Animal Scientific (Zoological) Terms in Yunus Emre Dîvan

Yıl 2024, Sayı: 16, 265 - 278, 28.06.2024

Hamza Havuz

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1476357

Öz

Yunus Emre has a special place in Turkish and world societies. The fact that a person who lived centuries ago can establish such strong ties with today can be explained by the fact that his cognitive perception is based on a universal human typology that can transcend ages. The values in his works are still the subject of studies in sociology, philosophy, psychology and linguistics and play a contributory and therefore decisive role in these fields. The basis of the linguistic studies carried out on his works is closely related to the fact that he meticulously processed the Turkish language and adopted a substantial approach that reflects the world of emotion and thought of the society to which he belongs. One of the linguistic studies in the Turkology department is 'problems of terminology and ways of making terms'. Various approaches and discussions on the subject are still alive today. The growth in the fields of science, art and technology, which are changing and constantly evolving, necessitates the continuity of the aforementioned studies. At this point, the main scope of the study is based on the identification of terms specific to the field of zoology in the author's work, which is dated as XIII-XIV century, and the examination of the relations of 'etymology, sign-meaning and organization'. This approach will contribute to the understanding of the natural ways of term-making in the Turkish language, and together with other studies that have been conducted and will be conducted with a similar approach, it will offer different perspectives on the solution of today's term problems.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, linguistics, term, animal science, zoology.

Yunus Emre Dîvanı’ndaki Hayvan Bilimsel (Zoolojik) Terimler

Öz

Yunus Emre’nin Türk ve dünya toplumlarında özel bir yeri vardır. Yüzyıllar öncesinde yaşamış olan birinin günümüzle bu denli güçlü bağlar kurabilmesi, bilişsel algısının çağ aşabilecek şekilde evrensel bir insan tipolojisine dayanıyor olmasıyla açıklanabilir. Eserlerindeki değerler bugün hâlâ sosyoloji, felsefe, psikoloji ve dil bilimi gibi alan çalışmalarına konu olmakta ve ilgili noktalarda katkı sağlayıcı ve dolayısıyla da belirleyici bir rol oynamaktadır. Eserleri üzerinde yürütülen dil bilimsel çalışmaların dayanağı, onun Türk dilini titizlikle işlemiş, ait olduğu toplumun duygu ve düşünce dünyasını yansıtan tözel bir yaklaşım benimsemiş olmasıyla yakından ilişkilidir. Türkoloji kürsüsündeki dil bilimsel çalışmaların bir kısmını ‘terim sorunları ve terim yapma yolları’ oluşturmaktadır. Konu üzerindeki çeşitli yaklaşım ve tartışmalar bugün hâlâ canlılığını korumaktadır. Değişen ve sürekli olarak gelişim içinde olan bilim, sanat ve teknoloji alanlarındaki büyüme, ifade edilen çalışmalarının sürerliğini zorunlu kılmaktadır. Bu noktada çalışmanın ana kapsamı, yazarın XIII-XIV. yüzyıl olarak tarihlendirilen eserindeki hayvan bilimi (zooloji) alanına özgü olan terimlerin fişlenmesi ve ‘köken bilgisi, gösterge-anlam ve kuruluş’ ilişkilerinin incelenmesi üzerine kuruludur. İfade edilen yaklaşım Türk dilinin doğal terim yapma yollarının anlaşılmasına katkı sağlayarak benzer yaklaşımın yürütülmüş ve yürütülecek olan diğer araştırmalarla birlikte günümüz terim sorunlarının çözümüne ilişkin farklı bakış açıları sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, dil bilimi, terim, hayvan bilimi, zooloji.

Etik Beyan

Araştırmanın etik kurul izni gerektirmeyen çalışmalar arasında yer aldığını beyan ederim.

