Edebiyat Öğretiminde Kullanılabilecek Bir Kaynak: Başlangıcından Tanzimat Devri’ne Kadar Edebiyat Tarihimize Dair Manzum Bir Muhtıra

Yıl 2024, Sayı: 15, 1524 - 1540, 28.04.2024

Cihan İner

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1447283

Öz

Gazeteci, müderris, mesnevihan gibi çok yönlü bir kişiliğe sahip olan, farklı pek çok sahada eser veren, şair ve nasir Tâhirü’l-Mevlevî (1877-1951); liselerde edebiyat öğretmenliği yaptığı yıllarda derslerinde kullanmak amacıyla “Başlangıcından Tanzimat Devri’ne Kadar Edebiyat Tarihimize Dair Manzum Bir Muhtıra” ve “19. Asrın Yarısına Kadar Garp Edebiyatı Tarihine Dair Manzum Bir Muhtıra” adlı manzum edebiyat tarihi özelliği taşıyan iki metin yazmıştır. Bu metinlerden, çalışmamıza konu olan “Başlangıcından Tanzimat Devri’ne Kadar Edebiyat Tarihimize Dair Manzum Bir Muhtıra”da, Türk edebiyatının başlangıcından Tanzimat Dönemi’ne kadar olan dönemleri ele alınmış ve bu devrelerde eser vermiş edipler kısa ve öz bir şekilde anlatılmıştır. Bu çalışmada, eserin müellifinin biyografisi ve eserleri hakkında kısaca bilgi verildikten sonra söz konusu eser, doküman analizi yöntemi kullanılarak şekil özellikleri ve muhtevası bakımından incelenmiştir. Eldeki bilgilere göre hece ölçüsüyle yazılan tek manzum Türk edebiyatı tarihi olma özelliğini taşıyan bu eserin edebiyat öğretimi açısından sağlayabileceği faydalar “Söz Varlığı”, “Edebîlik”, “Edebî Metne Verilen Önem”, “Veciz/Özlü Anlatım-Sehl-i Mümteni”, “Düşünmeye, Okumaya ve Araştırmaya Sevk Etme”, “Kelime Öğretimi”, “Karşılaştırma ve Bilgiler Arasında Bağ Kurma”, “Dil İçi Manzum Çeviriler”, “İlgi Çekici Bazı Unsurlar” başlıkları altında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tâhirü’l-Mevlevî, manzum edebiyat tarihi, edebiyat öğretimi, edebî metin.

A Source That Can be Used for Literature Education: A Poetic Momerandum as to Our Literature History From Its Beginning to the Tanzimat Period

Öz

A multifaceted character like a poet, journalist, professor, mesnevihan and the writer of works in many different fields, a poet and a prose writer, Tâhirü’l-Mevlevî (1877-1951) wrote two texts having the characteristics of the poetic literature history during his career as a literature teacher at a high school, named “A Poetic Momerandum as to Our Literature History from Its Beginning to the Tanzimat Period” and “A Poetic Momerandum as to Western Literature History until the Half of the 19th Century” to utilize during his classes. In one of these two works that mentioned in this study “A Poetic Momerandum as to Our Literature History from Its Beginning to the Tanzimat Period”, the periods of Turkish literature from the beginning until the Tanzimat Period are discussed and literary men of these periods are shared briefly. In this study, in addition to the biography of the writer and a brief information about his works, his above mentioned work is examined by using document analysis method, in terms of form characteristics and content. Considering the available information, this work is the only poetic Turkish literature history written in syllabic meter and its benefits with regards to literature education are listed as: “Vocabulary”, “Literariness”, “Importance Attached to Literary Text”, “Concise Expression-Sehl-i Mümteni”, “Prompting to Think, Read and Search”, “Word Teaching”, “Connect Comparison and Information”, “Some Interesting Elements”.

Anahtar Kelimeler

Tâhirü’l-Mevlevî, poetic literature history, literature education, literary text.

Kaynakça

• Aksan, D. (2004). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aktaş, Ş. (2009). Edebî Metin ve Özellikleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 39, 187-200.
• Coşkun, M. (2002). Manzum Bir Şairler Tezkiresi: Hasîb’in Silkü’l-le’âl-i Âl-i Osmân’ındaki Şair Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Çanaklı, L. A. (2017). Tâhir Olgun’un Manzum Batı Edebiyatı Tarihi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4), 2362-2388.
• Çelik, T. (2018). Türkiye’de 1924-2017 Arası Dil ve Edebiyat Dersi Öğretim Programlarına Bakış. Turkish Studies, 13(4), 245-274.
• Çetin, N. (1988). Tanzimat’tan Fuat Köprülü’ye Kadar Bizde Edebiyat Tarihçiliği. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Çetişli, İ. (2006). Edebiyat Eğitiminde Edebî Metnin Yeri ve Anlamı. Millî Eğitim, 169, 75-84.
• Dilçin, C. (2011). Divan Şiirini Günümüzün Türkçesine Aktarma ve Dil İçi Çeviri. Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Dilçin, C. (2016). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dinçer Berdibek, Z. (2018). Manzum Olarak Yazılmış İki Tezkire Örneği: Üsküdarlı Hasîb’in Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân Adlı Eserinin Tezkire Kısmı ve Güftî’nin Teşrîfâtü’ş-Şu‘arâ Adlı Eseri. Turkish Studies Language/Literature, 13(20), 371-381.
• Gürsoy, Ü. (2009). Edebiyat Eğitimi ve Mizah. Türk Yurdu, 261, 73-75.
• Güzel, A. (2015). Edebiyat Eğitiminde Amaçlar ve Bu Amaçlara Yönelik Yöntem, Teknik ve Örnek Uygulamalar. Dil ve Edebiyat Öğretim Yöntemleri (ed.: İsmet Çetin). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• İnal, İ. M. K. (1970). Son Asır Türk Şairleri. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Kahraman, A. (2010). Tâhirü’l-Mevlevî. TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/tahirulmevlevi. [Erişim Tarihi: 01.03.2024].
• Karakaş, E. (2019). Yeni Türk Edebiyatı Sahasında Yazılmış Edebiyat Tarihleri Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Karatay, H. (2007). Kelime Öğretimi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(1), 141-153.
• Kavcar, C. (1987). Türk Dili ve Edebiyatı Öğretimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 20 (1), 261-273.
• Keleş Kurtoğlu, A. ve Kurt M. (2023). Türk Dili ve Edebiyatı Eğitiminde Mizahi Metinlerin Kullanımı. Sosyal Bilimler Dergisi, 65, 577-591.
• Kırbıyık, M. (2007). Yûsuf Hâlis Miftâh-ı Lisân Manzum Fransızca-Türkçe Sözlük. İstanbul: Beşir Kitabevi.
• MEB Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı (2018). Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı Dersi (9., 10., 11., 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara.
• Mengi, M. (2010). Sehl-i Mümteni, Divan Şiiri Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Okay, M. O. (1994). Edebiyat Tarihi. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 10, s. 403-405). İstanbul: TDV Yayınları.
• Polat, N. H. (2005). Türk Edebiyatı Tarihçiliği Çalışmalarının Neresindeyiz?, V. Türk Kültürü Kongresi Cumhuriyetten Günümüze Türk Kültürünün Dünü, Bugünü ve Geleceği (17-21 Aralık 2002, Ankara) Edebiyat Cilt II (Yayına Hazırlayan: Dr. Azize Aktaş Yasa). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Sönmez, V. ve Alacapınar F. (2013). Örneklendirilmiş Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık. Şentürk, A. (1991). Tâhirü’l-Mevlevî Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Nehir Yayınları.
• Tâhir (1931). Başlangıcından Tanzimat Devri’ne Kadar Edebiyat Tarihimize Dair Manzum Bir Muhtıra. İstanbul: İttifak Matbaası.
• Tâhirü’l-Mevlevî (2019). Edebiyat Lügati, Edebiyat Kaideleri, Başlangıcından Tanzimat Devri’ne Kadar Edebiyat Tarihimize Dair Manzum Bir Muhtıra, 19. Asrın Yarısına Kadar Garp Edebiyatı Tarihine Dair Manzum Bir Muhtıra (Neşre Hazırlayan: Kemal Edib Kürkçüoğlu, Yayına Hazırlayan: Mustafa Kirenci). İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Türk Dil Kurumu Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr. [Erişim Tarihi: 01.03.2024]. [TDKADS]
• Yazar, İ. (2017). Kânî Dîvânı. Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-Kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55833,3-kani-divanipdf.pdf?0. [Erişim Tarihi: 01.03.2024].