1877-1878’den 1920’ye Kadar Kars ve Çevresinde Rus-Ermeni İşbirliği

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 18, 109 - 132, 04.06.2018

Arzu Boy

Öz

Rusların
Anadolu üzerindeki planları çok önceki dönemlere dayanmaktadır. Rusya, Osmanlı
Devleti’nin 1800’lü yıllarda zayıflamasıyla planlarını hayata geçirmeye
koyuldu. 1877-1878 Osmanlı- Rus Savaşı’na kadar sıcak denizlere inme ve
boğazları ele geçirme şeklindeki amaçlarını Panslavist bir politikayla
gerçekleştirmeye çalışan Rusya, bu savaştan sonra özellikle Ermeniler üzerine
yoğunlaştı. Savaş’ın ardından Elviye-i Selase’yi ele geçirmeleriyle birlikte
amaçlarına ulaşabileceklerini düşünen Ruslar, Anadolu’ nun kapısı olarak
bilinen Kars yoluyla bütün Ermenileri kışkırttı ve Ermeniler, amaçlarına giden
yolda mihenk taşı olarak görüldü.

1877-1878
Osmanlı-Rus Savaşı’nda Ermeni Sorunu ilk defa ortaya çıktı. Çünkü bu savaş
esnasında Ermeniler, Ruslar tarafından kışkırtılarak Osmanlı Devleti’ne karşı harekete geçti. Bu savaşı
takip eden yıllarda Ruslar, Ermenilerle temaslarını devam ettirerek Kars ve
çevresinde huzursuzlukların yaşanmasına sebep oldu. I. Dünya Savaşı’nda ise
yine Rusların etkisiyle Ermeni Sorunu uluslararası bir boyut kazandı. Savaş
esnasında Rus ordusunda Ermeni gönüllülerinden birlikler oluşturuldu ve
bunların çoğu Rusya’ya giderek eğitim alıp tekrar Osmanlı Ordusu’nun karşısına
çıktı. 3 Mart 1918’de Brest Litowsk Antlaşması ile Rusların geri çekilmesinin
ardından bölgedeki Ermeniler, Ruslardan her türlü donanım yardımı ve destek
gördü.

Çalışmada
1877-1878’den 1920’lere kadar Rus-Ermeni iş birliği kapsamında Kars ve
çevresinde yaşanan olaylar anlatılmaya çalışıldı. Süreçteki bütün Rus-Ermeni
birlikteliklerini gözler önüne sermek için konuyla ilgili kaynaklar taranarak
bilim dünyasına katkı sağlamaya özen gösterildi.

Anahtar Kelimeler

Kars, Ermeni, Rusya, Savaş, Sorun

The Russian-Armenian Cooperation in and around Kars from 1877-1878 to 1920

Öz

The plans of the Russians for Anatolia date back to very early times.
Russia put its plans into action once the Ottoman Empire weakened in the late
1800s. Following a Pan-Slavism policy and desiring access to the warm waters
and a complete possession of the straits until the Ottoman-Russian War of
1877–78, Russia concentrated especially on Armenians after the war. The
Russians seizing the control of Elviye-i Selase (three provinces of Batum,
Kars, and Ardahan) at the end of the war thought to achieve their goal and
provoked all Armenians through Kars known
as the gate into Anatolia. The Armenians were seen as a keystone of the
Russians’ plans.

The Armenian Question first emerged in the Ottoman-Russian War of
1877-78 because the Armenians provoked by the Russians during the war began to
revolt against the Ottoman Empire. In the post-war years, the Russians kept in
contact with the Armenians, fomenting unrest in Kars and its surroundings. In
World War II, the Armenian Question turned into a global issue under the impact of the
Russians. During the war, Armenian troops of volunteers were formed within the
Russian army, most of whom were sent to Russia to be trained and returned to
fight against the Ottoman Army. When the Russians withdrawn following the
Treaty of Brest-Litovsk concluded on March 3, 1918, the Armenians in the region
received all forms of equipment assistance and support from the Russians.

The study attempted to explain the events that took place in and around
Kars within the scope of Russian-Armenian cooperation from 1877-78 to the
1920s. To unveil all the Russian-Armenian associations in that time, care was
taken to search and review the relevant sources and   make a
contribution to the world of science. 

Anahtar Kelimeler

Kars, Armenian, Russia, War, Problem

Kaynakça

• A-Arşiv Belgeleri
• 1-BOA(Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
• MKT. MHM.00638.00015.004.001.
• MKT. MHM.00638.00015.001.001.
• MKT. MHM.0068.00015.002.001.
• MKT. MHM.00624.00038.002.001.
• HR. SYS.02877.00001. 109.
• B-Telif Eserler
• 1- Kitaplar
• Akgül,S.(1995). Rusya’nın Doğu Anadolu Politikası, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi , Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Aydoğan, E. (2005). İttihat ve Terakkinin Doğu Politikası, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.(1995). Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslarda ve Anadolu da Ermeni Mezalimi 1906-1918, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Başbakanlık Devlet Arşivler Genel Müdürlüğü.(2001). Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri I (1914-1919), Başbakanlık Devlet Arşivler Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.(2006). Osmanlı Belgelerinde Osmanlı Rus İlişkileri (1907-1921), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.(2006). Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Rus İlişkileri III (1899-1906), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.(2007). Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Dayı, E. (1997). Elviye-i Selase (Kars Ardahan Batum ) de Milli Teşkilatlanma, Kültür Eğitim Vakfı Yayınları, Erzurum.
• Demirel, M. ( 1996). Birinci Dünya Harbinde Erzurum ve Çevresinde Ermeni Hareketleri (1914-1918) , Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• Erdoğan, F.(1998). Türk Ellerinde Hatıralarım, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara,1998. Gürün, K.(2005). Ermeni Dosyası, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2005.
• Halaçoğlu, Y.(2014). “Ermeni Tehciri ve Gerçekler”, Türkler, (Ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Hasanaliev, N.(1994). Rusya'nın Van ve Erzurum'daki Başkonsolosu Mayevski'nin Hatıraları, Çev:Enver Uzun, Bakü.
• Hatipoğlu, S.(1994). Bağdat Demiryolu ve Rusya’nın Doğu Anadolu Politikası, Yakın Tarihimizde Kars ve Doğu Anadolu Sempozyumu, Ankara.
• Çiçek, Salim Koca), C.XIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2014.
• Karabekir, K.(2000). Ermeni Dosyası, Emre Yayınları, İstanbul.
• Kırzıoğlu, F.(1943). Kars, Yeni Sabah Matbaası, İstanbul.
• Kurat, A. N. (2011). Türkiye ve Rusya, TTK, Ankara.
• Küçüksoy, H.(2007). Tarihi Belgeler ve Uluslararası Hukuk Kuralları Işığında Ermeni Sorunu, Anıl Matbaa, Ankara.
• Öke, M. K. (1991). Ermeni Sorunu, TTK, Ankara.
• Mangaltepe, İ.(2014).“Avrupalı seyyahların ve bazı batılı devletlerin Osmanlı Coğrafyası’ndaki Ermenilere yönelik destek faaliyetleri”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, Ed.Mehmet Metin Hülagü ve Diğerleri, TTK, Ankara.
• Mazıcı, N. (1987).Belgelerle Uluslar arası Rekabette Ermeni Sorunu ’nun Kökeni 1878-1918, Gümüş Basımevi, İstanbul.
• Soysal, İ. (2000). Türkiye ’nin Siyasal Andlaşmaları, TTK, Ankara.
• Timur, T. (2001). Türkler ve Ermeniler, İmge Kitabevi, Ankara.
• Uçarol, R. (2010). Siyasi Tarih (1789-2010), Der Yayınları, İstanbul.
• Uras, E.(1950). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Yeni Matbaa, Ankara.
• Uzunçarşılı, İ. H.(1995).Osmanlı Tarihi, C.VHI, TTK. Ankara.
• Yüceer, N. (2002).Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusunun Azerbaycan ve Dağıstan Harekâtı, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• 2-Makaleler
• Avcı, C. (2008). “Türk Ermeni İlişkileri”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S.16, s.65-76
• Demirel. M. (2006). “Sarıkamış’ta Ermeni Olayları”, TAED, C.12, Sayı: 31, ss.105-118.
• Dayı, E. (2004). “Elviye-i Selase (Kars Ardahan Batum) da Ermenilerin Türklere Yaptığı Mezalim”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.23, Erzurum, 2004, ss.245-261.
• Güler,A.(1995).“Ermenilerle İlgili 1916 ve 1918 Yıllarında Yapılan Hukuki Düzenlemeler”,^OTAM, S.6, ss.92-137.
• Kantarcı,Ş. (2005). “Kars’ta Türklere Yönelik Mezar Kazıları: Kalo/Derecik Köyü Mezar Kazısı”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Tarihi Dergisi,S.18, ss. 221-231.
• Kılıç, D.(2001). “Rusya’nın Doğu Anadolu Siyasetinde Eçmiyazin Kilisesinin Rolü”, Ermeni Araştırmaları,S.2, ss.49-65.
• Mustafayev, B. (2013). “Cihan Hakimiyetini Moskoflara Öğütleyen Deli Petro’nun Vasiyetnamesi ve Ermeni Devleti’nin Kurulmasında Etkisi”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, C.4,Sayı: 11, Haziran, ss.17-27.
• Ortaylı, İ. (1978). “Çarlık Rusyası Yönetiminde Kars”, Osmanlı İmparatorluğunda İktisadi ve Sosyal Değişim Makaleler I, Ankara.
• Perinçek, M. (2012). “I. Dünya Savaşında Türkiye Ermenilerinin Rus ordularına Katılımına Dair Yeni Belgeler”, Doğu Karadeniz Dergisi, S.10, ss.9-50.
• Sarınay, Y. (2008). “Rusya’nın Türkiye Siyasetinde Ermeni Kartı (1878-1918)”, Gazi Akademik Bakış, C. 1, Sayı:2, ss. 1-37.
• Süer, A. (1990). “1915 Ermeni Ayaklanmalarında Çarlık Rusyası’nın Rolü”, DTCF Dergisi, S.10, ss.459-466.