefahatu’l-Uns Min Hezarati’l-Kuds (M. Abidî, Ed.). İntişârât-i Sohen.
• Christensen, A. E. (1388). İran der Zaman-i Sasaniyan (Reşid Yasemî, Çev.). İntişârât-i Sada-yi Muasir.
• Corbin, H. (1391). İslam-i İran: Çeşmendâze-yi Felsefî ve Manevî (Seyyid Ziyauddin Dehşir, Çev.). İntişârât-i Sofya.
• Corbin, H. (1394). Zaman-i Edvarî der Mazdayesna ve İrfan-i İsmailiye (İ. Rahmetî, Çev.). İntişarat-i Sofya.
• Corbin, H. (2013). İnsân-i Nurânî der Tasavvuf-i İranî (Feramerz Cevâhirî Neyâ, Çev.). İntişarât-i Gulban.
• Dilyund, İ. B. (t.y.). Pejuheşi der Ara-yi İrfani ve Suluk-i Manevi-yi Şeyh Necmuddin Kübra. Fasılname-yi Tahassusi-yi İrfan-i İslami, 32, 108-146.
• Dinani, G. H. İ. (1393). Şuâ-i Endişe ve Şühûd der Felsefe-yi Sühreverdî. İntişârât-i Hikmet.
• el-Eflâkî, A. (1362). Menkâibu’l-Ârifîn (T. Yazıcı, Ed.). İntişarat-i Dünya-yi Kitab.
• el-Hansârî, M. B. b. Z. b. C. el-Musevî. (t.y.). Ravzâtü’l-cennât fî ahvâli’l-ulemâ ve’s-sâdât (M. B. Saidi, Çev.). Kitabfuruşi-yi İslamiye.
• el-Kuraşî, İ. E.-V. (1336). El-Cevâhirü’l-muḍıyye fî ṭabaḳāti’l-Ḥanefiyye. Matbaa-yi Meclis-i Dairetu’l-Maarifi’n-Nizamiyye bil-Hind.
• Eliade, M. (2007). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi (Ali Berktay, Çev.). Kabalcı yay.
• es-Sübki, E. N. A. b. A. b. A. (1964). Tabakatü’ş-Şafiiyyeti’l-Kübra (M. M. Tanahi & A. M. el-Hulv, Ed.). Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Esnevî, C. el-. (1987). Tabakatu’ş-Şafiiye (Y. K. el-Hut, Ed.). Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye.
• Gignoux, P. (1392). İnsan ve Keyhan Der İran-i Bastan (L. Gudrezî, Çev.). Neşr-i Mahi.
• Gökbulut, S. (2010). Necmeddîn-i Kübrâ (1. bs). İnsan yay.
• Hamevî, Y. (1936). Mu’cemu’l-Üdeba. Daru’l-Me’mun.
• Hamevî, Y. (1976). Mu’cemu’l-buldan. Daru Sadr.
• Hânsârî, M. B. (1970). Ravzâtü’l-Cennât Fî Ahvâli’l-Ulemâ ve’s-Sâdât (. Esedullah İsmailiyyan, Ed.). el-Matbaatü’l-Haydariyye.
• Harezmî, K. H. (1384). Cevâhiru’l-Esrâr ve Zevâhiru’l-Envâr (M. C. Şerîat, Ed.). İntişârât-i Esâtir.
• Hasenî, S. M. b. D. (1364). Tebsırâtu’l-‘Avâm fî Ma‘rifetiMekâlâti’l-Enâm (A. İkbâl, Ed.). İntişârât-i Esâtir.
• İbn-i Batuta Şerefüddin Ebü Abdullah. (1991). Tuhfetü’n-nüzzâr fî Garaibi’l-emsâr ve Acaibi’l-esfâr. Daru’l-Kitab el-Arabi.
• İbnu’l-Cevzî, E.-F. A. b. A. b. M. (t.y.). El-Muntazam fi Tarihi’l-Umem ve’l-Muluk (Muhammed Abdulkadir Ata-Mustafa Abudlkadir Ata, Ed.). Dâru’l -Kutubi’l- İlmiyye.
• İbnu’l-Esir, İ. E.-H. A. b. E.-K. (1385). El-Kamil fi’t-Tarih. Daru’s-Sad-Daru Beyrut.
• İbnu’l-Esir, İ. E.-H. A. b. E.-K. (1998). El-Kamil fi’t-Tarih (Yusuf ed-Dakak, Ed.; 3. bs). Daru’l-kütübu’l-ilmiyye.
• İbnü’l-Arabî, M. (2011). Fena Risâlesi (Mahmut Kanık, Çev.; 4. bs). İz Yay.
• İhvân-ı Safâ. (1416). Resâil’u İhvânu’s Safâ ve Hullânu’l Vefâ (2. bs). Dâru’l İslamiyye.
• Kara, S. (2007). Büyük Selçuklular ve Mezhep Kavgaları. İz Yay.
• Kayserî, D. (1375). Şerhu Fusûsi’l Hikem (Seyyid Celaleddin Aştiyani, Ed.; 1. bs). Şirket- İntişârât-i İlmî ve Ferhengî.
• Kazvini, A. (1358). En-Nakz (M. Armuvi, Ed.). Encümen-i Âsâr-ı Milli.
• Kazvini, Z. M. (1960). Asaru’l-Bilad ve Ahbaru’l-İbad. Daru’s-Sadr.
• Kutluboğa, Z. (Şerefüddîn) K. B. (1992). Tacu’t-Teracim fi Tabakati’l-Haneffiye. Daru’l-Me’mun et-Turras. Kübra, N. (t.y.). Risale fi’l-Halve.