Kaynakça

• Anetshofer, H. (2022). How Are Turkish <Yapağı> ‘Raw Wool,’ <Yapalak> ‘Owl,’ and <Lapa Lapa Kar Yağ-> ‘To Snow In Thick Flakes’ Related? Zemin, (3), 24–47.
• Besli, E. (2021). Eski ve Orta Türkçe Hayvan İsimlerinin Etimolojisi. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Bindaş, E. (2016). Karaçay Malkar Türkçesinde Hayvan (Kuş) İsimlerinin Kuruluşu ve Türkiye Türkçesiyle Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Ordu: Ordu Üniversitesi.
• Boz, E. (2021). Yunus Emre Dîvan (Fatih Yazması). Ankara: Yunus Emre Enstitüsü Yayınları.
• Buran, A. (1991). Yunus’ta Hayvan Adları ve Fonksiyonları. Fırat Üniversitesi Dergisi (Sosyal Bilimleri), 2, 117-131.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary Of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Çakan, H. (2011). Aristoteles’in Zooloji Eserlerinin ve Kemalüddin Demirî’nin Hayâtü’l-Hayevân Adlı Eserinin İçerik ve Yöntem Açısından Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Depecker, L. (2015). How to Build Terminology Science?. H. J. Kockaert and F. Steurs (Ed.), Handbook of terminology in (p. 34-44). Amsterdam-Philadelphia: John Benjamins Company.
• Dilaçar, A. (1957). Terim Nedir?. Türk Dili, 64, 207-210.
• Doolittle, W. F. (1999). Phylogenetic Classification and The Universal Tree. Science, 284 (5423), 2124-2128.
• Duke, S. (2017). Vertebrates and Invertebrates Explained. New York: Cavendish Square Publishing.
• Eren, H. (2020), Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). (Haz. Şükrü Halûk Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (2009). Yunus Emre – Hayatı ve Bütün Şiirleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güllüdağ, N. (2015). “Balık” Sözcüğü Üzerine. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1(26), 54-62.
• İlker, A. (Ed.). (2023). Türk Dünyasında Terim Çalışmaları [e-kitap]. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, https://tdk.gov.tr/ayse-ilker-turk-dunyasinda-terim-calismalari/.
• İmer, K., Kocaman, A., Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Kahraman, M. (2017). Türk Dilinin Cumhuriyet Devri Terimsel Gelişim Sürecine Tarihi Bakış (II). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(2), 1289-1312.
• Kalafat, Ş. (2023). ‘Bağlam, Nasıl Terim Üretir?’: Osmanlı’daki Türkçe Matematik Terimlerinin Oluşumuna İşlevsel (Bağlamsal) Yaklaşım Temelli Bir Bakış. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (60), 267-291.
• Karaman, B. İ. (2009). Terim Oluşturma Yöntemleri. TDK Belleten, 2009-II.
• Karaman, B. İ. (2017). Terimbilimi. İstanbul: Bilgesu Yayınları.
• Kaya, S. B. (2022). Köstebek Sözcüğünün Köken Bilimsel İncelemesi. Sanal Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 7(2), 57-61.
• Kılıç, A. Y. ve Türk, A. (2009). Canlıların Sınıflandırılması. A. Y. Kılıç (Ed.), Genel Biyoloji içinde (s. 46-71). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2023). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2013). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Küçük, S. (2022). Yûnus Emre Dîvânı’nda Söz Varlığı İncelemeleri. Ankara: Fenomen Yayıncılık.
• Levend, A. S. (1946). Dilde Sadeleşme: İlim Dili ve Terim Meselesi. TDK Belleten, 8-9.
• Orkun, H. N. (2011). Eski Türk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özön, M. N. (1972). Terim Kılavuzu. İstanbul: Maarif Matbaası.
• Parlatır, İ. (2016). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Sager, J. C. (1990). A Practical Course in Terminology Processing. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Sager, J. C., Dungworth, David & McDonald, Peter F. (1980). English Special Languages: Principles and Practice In Science and Technology. Wiesbaden: Oscar Brandstetter Verlag KG.
• Sağlam, M. Y. (2006). Türkçedeki Terim Sorunsalı. Türkbilig, S. 14, s. 168-176.
• Sarıtosun, N. (1992). Terim Hazırlama Kılavuzu. İstanbul: İ.T.Ü. Yay.
• Şaş, A. K. (2020). Türkçede Terim Oluşturma Yolları ve Bilişim Terimlerinin Oluşum Süreçleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (21), 242-256.
• Şirin, H. (2019). Öküz sözcüğü üzerine. Türk Dili, 816, 4-17.
• Tatcı, M. (2021). Yûnus Emre Dîvân. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• TDK (2023). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multılıngual Yayınaları.
• Yavuzarslan, P. & Beyaz, E. (2022). Terimbilimi Nedir?. (Ed. Ayşe İlker). Salgın Terimleri ve Türkçe Bilgi Şöleni. Ankara: TDK Yayınları.
• Zülfikar, H. (2011). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları