Ferheng-i Şu‘ûrî’de Yer Alan Çağatay Türkçesine Ait Söz Varlığı -İsimler-

Yıl 2024, Sayı: 15, 640 - 672, 28.04.2024

Fatih Numan Küçükballı , Muhsin Uygun

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1441876

Öz

Ferheng-i Şuʿÿrì, 20 bini aşkın sözcük ihtiva eden, Farsçadan Türkçeye hazırlanmış bir sözlüktür ve dört cilt olarak Ozan Yılmaz tarafından yayımlanmıştır. Bu çalışma, daha önce hazırlamış olduğumuz “Ferheng-i Şuʿÿrì'de Yer Alan Çağatay Türkçesine Ait Söz Varlığı -Fiiller-“ adlı çalışmamızın devamı niteliğindedir. Bu yazının temelini sözlükte yer alan isimler oluşturmaktadır. Ferheng-i Şuʿÿrì’de yer alan Çağatayca isimlerin tespit edilmesinde çok titiz davranılmış ve dört ciltlik eser sayfa sayfa taranmıştır. Tarama işlemi bitirildikten sonra sözcükler alfabetik olarak listelenmiş, sözcüklerin anlamları da verilmiştir. Tespit edilen isimlerin Çağatay Türkçesiyle farklı coğrafyalarda yazılan ve çalışmamızda kaynak olarak kullanılan Fazlullâh Han Lügâti, Feraği'nin Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Fethali Kaçar'ın Çağatay Türkçesi Sözlüğü, ḪulÀṣa-i AbbÀsì, NiyÀzi-NevÀyì'nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, Üss-i LisÀn-ı Türkì ve ZebÀn-ı Türkì adlı sözlüklerdeki durumları belirtilmiştir. Ayrıca Çağatayca kaydı düşülen ancak Arapça, Farsça, Moğolca kökenli olan sözcüklerin kökenleri (Ar.), (Far.), (Moğ.) gibi kısaltmalarla gösterilmiştir. Bu şekilde, araştırmacılara, Ferheng-i Şuʿÿrì’deki Çağatayca isimlerin köken bakımından mukayese edilmesi imkânı sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ferheng-i Şuʿÿrì, Çağatayca, isimler.

Vocabulary of Chagatai Turkish in Ferheng-i Şu‘ûrî -Nouns-

Öz

Ferheng-i Şuʿÿrì is a Persian-Turkish dictionary containing more than 20 thousand words and was published in four volumes by Ozan Yılmaz. This study is a continuation of our previous study titled "Vocabulary of Chagatai Turkish in Ferheng-i Şuʿÿrì -Verbs-". The basis of this article is the nouns in the dictionary. In determining the Chagatai nouns in Ferheng-i Şuʿÿrì, a very meticulous approach was taken and the four-volume work was scanned page by page. After the scanning process was completed, the words were listed alphabetically and the meanings of the words were also given. The status of the identified names in Fazlullâh Khan Lügâti, Feraği's Dictionary of Chagatai Turkish, Fethali Kaçar's Dictionary of Chagatai Turkish, ḪulÀṣa-i AbbÀsì, NiyÀzi-NevÀyì's Words and Chagatai Witnesses, Üss-i LisÀn-ı Türkì and ZebÀn-ı Türkì, which were written in Chagatai Turkish in different geographies and used as sources in our study, are indicated. In addition, the origins of words that are recorded in Chagatai but are of Arabic, Persian and Mongolian origin are shown with abbreviations such as (Ar.), (Far.), (Moğ.). In this way, researchers have been given the opportunity to compare the Chagatai names in Ferheng-i Şuʿÿrì in terms of their origin.

Anahtar Kelimeler

Ferheng-i Şuʿÿrì, Chagatai Turkish, names.

Kaynakça

• Erbay, F. ve Duyar, H. (2021). Şemseddin Sâmi’nin Kâmûs-ı Türkî’sindeki Çağatayca Kelimeler. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 46, s. 69-84.
• Kaçalin, M. S. (2011). Nîyâzî Nevâyî'nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar (El-LuàÀtu'n-NevÀʾiyye ve'l-İstişhÀdÀtu'l-CaàÀtÀʾiyye). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kanar, M. (2016). Büyük Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Kara, F. (2011). Muóammed Yaʿúÿb-ı Çingì ZebÀn-ı Türkì (Kelür-nÀme) (İnceleme-Metin-Dizin). Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Kut, G. (2003). áarÀʾibü'ã-äıàar (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztürk, S. (2020). Fazlullâh Han Lügâti (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Miandoab, N. Z. (2010). Muóammed bin ʿAbdu’ṣ-äabÿr-ı Òïyì, ÒulÀṣa-i AbbÀsì (İnceleme-Çeviri-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Rahimi, F. (2019). Fethali Kaçar'ın Çağatay Türkçesi Sözlüğü I-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Rahimi, F. (2021). Feraği'nin Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toparlı, R. ve Ilgın, A. (2006). Üss-i LisÀn-ı Türkì. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Turan, F. (2019). Kelimetullâh Hâce PÀdişâh Çağatayca Manzum Sözlük NisÀb-ı Kutbiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uygun, M. ve Küçükballı, F. N. (2023). Ferheng-i Şuʿÿrìde Yer Alan Çağatay Türkçesine Ait Söz Varlığı -Fiiller-. Selçuk Türkiyat, (58), 35-62.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi Yayınları.
• Yılmaz, O. (2019). Lisânu’l-Acem Ferheng-i Şu‘ÿrì I-IV. Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları