Lale Devri Şairlerinden Lem‘î (Halil Ağa) ve Dîvân’ı

Yıl 2024, Sayı: 16, 91 - 146, 28.06.2024

Yunus Kaplan

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1412303

Öz

18. yüzyılın ilk çeyreğinde Osmanlı’nın savaş siyasetinden uzak durup kendi içinde barış iklimini tesis etmesiyle birlikte bilhassa payitaht merkezi olan İstanbul’da sanat ve kültür hayatında belirgin bir canlılık kendini hissettirmiştir. Devrin padişahı Sultan III. Ahmed ve sadrazamı Nevşehirli İbrahim Paşa’nın sanata olan ilgileri ve sanatkârlar üzerindeki hamilikleri, bu canlılığın yakalanmasındaki en önemli teşvik unsurlarından biri olmuştur. Lale Devri olarak adlandırılan bu dönemin sanat dalları için oluşturduğu verimli ortamdan edebiyat da nasibini almıştır. Bu dönem için tezkirelerde hayatları hakkında bilgi verilen yüzlerce şair bunun en güzel delilidir.
Bu dönemin edebî zenginliğine katkı sağlayan şairlerden biri de Lem‘î’dir. Asıl adı Halil olan ve çeşitli devlet görevlerinde bulunan şairin, kaleme aldığı manzumelerini mürettep bir divan hâline getirip getirmediği meçhuldür. Ancak ikisi kendi tertip ettiği mecmua olmak üzere çeşitli mecmualarda bir divan teşkil edecek kadar çok manzumesi kayıtlıdır. Bu çalışma, Lem‘î’nin perakende hâldeki manzumelerinin bir araya getirilerek mürettep Dîvân’ının teşkiline matuf kitap çalışmasının bir habercisidir. Bu vesileyle şairin biyografisi hakkında eldeki mevcut sınırlı bilgilere kendi manzumelerinden hareketle yeni eklenen bilgiler paylaşılmış, tespit edilen manzumelerinin şekil ve muhteva özellikleri üzerinde birtakım değerlendirmelerde bulunulduktan sonra manzumelerinden bazı örnekler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, 18. yüzyıl, Lale Devri, Lem‘î.

Lem‘î (Halil Ağa), One of the Poets of the Tulip Era, and His Divan

Öz

In the first quarter of the 18th century, with the Ottoman Empire distancing itself from warfare politics and establishing an atmosphere of peace within, a notable vitality in the art and cultural life, particularly in the capital city of Istanbul, became evident. The interest of the period's sultan, Sultan Ahmed III, and his grand vizier, Nevşehirli İbrahim Pasha, in the arts and their patronage of artists were among the most significant incentives for this vibrancy. Literature also benefited from the fertile environment created for the arts during this period, known as the Tulip Era. The presence of hundreds of poets, whose lives are detailed in biographical dictionaries, is the best evidence of this period's literary richness.
One of the poets who contributed to the literary wealth of this era is Lem‘î. His real name was Halil, and he held various state positions. It is unknown whether he compiled his poems into a divan (a collection of poetry). However, numerous poems that would constitute a divan are recorded in various collections, including two he organized himself. This study is a precursor to a book project aimed at compiling Lem‘î’s scattered poems into a complete divan. In this context, new information derived from his poems about the poet’s biography is shared, and after some evaluations of the form and content characteristics of the identified poems, examples of his poetry are presented.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, 18th century, Tulip Era, Lem‘î.

