Osmanlı Maârif Nâzırlarının Tayinleri

Yıl 2024, Sayı: 16, 601 - 617, 28.06.2024

Yusuf Sabri Şimşek

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1484763

Öz

Modernleşme sürecinde Osmanlı Devleti’nde güçlü nezaretler ortaya çıkmıştır. Dönemin özelliklerini yansıtan bu kurumların yöneticileri seçilirken, önceki dönemlerden farklı tercihler yapılmıştır. Avrupa merkezci birçok kaynakta, dönemin tayinlerinin rasyonel kriterler ve liyakat gözetilmeden yapıldığına dair bir anlatı vardır. Bahsi geçen anlatılar geç dönem Osmanlı çalışmalarını etkilemiştir. Çalışmamız bahsi geçen anlatıları değerlendirerek, dönemin tayinlerini incelemektedir. Tayinleri ise Maârif-i Umûmiye Nezâreti üzerinden araştırmaktadır. Maârif-i Umûmiye Nezâretinin seçilmesinin sebebi, modernleşme sürecinde eğitimin öne çıkmış olmasıdır. Sonuç olarak, Altmış beş yıl boyunca Osmanlı Devleti’nin modern eğitimini yöneten nezâretin tepe nokta yöneticileri olan maârif nâzırlarının tayinleri önem kazanmaktadır. Nezâret 39 farklı nâzır tarafından idare edilmiştir. Nâzırlar toplam 64 kez tayin edilmişlerdir. Bir kez görev yapan nazırlar olduğu gibi, yedi defa tayin edilenler de vardır. Nâzırların tayinlerini incelerken nitel ve prosopografik yöntem kullanıldı. Tayinler sadakat, yurt dışı tecrübesi, yaşlar, eğitim tecrübeleri, bürokrasi ve finans becerileri üzerinden değerlendirildi. Tayinlerin farklı dönemlerde farklı sebepler sonucu gerçekleştiği tespit edildi. Tanzimat, II. Abdülhamid, II. Meşrutiyet ve işgal dönemi nazırlarının tayin gerekçelerinin birbirinden farklılaştığı anlaşıldı. Bu yönüyle araştırmanın, Osmanlı eğitim tarihi çalışmalarının, maârif nâzırlarını konu edinen araştırmaların ve Maârif Nezâreti incelemelerinin üzerinde etkili olması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim tarihi, nazırların tayinleri, maarif tarihi, Maarif Nezareti, maarif nazırları.

The Appointment of Ottoman Ministers of Education

Öz

During the modernization process, powerful ministries emerged in the Ottoman Empire. The appointment of administrators for these institutions, reflecting the characteristics of the period, followed different preferences compared to previous eras. Many Eurocentric sources suggest that appointments of the time were made without rational criteria and merit. These narratives have influenced late Ottoman studies. Our study evaluates these narratives by examining the appointments of the period, focusing on the Ministry of Public Education (Maârif-i Umûmiye Nezâreti). The ministry was chosen due to the prominence of education during the modernization process. Consequently, the appointments of the ministers of education, who were the top administrators managing the Ottoman Empire’s modern education system for sixty-five years, gain significance. The ministry was governed by 39 different ministers, with a total of 64 appointments. Some ministers served only once, while others were appointed up to seven times. A qualitative and prosopographic method was used to analyze the appointments. The appointments were evaluated based on loyalty, foreign experience, age, educational backgrounds, bureaucratic and financial skills. It was determined that appointments varied due to different reasons in different periods. The study found that the reasons for appointments during the Tanzimat, Abdülhamid II, Second Constitutional, and occupation periods differed. In this respect, the research is expected to impact studies on Ottoman educational history, research on the ministers of education, and examinations of the Ministry of Public Education.

Anahtar Kelimeler

History of education, appointments of ministers, education history, Ministry of Education, ministers of education.

Kaynakça

• Akyıldız, A. (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Alpaslan, O. (2002). 19. Yüzyılda Bir Osmanlı Aydını ve Bürokratı: Ahmed Vefik Paşa. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Alpaslan, O. (2006). Ahmet Vefik Paşa ve Çağdaş Dönem İlk Osmanlı Metodolojisi Kitabı Hikmet-i Tarih. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 2(7), 197-218.
• Atar, F. (1991). Azil. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 4, s. 326-327). Ankara: TDV Yayınları.
• Aydın, M. (1994). İbrahim Edhem Paşa. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 10, s. 418-420). Ankara: TDV Yayınları. Bayur, Y. H. (1991). Türk İnkîlabı Tarihi, C. II. Ankara: TTK Yayınları.
• Budak, A. (2002) Batılılaşma Sürecinde Çok Yönlü Bir Osmanlı Aydını: Münif Paşa. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Cücük, E. (2020). Tanzimat Döneminde Eğitimin Modernleşmesi ve Ahmet Kemal Paşa. Doktora Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• Davison, R. (1963). Reform in the Ottoman Empire 1856-1876. Princeton: Princeton University Press.
• Deringil, S. (2014). İktidarın Sembolleri ve İdeoloji II. Abdülhamid Dönemi 1876-1909. İstanbul: Doğan Kitap.
• Ebüzziya Tevfik (1973). Yeni Osmanlılar Tarihi (haz. Ziyad Ebüzziya), C.1-2. İstanbul: Hürriyet Matbaası.
• Erdoğdu, T. (1995). Maârif-i Umûmiyye Nezâreti Teşkilatı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. Ergün, M. (2021). II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Eyicil, A. (2006). Nâzım Bey. TDV İslam Ansiklopedisi (C.32 s. 446-447). Ankara: TDV Yayınları.
• Gölen, Z. (2014). Karadağ Devleti’nin Doğuşu: Osmanlı-Karadağ Sınır Tespiti 1858-60. Belleten, 78 (282), 659-98.
• Gövsa, A. (1946). Türk Meşhurları. İstanbul: Yedigün Neşriyatı.
• Hobsbawm, E. J. & Ranger, T. (1983). The Invention of Tradition. Cambridge: Cambridge University Press.
• İnal, İ. M. K. (1965). Osmanlı Devleti’nde Son Sadrazamlar, C. VII. İstanbul: Maarif Basımevi.
• İnal, İ. M. K. (1969). Son Asır Türk Şairleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Kırmızı, A. (2007). Abdülhamid’in Valileri. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Klein, J. (2014). Hamidiye Alayları: İmparatorluğun Sınır Boyları ve Kürt Aşiretleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kocamemi, F. B. (2009). Baba-Oğul-Torun: Devletin Zirvesinde Üç İsim: Abdurrahman Sami Paşa, Abdüllatif Suphi Paşa ve Hamdullah Suphi Tanrıöver. İstanbul: Ekinoks Yayınları.
• Kodaman, B. (1999). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: TTK Yayınları.
• Köksal, O (2003). Sultan Aziz’in Avrupa Seyahati Dönüşü Münasebetiyle Yapılan Kutlamalar ve Bir Manzum Tarihçe. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (1), 117-136.
• Kuneralp, S. (1999). Son Dönem Osmanlı Devlet ve Ricali-Prosopografik Rehber. İstanbul: İSİS.
• Özbek, N. (2004). Modernite, Tarih ve İdeoloji: İkinci Abdülhamid Dönemi Tarihçiliği Üzerine Bir Değerlendirme. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, II (1), 71-90.
• Somel, S. A. (2015). Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi 1839-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şimşek, Y. S. (2018). II. Meşrutiyet Döneminde Meşrutiyet Karşıtı Toplumsal Hareketler 24 Temmuz 1908-13 Nisan 1909. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Medeniyet Üniversitesi, 2018.
• Şimşek, Y. S. (2023). Osmanlı Maârifini Yönetenler: Nâzırlar ve Maârif İdaresi 1857-1921. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi.
• Şimşek, Y. S. (2024). Osmanlı’da Maarif (ed. Adem Ölmez). İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Tansel, F. A. (1965). Ahmet Vefik Paşa. Belleten, 28(109), 117-139