The Rhetorical Arts Related to Letters and Vowels in the ‘Ilm al-Balāgha

Yıl 2024, Sayı: 15, 1457 - 1470, 28.04.2024

Ahmet Gezek

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1440597

Öz

In the ‘Ilm al-Balāgha, literary arts related to letters and vowels are mentioned in rhetoric books, sometimes within the ‘Ilm al- Badī‘, sometimes as arts added to rhetoric and sometimes together with various rhetorical arts. In our study, figures of speech related to letters and vowels were examined. Among these arts, those related to the formation of words from letters with or without dots; khayfā, raqtā’, muhmal, mu‘jam, mulamma‘ and taṣḥīf. The arts of writing with adjacent or non-adjacent letters are muvaṣṣal and muqaṭṭa‘, while those related to the arrangement of letters are qalb and abjad calculation. The arts related to the change of letters and vowels in the phrase are muwāraba, mutalawwin and mutazalzil. In our study, it was determined that the most well-known arts related to letters and vowels are qalb and muwāraba. Others are arts that are rarely mentioned in literature and rhetoric books. Mutazalzil, one of the lesser-known arts, is more appropriate not to be considered as literary art because it is realized by misreading the word. In this research, it was aimed to gather literary arts related to letters and their situation in rhetoric books was examined. It is thought that the scarcity of examples of the relevant arts in literary works affects the absence of these arts in most rhetoric books.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and rhetoric, ‘ilm al-badī‘, dotted and non-dotted letters, writing of letters, letter-vowel change.

Belâgat İlminde Harf ve Harekeyle İlgili Söz Sanatları

Öz

Belâgat ilminde harf ve harekeyle ilgili edebi sanatlar belâgat eserlerinde bazen bedî‘ ilmi içinde, bazen belâgate dahil olan sanatlar olarak, bazen de muhtelif söz sanatlarıyla birlikte zikredilmiştir. Çalışmamızda harf ve harekeye dair söz sanatları incelenmiştir. Bu sanatlardan kelimelerin noktalı veya noktasız harflerden oluşmasıyla ilgili olanlar; hayfâ’, raktâ’, mühmel, mu‘cem, mülemma‘ ve tashîf’tir. Birbirine bitişen veya bitişmeyen harflerle yazı yazma sanatları muvasssal ve mukatta‘, harflerin dizilimiyle ilgili olanlar kalb ve ebced hesabıdır. İbarede harf ve harekenin değişmesiyle ilgili sanatlar ise müvârebe, mütelevvin ve mütezelzil’dir. Çalışmamızda, harf ve harekeyle ilgili sanatlardan en çok bilinenlerinin kalb ve müvârebe olduğu tespit edilmiştir. Diğerleri ise edebiyat ve belâgat eserlerinde nadir olarak geçen sanatlardır. Az bilinen sanatlardan mütezelzil, kelimenin harekesinin yanlış okumasıyla gerçekleştiği için edebi sanat olarak değerlendirilmemesi daha uygundur. Bu araştırmada, harflerle ilgili edebi sanatların bir araya toplanması amaçlanarak belâgat eserlerindeki durumu incelenmiştir. İlgili sanatlara dair örneklerin edebiyat eserlerinde az bulunması, bu sanatların belâgat eserlerinin çoğunda bulunmamasına etki ettiği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belâgati, bedî‘ ilmi, noktalı-noktasız harfler, harflerin yazılışı, harf-hareke değişmesi.

Teşekkür

Teşekkür ederim.

Kaynakça

• Abbâs, F. H. (2007). el-Belâğa fünûnühâ ve efnânühâ: İlmü’l-beyân ve’l-bedî‘. Ürdün: Dâru’l-Furkân li’t-tıbâ‘ati ve’n-neşri ve’t-tevzî‘.
• Abdurrâzık, H. İ. (1981). min Kadâyâ’l-belâğati ve’n-nakdi ‘inde Abdülkâhir el-Cürcânî. Suudi Arabistan: Evkâfü Abdullah b. Türkî ed-Dahyân el-Hayriyye.
• Akdemir, H. (2021). Belâgat: Meânî, Beyân, Bedî‘ (2. bs). İstanbul: Nizamiye Akademi.
• Altuntaş, H., & Şahin, M. (Çev.). (2011). Kur’ân-ı Kerîm Meâli (12. bs). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Atîk, A. (t.y.). fi’l-Belâgati’l-‘Arabiyye: ‘İlmü’l-Bedî‘. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye.
• Bahâüddîn es-Sübkî. (2003). ‛Arûsü’l-efrâh fî şerhi Telhîsi’l-miftâh (C. 1–2). Beyrut: el-Mektebetü’l-‛Asriyye.
• Bulut, A. (2014). Belâgat: Meânî, beyân, bedî‘ (2. bs). İstanbul: İFAV.
• Bulut, A. (2016). Bedî‘ İlmi (1. bs). İstanbul: İFAV.
• Cârim, A., & Emîn, M. (t.y.). el-Belâğatü’l-vâdiha: El-Beyân el-me‘ânî el-bedî‘. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif.
• Cevherî, İ. b. H. (1987). es-Sıhâh tâcü’l-lüğa ve sıhâhi’l-‘Arabiyye (4. bs, C. 1–6). Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn.
• el-Müttekî el-Hindî, A. (1981). Kenzü’l-‛ummâl fî süneni’l-ekvâli ve’l-ef‛âl (5. bs, C. 1–16). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Emîn, B. Ş. (1987). el-Belâğatü’l-‘Arabiyye fî sevbiha’l-cedîd: ‘İlmü’l-bedî‘. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn.
• Ezherî, M. b. A. (2001). Tehzîbü’l-lüğa (C. 1–15). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‛Arabî.
• Habenneke, A. H. (1996). el-Belâgatü’l-‘Arabiyye: Üsüsühâ ve ‘ulûmühâ ve fünûnühâ (C. 1–2). Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye.
• Harîrî, K. b. A. (1983). Makâmâtü’l-Harîrî. Beyrut: Dâru’l-Me‘ârif.
• Hâşimî, A. (t.y.). Cevâhiru’l-belâğa fi’l-me‛ânî ve‘l-Beyân ve‘l-bedî‛. Beyrut: el-Mektebetü’l-‛Asriyye.
• Hatîb el-Kazvînî, C. (2003). el-Îzâh fî ‛ulûmi’l-belâğa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Hatîb el-Kazvînî, C. (2010). Telhîsu’l-miftâh. Pakistan: Mektebetü’l-Büşrâ.
• Hatîb el-Kazvînî, C. (t.y.). el-Îzâh fî ‛ulûmi’l-belâğa (3. bs, C. 3). Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• İbn Fâris, A. (1979). Mu‘cemü Mekâyîsi’l-lüğa (C. 1–6). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hallikân, A. b. M. (1994). Vefeyâtü’l-a‛yân ve enbâü ebnâi’z-zemân (C. 1–7). Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Hicce el-Hamevî. (2004). Hizânetü’l-edeb ve ğâyetü’l-ereb. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl – Dârü’l-Bihâr.
• İbn Manzûr, M. el-İfrîkî. (1993). Lisânü’l-‛Arab (3. bs, C. 1–15). Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Sîde, A. b. İ. (2000). el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zam (C. 1–11). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Tağrîberdî, E.-M. C. (t.y.). en-Nücûmü’z-zâhira fî mülûki Misr ve’l-Kâhira (C. 1–16). Kahire: Vizâratü’s-Sekâfeti ve’l-İrşâd el-Kavmî – Dârü’l-Kütüb.
• İsferâyînî, İ. (t.y.). el-Atvel Şerhu Telhîs-i miftâhi’l-‘ulûm (C. 1–2). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Kirmânî, Ş. (2003). Tahkîku’l-fevâidi’l-giyâsiyye (C. 1–2). Medine: Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem.
• Matlûb, A., & Basîr, H. (1999). el-Belâğatü ve’t-tatbîk (2. bs). Irak: Vizâratü’t-Ta‘lîmi’l-‘Âlî.
• Medine Üniversitesi Komisyonu (Ed.). (t.y.). el-Belâğa I el-beyân ve’l-bedî‘. Suudi Arabistan: Câmi‘atü’l-Medîneti’l-‘Âlemiyye.
• Merâğî, A. b. M. (1993). ‛Ulûmü’l-belâğa -el-Beyân-el-Me‛ânî-el-Bedî‛. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‛ilmiyye.
• Mustafa, İ., Zeyât, A., Abdülkâdir, H., & en-Neccâr, M. (t.y.). el-Mu‘cemü’l-vesît (C. 1–2). Mısır: Dâru’d-Da‘ve. Mutçalı, S. (2022). Arapça Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık.
• Müeyyed-Billâh el-‛Alevî, Y. b. H. (2002). et-Tirâz li esrâri’l-belâğa ve ‛Ulûmi Hakâiki’l-i‛câz (C. 1–3). Beyrut: el-Mektebetü’l-‛Unsuriyye.
• Nüveyrî, Ş. A. b. A. (2002). Nihâyetü’l-Ereb fî fünûni’l-edeb (C. 1–33). Kahire: Dârü’l-Kütübi ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye.
• Ömer, A. M. (2008). Mu‘cemü’l-lüğati’l-‘arabiyyeti’l-muâsıra (C. 1–4). Suudi Arabistan: Âlemü’l-kütüb.
• Râfi‘î, M. S. (t.y.). Târîhu âdâbi’l-Arab (C. 1–3). Dimeşk-Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî.
• Sa‛îdî, A. (2005). Büğyetü’l-îdâh li Telhîsi’l-miftâh fî ‛ulûmi’l-belâğa (17. bs, C. 1–4). Kahire: Mektebetü’l-Âdâb. Saraç, Y. (2013). Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat (11. bs). İstanbul: Gökkubbe.
• Sekkâkî, E. Y. Y. b. E. B. (1987). Miftâhu’l-‛ulûm (2. bs). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‛İlmiyye.
• Sekkâl, D. (2020). İlmü’l-bedî‘. Lübnan: el-Câmi‘atü’l-Lübnâniyye.
• Selçuk, B., Kesik, B., Şenödeyici, Ö., Koşik, S., & Kola, F. (2022). Söz ve Sihir Arasında Edebi Sanatlar (2. bs; Ö. Şenödeyici, Ed.). Çorum: Kut Yayınları.
• Suyûtî, C. (2005). el-Câmi‘u’l-kebîr (2. bs, C. 1–25). Kahire: el-Ezheru’ş-Şerîf.
• Teftâzânî, S. (2013). el-Mutavvel Şerhü Telhîsi’l-miftâhi’l‘ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Tehânevî, M. b. A. (1996). Keşşâfü ıstılâhâti’l-funûn (C. 1–2; A. el-Hâlidî, Çev.). Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn.
• Tîbî, H. b. M. (1987). et-Tibyân fî ‘İlmi’l-me‘ânî ve’l-bedî‘ ve’l-beyân. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb - Mektebetü’n-Nahdati’l-‘Arabiyye.
• Vatvât, R. (1945). Hadâiku’ş-sihr fî dekâiki’şi‘r (İ. E. Şevâribî, Çev.). Kahire: Matba‘atü Lecneti’t-Te’lîf ve’t-Terceme.
• Yâzicî, N. (t.y.). Makâmâtü’l-Yâzicî (4. bs). Beyrut: el-Matba‛atü’l-Edebiyye.
• Zebîdî, M. M. (1965). Tâcü’l-‛arûs min cevâhiri’l-kâmûs (C. 1–40). Kuveyt: Daru’l-Hidaye