Hükümdar Örneği Bir Şâhnâme Nüshası (Tanıtım ve Değerlendirme)

Yıl 2024, Sayı: 15, 1605 - 1616, 28.04.2024

Gulzoda Makhmudjonova Akay

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1452402

Öz

Yazıldığı süreçten itibaren, bin yıllık zaman diliminde halen tartışmalara konu olan Firdevs’in Şâhnâme’si, dünya edebiyatının önemli eserlerinin başında gelmektedir. 14. yüzyıldan itibaren resimli örnekleriyle karşılaştığımız eserin, henüz keşfedilmemiş ve geniş okuyucu kitlesine ulaşmamış örnekleri mevcuttur. Çalışmamıza konu olan Şâhnâme nüshası, 1556-1557 yılları arasında Hive bölgesinde kısa bir hükümdarlık sürecinde bulunan İş Muhammed için Semerkand’lı sanatçılar tarafından hazırlanmıştır. Eser Orta Asya’da resim sanatının özgün örneklerinin saklandığı Özbekistan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Ebü’r-Reyhân Bîrûnî Doğu Araştırmalar Enstitüsünde, No. 1811’de korunmaktadır. Nüshanın günümüzdeki önemi, eserin parçalanmadan tam bir metin halinde günümüze dek gelmiş olması, mevcut resimlerinden birkaçında nakkaşın isminin yer alması, bize eserin özgün bir şekilde korunmuş olduğunu gösterir. Eserin zamanla oluşan tahribatlardan dolayı birkaç kere restore edildiği gözlemlenir. Nüshanın Semerkand’lı sanatçılar tarafından hazırlanması, eserde Semerkand kâğıdının kullanmış olduğu fikrini güçlendirir. Nüshada farklı sanatçılar elinden çıkan 115 resim ve dönem özelliğini taşıyan serlevha tezhibiyle karşılaşırız. Nüsha içerisinde, imzasından anlaşılacağı üzere, özgün Semerkand resim okulunu temsil eden Muhammed Murad Semerkandî’ye ait birkaç resim bulunur. Bazı araştırmacılar, imzasız resimlerin çoğunun üslup açısından Muhammed Murad Semerkandî’ye, kalan diğer resimlerin ise 17. yüzyıla ait olduğunu ileri sürer. Bu çalışmanın ana amacı, Şâhnâme nüshaları arasında pek de bilinmeyen eseri geniş kitlelere tanıtmak, üslup açısından değerlendirmek, eserin içeriği hakkında bilgi vermek, nakkaşı tanıtmak, resim programının oluşumunu anlatmak, böylece literatüre katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Şâhnâme, Muhammed Murad Semerkandî, resim programı.

An Example of Shahnameh Prepared for a Ruler (Promotion and Evaluation)

Öz

Ferdowsi' Shahnameh, which has been the subject of debate for a thousand years since it was written, is one of the most important works of world literature. There are examples of the work, of which we have encountered illustrated examples since the 14th century, that have not yet been discovered and have not reached a wide readership. The Shahnameh copy, which is the subject of our study, was prepared by artists from Samarkand for Ish Mohammad, who reigned in the Khiva region for a short time between 1556 and 1557. The work is preserved in the Institute of Oriental Studies of the Academy of Sciences of Uzbekistan N. 1811, where the original examples of Central Asian painting are kept. The importance of the copy stems from the fact that the work has survived to the present day as a complete text without fragmentation and the name of the miniaturist is mentioned in a few of the existing paintings. This indicates that the work has been preserved in an original way. In the copy, we encounter 115 paintings by another artist and a manuscript illumination bearing period characteristics. The copy contains several paintings by Mohammad Morâd Samarqandî, who represents the original Samarkand painting school, as can be understood from his signature. Some researchers claim that most of the unsigned paintings belong to Mohammad Morâd Samarqandî in terms of style, while the remaining paintings belong to the 17th century. The main purpose of this study is to introduce the work, which is not well known among the copies of Shahnameh, to introduce it to the masses, to evaluate it in terms of style, to give information about the content of the work, to introduce the artist, to explain the formation of the painting program, and thus to contribute to the literature.

Anahtar Kelimeler

Shahnameh, Mohammad Morâd Samarqandî, painting program.

Kaynakça

• Adıgüzel, F. (2023). 16. Yüzyıl Buhara Minyatür Okulu ve Mahmud Müzehhib’e Atfedilen Minyatürler. International Social Sciences Studies Journal, 9(111), 6897-6909.
• Altıer, S. (2007). Şiban Han Dönemi (1500-1510) Özbek Kitap Sanatı. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Ashafı, M. (1996). Samarkand’s Miniature of Temur and Ulugbek epoch. Tashkent: Gafur Gulyam publishing House of Literature and Art.
• Bahari, E. (2003). The Sixteenth Century School of Bukhara Painting and the Arts of the Book. (A. J. Newman (Ed.), Society and Culture in the Early Modern Middle East, (pp. 251-264). London: Brill.
• Ferdowsi, A. (2003). The Sahahnamah of Ferdowsi (edit by: Andrei Evgenevich Bertels), Tehran.
• Firdevsi, Sahnameh. Taşkent Özbekistan Bilimler Akademisi Abu Rayhan Beruniy Adına Şarkişinaslık Enstitüsü’nde (PN. 1811).
• Dolinskaya, V. G. (1955). Xudojnik-miniaturist Muhammed Murad Samarkandı. USSR F.A. Axborotı, Tashkent: Izdatelistvo Akademii Nauk Respubliki Uz SSR.
• İnal, G. (1972). Topkapı Sarayı Müzesindeki Şehname Yazmalarının Minyatürleri Üzerinde Analitik Çalışma. Doçentlik Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• İnal, G. (1976). Topkapı Sarayı Koleksiyonundaki Sultani Bir Özbek Şehnamesi ve Özbek Resim Sanatı İçindeki Yeri. Sanat Tarihi Yıllığı 6 (Ocak), 303-332.
• Khairullaev, M., Pugachenkova, G. A., Khakimov, A., Urunbaev A., Ikramov, A. (2001). Oriental Miniatures, The Collection of the Beruni Institute of Oriental Studies of the Academy of Sciences of the Rebuplic of Uzbekistan, I, 14th-17th Centuries, Tashkent: The Beruni Institute of Oriental Studies.
• Lugal, N. (2009). Şahnâme: Fırdavsî. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Martin F. (1912). The miniature painting and painters of Persia, İndia and Turkey. London: B. Quaritch.
• Nizamuddinov, İ. (1969). İz İstorii Sredne-Aziatsko-İndiyskıx Otnosheniy (9.-18. vv.) Tashkent: İzdatelstvo Uzbekistan.
• Pugachenkova, G. A., & Rempel, L. I. (1982). Ocherki Iskusstva Sredney Azii. Moskva: İskusstvo.
• Pugaçenkova, G. A. (1994). Vidayushey Miniatyuri Sredney Azii. Moskva: Izobrazitelnoe Iskusstva.
• Samarqandī, A. (2008). Matla-us-Sadain wa Majma-ul-Bahrain (A. O’rınboev, Çev.). Tashkent: Özbekistan.
• Skelton, R. (Eds). (1995). Relations between Mughal and Central Asian painting in the Seventeenth Century. Indian Art & Connoisseurship, Essays in Honour of Douglas Barrett, Middletown New Jersey.
• Schulz, W. (1914). Die Persich-İslamische Miniaturenmalerei, Verlag: Inktank-Publishing.
• Strzugowski, J. (1932). Asiatische Miniaturenmalerei in Anschluss an Wesen und Werden der Mogylmalerei. Kollitsch: Klangenfurt.