Kaynakça

• Akbayar, N. (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmânî. İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
• Arslan, Ö. (2013). Ubeydî Dîvânı (Metin ve İnceleme). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniv.
• Aynur, H. (1999). 15. yy. Şairi Çâkerî ve Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin). İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbî Dîvânı. İstanbul: MEB Yayınları.
• Biltekin, H. (1993). Vak’a-nüvis Râşid Efendi ve Divan’ının Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Çapan, P. (2005). Mustafa Safayî Efendi, Tezkire-i Safâyî. Ankara: AKM Yay.
• Çavuşoğlu, M. (1979). Amrî Divanı, Tenkidli Basım. İstanbul: İstanbul Üniv. Edebiyat Fakültesi Yay.
• Dikmen, H. (1991). Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniv.
• Efe, Z. (2019). Kastamonulu Divan Şairi Tâli’î ve Şiirleri. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8(18), 120-153.
• Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâsı, İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük. Ankara: AKM Yayınları.
• Erdoğan, M. (2017). Bursalı Rahmî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bak. Yay., e-kitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0, [Erişim tarihi: 25.01.2024].
• Güzel, B. (2012). Kemiksiz-zâde Safvet Mustafa ve Nuhbetü’l-Asar min-Ferâidi’l-Eş’âr. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Hakverdioğlu, M. (2000). Nevşehirli Damat İbrahim Paşa İçin Yazılan Lale Devri Kasideleri. İstanbul: Sage Yayıncılık.
• İnce, A. (2005). Tezkîretü’ş-Şu’arâ, Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yayınları.
• Kaplan, Y. (2019). Belîğî ve Dîvânçesi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 22, 359-448.
• Kaplan, Y. (2020). Mecmualardan Hareketle Bir Dîvânçe Teşkil Denemesi: Edirneli Misâlî (Hasan Çelebi) ve Dîvânçesi. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2, 35-152.
• Kasâ’id ve Ebyât ve Fevâ’id, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi 3395.
• Kırbıyık, M. (1999). Kâtib-zâde Sâkıb Mustafa Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Kurnaz, C. & Tatcı, M. (2001). Mehmet Nail Tuman, Tuhfe-i Nâilî. Ankara: Bizim Büro Yay.
• Kutlar Oğuz, F. S. (2017). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî, Dîvan, Kültür ve Turizm Bak. Yay., e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0, [Erişim tarihi: 02.01.2024].
• Kutlar Oğuz, F. S. (2019). Dîvân-ı İzzet ve Nigâr-nâme (Tezkire-i Nigâriyye). Kültür ve Turizm Bak. Yay., e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/68921,divan-i-izzet-ve-nigar-name-pdf.pdf?0 [Erişim tarihi: 02.11.2023].
• Macit, M. (1997). Nedîm Divanı. Ankara: Akçağ Yay.
• Macit, M. (2016). Divan Şiirinde Ahenk Unsurları, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Mecmû‘a-i Ebyât ve Eş‘âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, TY 9633.
• Mecmû’a-i Eş’âr Münşeat ve Resâ’il, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY 10757/8.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Üniversite A-76.
• Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 10803, vr. 42b.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Mısır El-Ezher Şeyhliği Kütüphanesi, Lugat-ı Şarkiyye 632.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Münşeat ve Fevâ’id, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, TY 10197.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Oğuz Ergeç Özel Koleksiyonu.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Sermet Çifter Kütüphanesi, Y-29.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Sermet Çifter Kütüphanesi, Y-619.
• Mecmû’a-i Eş’âr, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine Kitaplığı 1127.
• Mecmû’a-i Kasâ’id ve Ebyât, Süleymaniye Kütüphanesi, Hâlet Efendi 763.
• Müntehabât, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 HK 204.
• Özkat, M. (2005). Kara Fazlî’nin Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniv.
• Sadâvî, S. (1987). Osman-zâde Tâ’ib Hayatı, Eseri ve Edebi Kişiliği. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. Şiir Mecmuası, Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, Y/0022.
• Uçar, A. (2022). 18. Yüzyıl Şairlerinden Lem’î ve Dîvânı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (31), 799-812.
• Uludağ, E. (1992). Şeyhülislâm Bahâyî Dîvânı: İnceleme-Karşılaştırmalı Metin. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Uluocak, M. (1998). Çeşmî-zâde Reşîd Dîvanı İnceleme ve Tenkitli Metin. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniv.
• Vural, R. (2020). Dürrî Ahmed Efendi Dîvânı (İnceleme-Metin). Kültür ve Turizm Bak. Yay., e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/73492,durri-ahmed-efendi-divanipdf.pdf?0, [Erişim tarihi: 25.11.2023].
• Ziyâ Paşa (1291). Harâbât. İstanbul: Matbaa-i Amire