A. S. Puşkin’in Masallarının Fransızca ve Türkçe Yeniden Çevirilerinde Kültüre Özgü Ögelerin Aktarımı

Yıl 2024, Sayı: 15, 177 - 201, 28.04.2024

Abuzer Hamza Kaya , A. Zeynep Oral

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1443220

Öz

Kültürel ve folklorik ögeler açısından oldukça zengin edebi bir tür olan masalların çevirisi oldukça zorlu bir edimdir. Nitekim kültürel ve folklorik ögeler kaynak ve erek topluma göre farlılık göstermektedir. Bu nedenle çevirmenler masallardaki kültürel ögelerin aktarımını sağlamak için çeşitli çeviri stratejilerine başvurarak farklı çeviri yaklaşımları benimsemektedir. Bu çalışmada, Rus kültüründe önemli bir yeri olan Aleksandr Sergeyeviç Puşkin’in masallarının Türkçe ve Fransızca çevirileri kültürel ögelerin aktarımı bağlamında incelenmektedir. Puşkin’in 1830’lu yıllarda kaleme aldığı masallar, biçim olarak şiir-fabl karışımı olma özelliği ve Rus kültürüne özgü zengin kültürel ögeler içermesi bakımından dikkat çekicidir. Bu çalışmada Puşkin’in beş masalının Rusça/Fransızca ve Rusça/Türkçe dil çiftlerinde, biri “eski” diğeri “yeni” olmak üzere, ikişer çevirisi incelenmiştir. Kuramsal bağlamda Puşkin’in Türkçeye ve Fransızcaya çevrilen masallarında kültürel ögelerin aktarımında Aixelà’nın kültüre özgü ögeler [ing. culture-specific items] kavramından ve kültürel ögelerin aktarımı için önerdiği çeviri stratejilerinden yararlanılmıştır. Ayrıca, Venuti’nin öne sürdüğü yabancılaştırma ve yerlileştirme stratejileri kullanılmış, masallar farklı yıllarda yeniden çevrildiği için Berman’ın yeniden çeviri hipotezi ışığında değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, kültürel ögelerin aktarımı bağlamında Puşkin’in masallarının Türkçe çevirilerinin yeniden çeviri hipotezini doğruladığı, ancak incelenen Fransızca çevirilerinin hipotezi doğrulamadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Masal çevirisi, Puşkin, kültüre özgü ögeler, Venuti, yeniden çeviri hipotezi.

Transfer of Culture-Specific Items in French and Turkish Retranslations of A. S. Pushkin’s Fairy Tales

Öz

The translation of fairy tales, a literary genre rich in cultural and folkloric elements, is a very challenging task. As a matter of fact, cultures and folkloric elements differ according to the source and target communities. For this reason, translators adopt different translation approaches by resorting to various translation strategies to ensure the transfer of cultural elements in fairy tales. In this study, Turkish and French translations of Alexander Sergeyevich Pushkin’s fairy tales, which have an important place in Russian culture, are analyzed in the context of the transfer of cultural elements. Pushkin’s fairy tales, written in the 1830s, are remarkable in terms of their mixture of poetry and fable and their rich culture-specific items belonging to Russian culture. In this study, four translations of Pushkin’s five fairy tales, one “old” and one “new”, in Russian/French and Russian/Turkish language pairs are analyzed. In the theoretical context, Aixelà’s concept of culture-specific items and the translation strategies he suggests for the transmission of cultural items in Pushkin’s tales translated into Turkish and French were utilized. In addition, the concepts of domestication and foreignization proposed by Venuti were used, and since the fairy tales were retranslated in different years, they were evaluated in the light of Berman’s retranslation hypothesis. As a result, it was found that the Turkish translations of Pushkin’s fairy tales confirm the retranslation hypothesis in the context of the transfer of cultural elements, but the analyzed French translations do not confirm the hypothesis.

Anahtar Kelimeler

Fairy tale translation, Pushkin, culture-specific items, Venuti, retranslation hypothesis.

Kaynakça

• Aarne, A. (1910). Verzeichnis der Märchentypen. Folklore Fellows Communications, 3, Helsinki.
• Aarne, A. ve Thompson, S. (1928). The Types of the Folktale. Folklore Fellows Communications, 74, Helsinki.
• Aixelà, J. F. (1996). Culture-Specific Items in Translation. Translation, Power, Subversion, 52-78.
• Aktulum, K. (2013). Folklor ve Metinlerarasılık. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Baker, M. (1992). In Other Words. A Coursebook on Translation. Routledge.
• Berman, A. (1990). La Retraduction Comme Espace de la Traduction. Palimpsestes, 4, 1-7.
• Bettelheim, B. (2020). Masallar Ne Anlatır: Çocuk Gelişiminde Masalların Rolüne Psikanalitik Bir Bakış. İstanbul: Sfenks Kitap.
• Bilkan, A. F. (2020). Masal Estetiği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Boratav, P. N. (2021). Zaman Zaman İçinde. Ankara: İmge Kitabevi.
• Cordonnier, J.-L. (2002). Aspects Culturels de la Traduction : Quelques Notions Clés. Meta, 47(1).
• Çekçi, S. O. ve Sancaktaroğlu Bozkurt, S. (2021). Yaşar Kemal’in İnce Memed Romanındaki Kültüre Özgü Ögelerin Çevirilerinin İncelenmesi. Çevirmen Eğitiminde Güncel Yaklaşımlar ve Uygulamalar. (ed. Caner Çetiner ve Mesut Kuleli). Ankara: Nobel Bilimsel Eserler, 169-198.
• Desmidt, I. (2009). (Re) translation Revisited. Meta, 54(4), 669-683.
• Eco, U. (2003). Mouse or Rat? Translation as Negotiation. London: Weidenfeld & Nicolson.
• Flamand, J. (1984). Qu’est-ce Qu’une Bonne Traduction? Meta, 29(3), 330-334.
• Gambier, Y. (1994). La Retraduction, Retour et Détour. Meta, 39(3), 413-417.
• Gambier, Y. (2011). La Retraduction: Ambiguïtés et Défis. Autour de la Retraduction. Perspectives littéraires européennes, 49-66.
• Göktürk, A. (1994). Çeviri: Dillerin Dili. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Harvey, M. (2000). A Beginner’s Course in Legal Translation: The Case of Culture-bound Terms. ASTTI/ETI, 2(24), 357-369.
• Hervey S. ve Higgins, I. (2002). Thinking French Translation. London: Routledge.
• Katan, D. (2012). Cultural Approaches to Translation. In The Encyclopedia of Applied Linguistics. Blackwell Publishing Ltd.
• Kuleli, M. (2020). Culture Specific Items in Literary Texts and Their Translation Based on “Foreignization” and “Domestication” Strategies. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, RumeliDE.S7 (October) Thanks to Prof. Dr. Tahir ÜZGÖR: Special Issue, 617-653.
• Lederer, M. (2006). La Traduction Aujourd’hui. Le Modèle Interprétatif. Lettres modernes minard.
• Lungu-Badea, G. (2009). Remarques sur le Concept de Culturème. Translationes, 1(1).
• Medriş, D. (1995). Ot Dvoinoy Skazki-k Antiskazke (Skazki Puşkina kak Tsikl). Moskovskiy Puşkinist: Ejegod. sb./Ros. AN. IMLI im. AM Gorkogo. Puşkin. komis, (1), 93.
• Munday, J. (2001). Introducing Translation Studies. Theories and Applications. London: Routledge. Newmark, P. (1998). Textbook Of Translation. Pearson Education.
• Pouchkine, A. (1925). Contes. (Сказки). Paris: R. Kieffer. https://bibliotheque-russe-et-slave.com/Livres/Pouchkine_-_Contes.htm [Erişim Tarihi: 21.02.2024]
• Pouchkine, A. (2009). Les Contes de Pouchkine. Peinture de Palekh. Saint-Pétersbourg: Éditions d’art “P-2”.
• Propp, V. (2000). Russkaya Skazka (Sobranie trudov V. Ya. Proppa.) Nauchnaya redaktsiya, kommentarii Yu, S, Rasskazova. Moskva: Labirint.
• Propp, V. (2008). Masal Biçimbilimi. (çev. Mehmet Rifat ve Sema Rifat). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Propp, V. (2021). Morfologiya Volşebnoy Skazki. Istoriçeskie Korni Volşebnoy Skazki. Moskva: KoLibri.
• Puşkin, A. (1977). Altın Balık. Masallar. Ankara: Koza Yayınları
• Puşkin, A. (2003a). Altın Horoz ve Diğer Masallar. İstanbul: YGS Yayınları
• Puşkin, A. (2003b). Çar Sultan. İstanbul: YGS Yayınları
• Puşkin, A. (2003c). Prenses ve Yedi Kahraman. İstanbul: YGS Yayınları
• Puşkin, A. (2010). Skazki. Stikhotvoreniia i Poemy. Moskva: Eksmo, 549-600.
• Reiss, K. ve Vermeer, H. J. (1984/2013). Towards a General Theory of Translational Action. Skopos Theory Explained. (çev. Christiane Nord). Manchester: St. Jerome.
• Sakaoğlu, S. (2019). Masal Araştırmaları 1. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sarcevic, S. (1985). Translation of Culture-bound Terms in Laws. Multilingua, 4(3), 127-133.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2019). Çevirinin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları.
• Venuti, L. (1995). The Translator’s Invisibility: A History of Translation. London: Routledge.
• Venuti, L. (1998). Strategies of Translation. Routledge Encyclopedia of Translation Studies. (ed. Mona Baker) London: Routledge, 240-244.
• Zwart, S. (2013). Adaptations Cinématographiques: Traduire ou Trahir? Yüksek Lisans Tezi. Les Pays-Bas: L’Université d’Utrecht.
• https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/conte/18551 [Erişim Tarihi: 22.02.2024]
• https://dictionnaire.lerobert.com/definition/conte [Erişim Tarihi: 22.02.2024]
• https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/culture/21072 [Erişim Tarihi: 22.02.2024]
• https://dictionnaire.lerobert.com/definition/culture [Erişim Tarihi: 22.02.2024]