Modern Türkiye’de İslami Cemaatlerin Kimlik Bunalımı

Yıl 2020, Sayı: 40, 17 - 34, 31.12.2020

Abdulvahap Akıncı , Oğuzcan Acar

https://doi.org/10.35343/kosbed.785551

Cited By: 1

Öz

Toplumlar incelenirken, üzerinde durulması gereken konulardan birisi ve belki de en önemlisi, din ve dinin toplumsal hayattaki yansımalarıdır. Gerek Batı dünyasın-da gerekse İslam dünyasında geleneksel yapı ile modern dönemde ortaya çıkan durum, ciddi bir kopuş ve değişimi barındırmaktadır. Söz konusu durum, din açı-sından da geçerlidir. Geleneksel olarak kendini dini kimliği ile tanımlayan birey-ler, modern dönemle birlikte farklı kimliklerle ve aidiyet duygusuyla ortaya çık-maktadır. Modernleşmenin söz konusu etkisi, dinin görünürlüğünü ve yansımala-rını da ciddi ölçüde etkilemiştir.
Türklerin gerek Müslüman oluşlarında, gerekse sonraki dönemlerde çok büyük bir yere sahip olan tarikat ve cemaatler, Osmanlı Devleti’nin sonlarından başlayarak ciddi bir krizin içerisine girdi. Cumhuriyet Türkiye’si, tarikat ve cemaatleri yasak-layarak, laik bir toplumsal yapı inşa etmeye çalıştı. Bu süreçte gizli olarak faaliyeti-ni sürdürmek zorunda kalan tarikatlar, kontrolsüz bir şekilde toplumsal hayatta etkilerini sürdürmeye devam ettiler. Özellikle 28 Şubat süreci ve 15 Temmuz darbe kalkışması sonrasında, tarikat ve cemaatler ciddi bir şekilde eleştirilerin ve sorgu-lamanın odağında yer aldılar. Uzun yıllar boyu hem toplumsal hem siyasi olarak etkinliği değişmekte olan dini gruplar, modern Türkiye’de nihai hali neredeyse eskisine zıt olan bir kimlik değişimi yaşamıştır. Eskinin içe dönük ve mistik yapıla-rı, yeni dönemde dışa açık ve aleni bir yapı halini almıştır.

Anahtar Kelimeler

Cemaat, Cemiyet, Kimlik, Modern Türkiye, Tarikat

Kaynakça

• Akıncı, A. (2012). “Modern Ulus Devletlerin Doğuşu”. Dumlupınar Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Dergisi. 34, 61-70.
• Akıncı, A. (2016). “Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçişte Etkili Olan Dış Fak-törlerin Değerlendirilmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 16. Sayı 1, 275-288.
• Akıncı, A. (2018). “Askeri Vesayetten FETÖ Vesayetine: 15 Temmuz Üzerine Genel Bir İnceleme”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 15, s. 105-122.
• Akyol, T. (2008). Ama Hangi Atatürk, Doğan Kitap: İstanbul.
• Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Kastamonu’da İkinci Konuşma, eri-şim tarihi: 07.12.2019, https://www.atam.gov.tr/ataturkun-soylev-ve-demecleri/kastamonuda-ikinci-konusma
• Ateş, S. (2018). Türkiye'de Din Politikaları Ve Din-Siyaset İlişkisi, Ötüken Neş-riyat: İstanbul. Aybudak, U. (2017), “Halidiliğin Anadolu’da Yayılmasının Siyasal-Sosyal Arka Planı ve Türkiye İslamcılığına Etkileri”, Dini Gruplar, Siyaset ve Bürokrasi, Editör: Kemal Ataman, İsmail Güler ve Vejdi Bilgin, Emin Yayınları, Bursa, s.215-231.
• Aydemir, Ş. S. (2007). Tek Adam, Cilt: II, 24. Baskı, Remzi Kitabevi: İstanbul.
• Ayık, H . (2016). Din - Devlet İlişkileri Bağlamında İslâmî Cemaatlerin Devlet-le İlişkileri Üzerine. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bi-limler Dergisi , 2 (1) , 62-77 . Doı: 10.22466/Acusbd.263585
• Binswanger, K. (1981). “Islamischer Fundamentalismus und türkischer Nati-onalismus”, Die türkische Krise, Hrsg. Friedrich Ebert Stiftung Forsc-hungsınstitut, Bonn, s.23-37. Bozkurt, V. (2009). Değişen Dünyada Sosyoloji, 4. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa
• Bozkurt, V. (2018). Cemaatler: Kavramsal, Kuramsal Temeller Ve Türkiye, Use 2.Uluslararası Sosyoloji Ve Ekonomi Kongresi Tebliğler Kitabı, Edit: E. Yalçınkaya, Ss. 436-449, Isbn 978-605-7510-95-2.
• Cambridge Dictionary, https://dictionary.cambridge.org, commu-nity/society, erişim tarihi: 06.12.2019.
• Cemil Kılıç, (2018). Türkiye’de Cemaat – Tarikat - Devlet İlişkisi Üzerine, eri-şim tarihi: 06.12.2019, http://www.cemilkilic.com/makale-63-1-turkiyede-cemaat-tarikat-devlet-iliskisi-uzerine.html
• Cengiz Anık, (2014). İnternethaber, erişim tarihi: 10.12.2019, https:// www.internethaber.com/iste-turkiyenin-cemaat-tarihi-mutlaka-okuyun-641237h.htm.
• Çankal, S. (2016). Türkiye’de Dini Gruplarda Toplumsal Değişme Söylemi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlan-mamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta.
• Çarkoğlu, A. & Toprak, B. (2006). “Değişen Türkiye’de Din, Toplum ve Siya-set”, İstanbul: TESEV Yayınları.
• Doğan, A. (2016). Cemaat Ve Siyaset: Siyasal Davranışta Cemaat Üyelerinin Sosyal İlişkileri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi , (38) , 325-351 . Doı: 10.21563/Sutad.187031
• Efe, A. (2017). “Kolektif Dindarlık Türü Olarak Tarikat/Cemaat Dindarlığı”. İslami Araştırmalar, 28/1, 290-301.
• Erdoğan, M. (2003), Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset, Liberte Yayınları, Ankara.
• Ergun, D. (1984). 100 Soruda Sosyoloji El Kitabı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Günerigök, M. (2019). Cemaat Sosyolojisi: Bir Kavramın Tarihsel Serüveni. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 7 (5) , 287-297 . Doı: 10.18506/Anemon.533994
• Hasan Onat, (2015). Türkiye’de Cemaatler ve Kimlik, erişim tarihi: 06.12.2019, http://www.hasanonat.net/index.php/88-tuerkiye-de-cemaatler-ve-kimlik
• Işık, Z. (2015). Osmanlı Toplumunda Devlet Tarikat İlişkileri, Selçuk Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Konya.
• İlhami Güler, (2016). Örgütlü Dindarlığın (Tarikat ve Cemaat) Doğuş Tarihi ve Meşruiyeti Sorunu (Teolojik Bir Yaklaşım), erişim tarihi: 06.12.2019, http://www.islamianaliz.com/m/3408/orgutlu-dindarligintarikat-ve-cemaat-dogus-tarihi-ve-mesruiyeti-sorunuteolojik-bir-yaklasim
• Jaeschke, G. (1936). “Nationalismus und Religion im türkischen Befreiungsk-riege”, Die Welt des Islams, Band 18, s.54-69.
• Jaeschke, G. (1979). “Die Türkei als Nationalstaat seit der Revolution Mustafa Kemal (Atatürk)s 1920-1974"” Handbuch der Europäischen Geschich-te, Hrsg. Theoder Schieder, Band 7, Europa im Zeitalter der Welt-mächte, 2. Teilband, Klett-Cotta: Stuttgart, s.1339-1351.
• Kalaycıoğlu, E. (1994). “1960 Sonrası Türk Siyasal Hayatına Bir Bakış: De-mokrasi Neo-Partimonyalizm ve İstikrar”, Ersin Kalaycıoğlu; Ali Yaşar Sarıbay (der.), Türkiye’de Siyaset: Süreklilik ve Değişim içinde, Der Ya-yınları, İstanbul, s.469-493.
• Karacaoğlu, K. ve Saydam, F. (2016). “Örgütsel Politika Düzleminde Bir Darbe Girişiminin Arka Planındaki Örgütlü Yapının Çözümlenmesi”, Ulus-lararası Demokrasi Sempozyumu: Darbeler ve Tepkiler, Sempozyum Kitabı, s. 609-617, http://iibf.giresun.edu.tr/fileadmin/user_upload/Demokrasi/Demokrasi4/Demokrasi5/kapak0901.pdf (E.T. 14.10.2017).
• Karataş, G. (2004). Tarikatlara Yönelmenin Sosyo-Kültürel ve Psikolojik Ne-denleri, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlan-mamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Karslı, N. (2019). Fetö Darbe Girişiminin Gençlerin Din Ve Cemaat Algısı Üze-rindeki Etkisi. Bilimname , 2019 (37) , 1187-1210 . Doı: 10.28949/Bilimname.534018
• Kaya, Cansu ve Akıncı, A. (2018). “Türkiye’de İslamofobinin Yansımaları”, Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi, Cilt: 7, sayı: 13, s. 82-89.
• Kaya, E. (2017). “Dini grupların Dini Bilgi Kaynaklarını Kullanımı (Gülen Cemaati Örneği)”, Turkish Studies, Cilt: 12, sayı: 16, s.343-360
• Kaya, M. (2012). “Klasik Sosyolojik Perspektifte Modernleşme Tartışmaları”, Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, cilt:2, sayı:2.
• Kısakürek, N.F. (1978). O Ve Ben, İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Kirman, M. A. (2004), “Türkiye’de Toplumsal Değişme ve Yeni Dinî Cemaat-ler”, Muhafazakar Düşünce, Yıl 1, Sayı 2, s.61-78
• Kutlu, S. (2006). “Cemaatlerin ve Tebliğ Organizasyonlarının Değerlendiril-mesi”, Kutlu Doğum 2003: İslam’ın Güncel Sunumu, Ankara: Türkiye Di-yanet Vakfı, s. 143-155.
• Kutlu, S. (2009). “Diyanet İşleri Başkanlığı ve İslamiçi Dini Gruplarla (Mezhep ve Tarikatlar) İlişkileri”, Dinî Araştırmalar, Cilt: 12, sayı: 33, 107-127.
• Kutlu, S. (2017). Türk Müslümanlığı Üzerine Yazılar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Möckelmann, R. (1994). “Das Verhaeltnis zwischen Islam und Demokratie in der Türkei”, Fundamentalismus der Moderne? Christen und Muslime im Dialog, Hrsg. Sybille Fritsch-Oppermann; Dokumentation einer Ta-gung der Evangelischen Akademie Loccum vom 28. bis 30. Oktober, s. 113-126.
• Nursi, S. (2014a). Emirdağ Lahikası, İstanbul: Şahdamar Yayınları.
• Nursi, S. (2014b). Kastamonu Lahikası, İstanbul: Şahdamar Yayınları.
• Özdemir, R. (1994). “Osmanlı Devleti'nin Tarikat, Tekye Ve Zaviyelere Karşı Takip Ettiği Siyaset”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, cilt:5, sayı:5. Reyhan Ünal, Modern Cemaatleşmeler Ve Türkiye Örneği, İstanbul Bilgi Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Sancar, F. (2016). “Dini Cemaatlerin Üye Kazanma Stratejileri Beyin Yıkama Olarak Değerlendirilebilir mi?: Kullandıkları Teolojik Argümanlar Üze-rinden Eleştirel Bir Okuma”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 42, 1915-1927.
• Sarıkaya, M. E. (2017). “Dini Gruplarda Güç devşirme Yöntemleri: FETÖ Ör-neği”, Turkish Studies, Cilt: 12, sayı: 16, s.423-438
• Sonnenhol, G. A. (1990). “Atatürks Reformen sind nicht mehr umkehrbar”, Die Türkei: Land zwischen zwei Welten, Hrsg. Dietrich Schlegel, Schrif-tenreihe des Zentrum für Türkeistudien, Band 8, Leske+Budrich: Opla-den, s.97-104.
• Steinbach, U. (1996). “Europas Brücke zur islamischen Welt; die Türkei auf Identitaetssuche”, Blaetter für deutsche und internationale Politik, 41. Jahrgang, Heft 10, Blaetter Varlagsgesellschaft: Bonn, s. 1232-1241.
• Steinbach, U. (1997). “Islamischer Staat Türkei? Folgerungen für die europae-ische Politik”, Internationale Politik, 8, s.51-58.
• Tatlılıoğlu, D. (2008). “Dini Cemaatlerin ve Tarikatların Fonksiyonel Analizi”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VIII, sayı: 3, 97-125.
• TDK, Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr, cemaat/cemiyet, erişim tarihi: 06.12.2019.
• TDV, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, cilt:36, 2009.
• Tönnies, F. (1887). Gemeinschaft und Gesellschaft: Abhandlung des Commu-nismus und des Socialismus als Empirischer Culturformen, Fues’s Ver-lag (R. Reisland): Leipzig.
• Tönnies, F. (1920). Gemeinschaft und Gesellschaft : Grundbegriffe der reinen Soziologie, 3. Auflage, Verlag: Curties: Berlin. http://mdz-nbn-resolving.de/urn:nbn:de:bvb:12-bsb11128648-3 (E.T. 10.04.2020).
• Waters, T. (2014). “Gemeinschaft and Gesellschaft Societies”, 2014. (Prepared article for the Encyclopedia of Sociology, 2nd ed., 2015)
• Zürcher, E. J. (1995). Modernleşen Türkiye'nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayın-ları.