Dânişmend Gazi Destanı ve Vurun Kahpeye Romanındaki Olumsuz Tipler Üzerine Değerlendirme

Yıl 2024, Sayı: 15, 400 - 413, 28.04.2024

Mustafa Usta , Hasan Hüseyin Gök

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1458682

Öz

Kadim bir geçmişi olan Türk milleti, tarihin bazı dönemlerinde köklü değişimler yaşamıştır. Bunlardan biri verdikleri mücadelelerle Anadolu’da İslam’ı yayıp buraya yerleşmesidir. Bir diğer önemli olay ise I. Dünya Savaşı sonrası Türk ve Müslüman yurdu olan Anadolu’nun işgal edilmesidir. Bu kritik dönemlerde toplumsal yaşamda ortaya çıkan değişimler dönemin eserlerine yansır. Bu yansımalardan hareketle Tokat Kalesi dizdarı Arif Ali tarafından kaleme alınan ve Necati Demir’in günümüz Türkçesine aktardığı Dânişmend Gazi Destanı ile 1926 yılında yayımlanan Halide Edib Adıvar’ın yazdığı Vurun Kahpeye romanı incelenerek eserlerdeki olumsuz tipler belirlenmiştir. Ayrıca araştırmaya konu olan her iki eserdeki olumsuz tiplerin benzerlikleri ve farklılıkları, hangi olumlu tiplerin karşısında yer aldıkları ortaya konmuştur. Araştırmada yapısalcı bir yöntemle eylemlerden hareketle tip çeşitleri belirlenmiş, analizler ve isimlendirmeler bu doğrultuda yapılmıştır. Çalışma bu yönüyle özgünlük taşımaktadır. Araştırma kapsamında düşman, hain, muhbir ve hilekâr olmak üzere dört çeşit olumsuz tip bulunmuştur. Bunlar içerisinden düşman ve hain her iki eserde de vardır. Muhbir ve hilekâr ise sadece Dânişmend Gazi Destanı’nda geçmektedir. Olumsuz tiplerin eylemlerinden hareketle Dânişmend Gazi Destanı’ndaki olumsuzluk algısının temelinde inanç çatışması olduğu, Vurun Kahpeye romanında ise (Halide Edib Adıvar’a göre) Türk toplumunun gelişmesine ve ilerlemesine engel olarak görülen değer yargıları olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Destan, roman, olumsuz tipler.

Evaluation on the Negative Character Types in the Epic of Dânişmend Gazi and the Novel Vurun Kahpeye

Öz

The Turkish nation, which has an ancient past, has experienced radical changes in some periods of history. One of them is that spreading Islam in Anatolia with their struggles and settling here. Another important event was the occupation of Anatolia, the homeland of Turks and Muslims, after World War I. The changes that occurred in social life during these critical periods are reflected in the works of the period. In order to identify these reflections, the Dânişmend Gazi Epic, written by Arif Ali, the director of Tokat Castle, and translated into modern Turkish by Necati Demir, and the novel Vurun Kahpeye, written by Halide Edib Adıvar, published in 1926, were examined and the negative types in the works were determined. In addition, the study reveals which positive character types these types are opposite to, and the similarities and differences of the negative character types in the works subject to the research. Structural folklore method was used in the research. This method was used for the first time in detecting negative character types in the novel genre. The study is original in this aspect. Within the scope of the research, four types of negative types were found: enemy type, traitor type, informant type and cheater type. Among these, enemy and traitor types are present in both works. The type of informer and deceiver is mentioned only in the Epic of Danişmend Gazi. Based on the actions of negative characters, it has been determined that the basis of the perception of negativity in the Dânişmend Gazi Destanı is a conflict of beliefs, and in the novel Vurun Kahpeye (according to Halide Edib Adıvar), there are value judgments that are seen as an obstacle to the development and progress of Turkish society.

Anahtar Kelimeler

Epic, novel, negative character types.

Kaynakça

• Adıvar, H.E. (2014). Vurun Kahpeye (Sadeleştirilmiş Metin). İstanbul: Can Yayınları.
• Akgül, A. (2019). Halide Edib’in Vurun Kahpeye Romanı Sosyal Bir Gerçeklik Olarak Okunabilir mi? The Journal of Social Sciences, 3(3), 120-127.
• Aksoy, H. (2019). Kırgız Destanlarında Kadın Tipler. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
• Balcı, Y. (2002). Türk Romanında Aydın Problemi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çetin, N. (2015). Roman Çözümleme Yöntemi (14. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dânişmend Gazi Destanı. (2018). (Haz. Necati Demir). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Demirtaş, S. (2020). Asırlar Ötesinden Gelen Bilgelik: Koruyucu/Önleyici Halk Hekimliğine Dair Bir Uygulamanın Efsanelerdeki Yansımaları. Atatürk Üniversitesi Edebîyat Fakültesi Dergisi, 63, 253-262.
• Duman, M. (2020). Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler (Mit, Destan, Halk Hikâyesi). Ankara: Karakum Yayınevi.
• Dundes A. (2007). Structuralism and Folklore. Meaning of Folklore: The Analytical Essays of Alan Dundes. (126-144) (Editör: Simon J. Bronner). Utah State University Press, pp. 126-144.
• Ekici, M. (2000). Dede Korkut Kitabı’nda Kadın Tipleri. Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri, (s. 123-137). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Eliuz, Ü. (2000). Dede Korkut Hikâyelerinde Tipler. Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni, (s. 139-155). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Göz, K. (2020). Vurun Kahpeye ve Cemile Bağlamında Tip ve Karakterlerin Karşılaştırmalı İncelemesi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(1), 539-551.
• Greimas A. J. ve Courtes, J. (1982). Semiotics and Language: An Analytical Dictionary. (Çev. Larry Crist, Daniel Patte, James Lee, Edward McMahon II, Gary Phillips ve Michael Rengstorf). Bloomington: İndiana University Press.
• Hobsbawm, E. (1990). Haydutlar. (Çev. Fatma Taşkent). İstanbul: Logos Yayıncılık. (Orijinal çalışmanın yayın yılı 1969).
• Kaplan, M. (1985). Türk Edebîyatı Üzerinde Araştırmalar- 3 Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kara Düzgün, Ü. (2007). Başkurt Destanlarının Tipolojisi. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi.
• Karabulut, R. (2017). Halide Edib Adıvar’ın Romanlarında Sosyal Bir Mesele Olarak Din/İslam. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 36, 176-201.
• Kul, E. (2013). Halide Edib’in Vurun Kahpeye Romanında Farklı Boyutlarıyla Millî Mücadele’ye Yaklaşım. Türkoloji Dergisi, 20(1), 53-80.
• Larousse, P. (1979). Petit Larousse illustré. Larousse.
• Levend, A. S. 1988. Türk Edebîyatı Tarihi 1. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Miller, D., A. (2000). The Epic Hero. The Johns Hopkins University Press.
• Moran, B. (1982). Roman Tip Olgusu ve Tipin İşlevi. (Soruşturma: Z. Karabay). Yazko Edebîyat Dergisi.
• Özdemir, M. (2019). Aşk ve Kahramanlık Konulu Türk Halk Hikâyelerinde Düşman Tipi. İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
• Parlatır, İ. (2019). Türk Romanında Tipler. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Propp, V. (2018). Masalın Biçimbilimi. (Çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları (Orijinal çalışmanın yayın yılı 1928).
• Raglan, L. (1949). The Hero: A Study in Tradition, Myth and Drama. Dover Publications.
• Sevinç, C. (2009). Atatürk Dönemi (1923-1938) Türk Romanında Millî Mücadele. Electronic Turkish Studies, 4(1-2), 2011-2040.
• Tanyeri, K. (2022). Edebîyat Göstergebilimine Giriş Anlambilimsel Varyant. İstanbul: Çizgi Kitapevi.
• Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Usta, M. (2023). Destanlarındaki Tiplerin Tespiti ve Tahlili (Kazak Destanları Örneğiyle). Çanakkale: Paradigma Yayınları.
• Yıldırım, D. (1992). Türk Dünyası El Kitabı. (3. Cilt /Fıkra). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Yıldırım, D. (1999). Türk Edebîyatında Bektaşi Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları.