Irak Türkmenleri’nin Türkmen Dilini ve Kültürünü Koruma Çabaları

Yıl 2024, Sayı: 15, 1681 - 1698, 28.04.2024

Özlem Acar , Bilgay Duman

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1455494

Öz

Irak Türkmenleri, tarih boyunca karşı karşıya kaldıkları asimilasyon politikaları, baskılar ve çatışmalara karşı kültür ve dil açısından kimliklerini korumaya çalışmaktadırlar. Yaklaşık 1500 yıl boyunca varlığını sürdüren bu toplum, özellikle Baas Rejimi döneminde ve 2003’den sonra yaşanan iç savaşlar ve çatışmalar nedeniyle ciddi baskılarla karşılaşmıştır. Ayrıca 2003’deki ABD işgali sonrasında meydana gelen siyasi yapı değişiklikleri, Türkmenlerin sosyal ve politik hayatta maruz kaldıkları değişimleri önemli ölçüde etkilemiştir. Anayasal düzenlemeler, sosyal politikalar ve Arap milliyetçiliğinin yükselişi, Türkmenlerin, Irak toplumunda marjinalize olmasına yol açmıştır. Türkmenler, siyasi etkinlikleri konusunda sürekli engellerle karşılaşmış, içe dönük bir yapı sergileme, kültürel varlıklarını koruma ve milli kimliklerini muhafaza etme yolunu seçmişlerdir.
Türkmenlerin kültürel ve siyasi haklarının sistematik bir şekilde göz ardı edilmesi, Irak içinde karmaşık bir kimlik ve varoluş mücadelesi içerisinde olmalarına neden olmuştur. Bu zorlu dönemler, günümüzde Türkmenlerin hak arayışlarını ve Irak’taki konumlarını anlamak için kritik bir arka plan sağlamaktadır. Türkmenlerin, Irak’taki zorlu siyasi ve sosyal koşullar içerisinde, etnik ve kültürel kimliklerini koruma ve geliştirme çabaları, Irak’ın sosyal dokusunun ve etnik çeşitliliğinin anlaşılması açısından önemli bir örnek teşkil etmektedir. Türkmenlerin bu süreçte karşılaştıkları engeller ve elde ettikleri başarılar, Irak’taki etnik ve mezhep temelli çatışmaların yoğun olduğu bir ortamda, toplulukların güvenliğini ve haklarını koruma konusundaki genel zorlukları yansıtmaktadır. Türkmenler, Irak Anayasası ve yasal düzenlemelerde belirli bir korumaya sahip olmalarına rağmen, nüfus ve siyasi güç açısından daha güçlü gruplarla rekabet etmek zorunda kalmaktadırlar. Bu bağlamda, Türkmenlerin Irak’ta nasıl bir konum sergiledikleri, etnik kimliklerinin bütünlüğünü koruma çabaları ve genel olarak Irak’taki etnik ve politik dinamikler içindeki yerleri önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Irak, Türkmen, Baas Rejimi, Türkmen Kimliği.

Efforts of Iraqi Turkmens to Preserve Turkmen Language and Culture

Öz

Iraqi Turkmens have been trying to preserve their cultural and linguistic identity against the assimilation policies, pressures and conflicts they have faced throughout history. This society, which has existed for about 1500 years, has faced serious pressures due to civil wars and conflicts, especially during the Baath Regime and after 2003. In addition, the changes in the political structure that occurred after the U.S. invasion in 2003 significantly affected the changes Turkmens were exposed to in social and political life. Constitutional arrangements, social policies and the rise of Arab nationalism have led to the marginalization of Turkmens in Iraqi society. Turkmens have faced constant obstacles in their political activities and have chosen to remain inward-looking, preserve their cultural assets and maintain their national identity.
The systematic denial of Turkmens cultural and political rights has led them to engage in a complex struggle for identity and existence within Iraq. These challenging periods provide a critical background for understanding the Turkmen quest for rights and their position in Iraq today. The efforts of Turkmens to preserve and develop their ethnic and cultural identity within the challenging political and social conditions in Iraq constitute an important example for understanding the social fabric and ethnic diversity of Iraq. The obstacles and achievements of Turkmens in this process reflect the overall challenges of protecting the security and rights of communities in an environment of intense ethnic and sectarian conflict in Iraq. Although Turkmens enjoy certain protection under the Iraqi Constitution and legal arrangements, they have to compete with more powerful groups in terms of population and political power. In this context, the positioning of Turkmens in Iraq, their efforts to preserve the integrity of their ethnic identity, and their place in Iraq’s ethnic and political dynamics in general are important.

Anahtar Kelimeler

Iraq, Turkmen, Baath Regime, Turkmen Identity.

Kaynakça

• Anderson, L. ve Stansfield, G. (2009). Crisis in Kirkuk. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. Çay, A. (1987). Irak Türkleri. Kerkük: Fuzuli Matbaası.
• Çagaptay, S. (27.03.2003). Turkmens, the Soft Underbelly of the War in Northern Iraq. The Washington Institute for Near East Policy, Policy Watch 735. https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/turkmens-soft-underbelly-war-northern-iraq, [Erişim Tarihi: 19.03.2024].
• Demirci, N. (1990). Dünden Bugüne Kerkük (Kerkük’ün Siyasi Tarihi. İstanbul: Renk Ofset.
• Doğan, S. ve Tanrıverdi N.Y. (2011). Kerkük’te Mülk Anlaşmazlıkları: Saha Araştırmasına Dayalı Bir Çalışma. ORSAM Rapor 30, [Erişim Tarihi: 18.01.2024].
• Duman, B. (2012). 17. Yılında Irak Türkmen Cephesi ve Irak Siyasetinde Türkmenler. Ortadoğu Analiz, 4(41). https://www.orsam.org.tr/tr/irak-turkmen-cephesinin-17-yili-ve-irak-parlamentosundaki-turkmen-oturumu/, [Erişim Tarihi: 01.02.2024].
• Duman, B. (2012). Irak’ta Tarihsel Süreç İçerisinde Türkmenlere Yönelik İnsanlık Suçları ve 2003 Sonrası Türkmenlerin Hukuki Durumu. Uluslararası Suçlar ve Tarih Dergisi, 13, 85–110.
• Duman B. (04.11.2014). Irak’ta Türkmen Hakları Yasası ve Türkmenlerin Geleceği. ORSAM, https://www.orsam.org.tr/tr/irak-ta-turkmen-haklari-yasasi-ve-turkmenlerin-gelecegi/,[Erişim Tarihi:12.03.2024].
• Duman B. (2016). IŞİD Sonrası Türkmenler ve Türkmen Bölgelerinin Durumu. Orsam Rapor No: 203, https://www.orsam.org.tr//d_hbanaliz/203tr.pdf, [Erişim Tarihi: 17.03.2024].
• Dünya Bankası (2023). Population total-Iraq. https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?locations=IQ, [Erişim Tarihi: 16.05.2023].
• Edmonds C.J. (2003). Kürtler, Türkler ve Araplar: Kuzey-Doğu Irak’ta Siyaset, Seyahat Ve İnceleme (1919-1925). İstanbul: Avesta Yayınları.
• Erkmen, S. (2010). Irak’ta İşgal Sonrası Siyasal Yaşam ve 2010 Parlamento Seçimleri, Ortadoğu Etütleri, 2(3), 107-145.
• Garip, A. (2019). Altunköprü Türkmen Katliamı Hafızalardan Silinmiyor, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/altunkopru-turkmen-katliami-hafizalardan-silinmiyor-/1432445, [Erişim Tarihi: 01/03/2024].
• Hürmüzlü, E. (2006). Irak’ta Türkmen Gerçeği. Kerkük: Kerkük Vakfı Yayınları.
• Hürmüzlü, H. ve Pamukçu, E. (2005). Irak’ta Türkmen Boy ve Oymakları. Kerkük: Global Strateji Enstitüsü Yayınları.
• Hürmüzlü, H. (2013). Irak Türkmen Türkçesi Sözlüğü. (s. 17) Kerkük: Fuzuli Matbaası.
• Hürmüzlü, H. (2015a). Irak’ta Resmi Diller Yasası ve Türkmenler. ORSAM, https://www.orsam.org.tr/tr/irak-ta-resmi-diller-yasasi-ve-turkmenler/,[Erişim tarihi: 15.02.2024].
• Hürmüzlü, H. (2015b). Irak’ta Türkçe Eğitimin Tarihçesi ve Hukuki Boyutu, Irak’ta Türkçe Eğitimin Tarihçesi, ORSAM, https://www.orsam.org.tr/tr/irak-ta-turkce-egitimin-tarihcesi-ve-hukuki-boyutu/, [Erişim tarihi: 15.02.2024].
• Hürriyet (14.05.2004). Kerkük’te Türkmen Lider Öldürüldü, www.hurriyet.com.tr/dunya/kerkukte-turkmen-lider-olduruldu-225648, [Erişim Tarihi: 01/03/2024].
• IOM UN Migration. (2022). Iraq—Returnee Master Lists—Round 127, https://dtm.iom.int/datasets/iraq-returnee-master-lists-round-127, [Erişim tarihi: 10.03.2024].
• Irak Anayasası. Iraqi Council of Representatives. https://iq.parliament.iq/en/the-constitution/, [Erişim tarihi: 15.03.2024]
• Karahan, A. (1996). Fuzuli. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 13, s. 240-246). İstanbul: TDV Yayınları.
• Karataş, O. (2002). İşte Size Kuzey Irak, Kardaşlık Dergisi, 16, 33.
• Kodal, T. (2019). Adnan Menderes Dönemi Türkiye-Irak İlişkileri (1950-1960). Belgi Dergisi, 2(18), 1507-1524. Küzeci, Ş. (2004). Kerkük Soykırımları. Ankara: Teknoed Yayınları.
• ORSAM. (2009). Irak Anayasası ve Türkmenler. ORSAM https://www.orsam.org.tr/tr/irak-anayasasi-ve-turkmenler/, [Erişim tarihi:10.02.2024].
• Özcan, M. (2003). Sorunlu Miras Irak. İstanbul: Küre Yayınları.
• Pamukçu, E. (1999). Irak Türklerine Uygulanan Katliamlar. Kerkük Dergisi Özel Sayısı 25, 4.
• Saatçi, Ö. (2015). Kerkük Hoyrat ve Manilerinde Yurt Sevgisi, Kardaşlık Dergisi, 67, 24-27
• Saatçi, S. (2023). Tarihten Günümüze Irak Türkmenleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat Yayınları.
• Saatçi, S. (15.07.2019). Gavurbağı Katliamı (12 Temmuz 1946), Türkmen Basın Ajansı, https://www.tbajansi.com/gavurbagi-katliami-12-temmuz-1946/, [Erişim Tarihi: 01.04.2020].
• Saray, M. (2006). Türkiye ve Yakın Komşuları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayını,
• Sirkeci, İ. (2005). Irak’tan Türkmen Göçleri ve Göç Eğilimleri. Ankara: TİKV Global Strateji Enstitüsü
• Ed-Dakuki, İ. (1998)Hoyrat. TDV İslam Ansiklopedisi (C.18, s.259-260). İstanbul: TDV Yayınları.
• Turan, Ö. (1996). Irak’ın Milletler Cemiyetine Girerken Yayınladığı Deklarasyonda ve Anayasalarda Türk ve Diğer Azınlıkların Hakları. Avrasya Dosyası, 311, 31–36.
• Yalçın, E. (2016). Kerkük’ün Demografik Yapısı ve Bu Yapıyı Değiştirme Çabaları. CTAD, 12(23), 137-166.
• Yılmaz, H. (2003). Irak’ın Gizlenen Gerçeği: Türkmenler. Stratejik Analiz Dergisi, 4(37), 24.
• Ziya, M. (2005). Irak Türklerinde Dini İnançlar. Yeniçağ Strateji Dergisi, 2005(1), 6