• Kübra, N. (1362). Du Risale-yi İrfani. Neşr-i Safa.
• Kübra, N. (1364). Risâle ile’l-Hâimi’l-Hâif min Levmetü’l-Lâim (T. Sübhânî, Ed.). Sazmân-ı İntişârât-ı Keyhân.
• Kübra, N. (1980). Tasavvufi Hayat, ( Usûlü Aşere, Risâle ile’l- Hâim, Fevâihu’l- Cemâl) (M. Kara, Ed.). Dergah yay.
• Kübra, N. (1993). Fevaihu’l-Cemal ve Fevatihu’l-Celal (Y. Zeydân, Ed.; 1. bs). Daru’s-Suad.
• Meçin, M. (2020). Molla Sadra’da Ölüm Sonrarı Hayat. Fecr yay.
• Meçin, M. M. (2022a). İnsanî Gurbetin Arkaik Bir Örneği: İnci İlahisi. RumeliDe Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 30.
• Meçin, M. M. (2022b). Mani ve Maniheizm. İlâhiyat yay.
• Mevlânâ. (t.y.). Kulliyât-i Şems yâ Dîvân-i Kebîr. İntişârât-i Emir Kebir.
• Molla Sadrâ. (1360). Eş-Şevâhidu’r-Rubûbiyyetu fi’l-Menâhici’s Sulûkiyye (Celaleddin Aştiyanî, Çev.; 2. bs). Merkez-i Neşr-i Danişgah.
• Molla Sadrâ. (1387). El-Mezâhiru’l İlâhiyye fi Esrari’l Ulûmi’l Kelamiyye (1. bs). Bunyad-i Hikmet-i Sadra.
• Molla Sadrâ. (1981). El-Hikmetü’l-Muteâliye fî Esfâri’l Akliyyeti’l Erbaa (3. bs). Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Nasr, S. H. (1388). Maarif-i İslam der Cihan-i Muasır. Şirket-i İntişârât-i İlmî ve Ferhengî.
• Orhan, K. Z. (2016). Alâüddevle Simnânî ve Tasavvufî Görüşleri [Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Purnamdariyân, T. (1390a). Akl-ı Surh: Şerh ve Te’vil-i Dastânhâ-yi Remzî-yi Sühreverdî (1. bs). İntişârât-i Sohan.
• Purnamdariyân, T. (1390b). Remz ve Dastanhâ-yı Remzî der Edebi-i Farsi (8. bs). İntişârât-i Sohan.
• Razî, E. B. N. D. (1376). Mirsâdü’l-ʿibâd (M. E. Riyahî, Ed.). İntişârât-i İlmi ve Ferhengi.
• Rûmî, M. C. M. (1385). Mesnevi-yi Mânevî (18. bs). İntişârât-i Tulu.
• Seccadî, S. M. H. (1380). Ferheng-i Istılahât-i Âsâr-i Şeyh-i İşrâk. Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi. Simnânî, A. (1375). Risâle-i Nûriyye. Maarif Dergisi, 13(1), 6-10.
• Sühreverdî. (1373). Hikmetü’l-İşrâk. İçinde Mecmua-yi Musannefât (2. bs, C. 2). İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi.
• Sühreverdî. (1375a). Akl-ı Surh. İçinde Mecmua-yi Musannefât (2. bs, C. 3). İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi.
• Sühreverdî. (1375b). Âvâz-i Per-i Cibrîl. İçinde Mecmua-yi Musannefât-i Şeyh-i İşrâk (2. bs, C. 3). İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi.
• Sühreverdî. (1375c). El Meşari’ ve’l-Mutârahât. İçinde Mecmua-yi Musannefât (2. bs, C. 1). İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi.
• Sühreverdî. (1375d). Kelimetu’t-Tasavvuf (Henry Corbin, Seyyid Hüseyin Nasr, & Necefkuli Habibi, Ed.; 2. bs, C. 4). İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi.
• Sühreverdî. (1375e). Kıssatü’l Ğurbeti’l Ğarbiyye,. İçinde Mecmua-yi Musannefât (2. bs, C. 2). İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi.
• The Hymn of Judas Thomas the Apostle Translated by William Wright. (t.y.). Geliş tarihi 23 Nisan 2023, gönderen http://gnosis.org/library/hymnpearl.htm
• Veled, B. (1333). Maârif (B. Fruzanfer, Ed.). Çağhane-yi Meclis.
• Viladimiroviç, B. V. (1981). Moğol İstilasına Kadar Türkistan (H. D. Yıldız, Ed.). Kervan yay.
• Widengren, G. (1390). Mani ve Tâlimât-i U (N. S. İsfahani, Çev.). İntişarat-i Perçem.
• Yaylımov, G. (2012). Necmeddîn-i Kübrâ ve Anadolu’da Kübrevîlik. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yesevî, A. (2023). Açıklamalı Divan-ı Hikmet (Haz. Ahmet Eğilmez Rıdvanoğlu). Şiir 116, s. 420-423. (A. E. Rıdvanoğlu, Çev.). Gayem Yayınları.
• Zehebî, M. b. A. b. O. (1982). Siyeru E’lâmi‟n-Nubelâ (M. es-Sâğercî, Ed.).
• Zehebî, M. b. A. b. O. (1986). El-Iber fi Haber Men Ğaber (Ebu Hacer Muhammed es-Said b. Bisyuni ve Ğulul, Ed.). Daru’l-kutub.