Castle Institution and Officials in Ottoman Jerusalem

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 30, 381 - 401, 30.06.2024

Gülcan Avşin Güneş

https://doi.org/10.38155/ksbd.1420039

Öz

The functioning of the Jerusalem castle, which dates back to the pre-Ottoman era, has been an ignoring issue. The castle gives Jerusalem a medieval city image with its physical appearance. Wars were effective in this. The castle, which blooms in rebellions during the Ottoman period, provided quietness. The aim is to focus on fortresses and stuff responsible for guarding, using various archival sources of 15th-19th centuries to lead the broader perspective studies. So it can be said that the castle stuff consisted of both the gate servants from the center and the local servants from the local people who were all under the command of the castle master. The Jerusalem castle was mostly the first place that the rebels focused on to seize the city. Castle officials joined some rebellions and they capture the administration with the citizens. So, the selection of the castle officials, especially the dizdar was important. Dizdar was to make soldiers help the waqf trustees to collect of revenues of high-income foundations, as well as the city preservation. Also he would perform for public order with the leaders and administrators. In the paper, by archival materials, it was tried to find answers to the questions about castle guys and castle running.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Jerusalem, Castle, Dizdar, Guards.

Osmanlı Kudüsü’nde Kale Müessesesi ve Görevlileri

Öz

Tarihi Osmanlı öncesine uzanan Kudüs kalesinin Osmanlı dönemindeki işleyişi gözden kaçan bir husus olmuştur. Kale, fiziki görünümü ile Kudüs’e bir ortaçağ şehri görünümü vermektedir. Bunda yaşanan savaşların rolü vardır. Osmanlı döneminde daha çok isyanlarda gündeme gelen kale mümkün mertebe sükûneti tesis etmeyi sağlamıştır. Bu makalenin amacı söz konusu muhafazayı sağlayan kale ve kale görevlilerine odaklanarak XV. yüzyıldan XIX. yüzyıla muhtelif arşiv kaynaklarına temas ederek daha geniş perspektifli araştırmalara kapı aralamaktır. Buradan hareketle ifade etmek gerekir ki Kudüs kalesi hem merkezden gelen kapı kullarından hem de yerel halktan görevlendirilen yerli kulu muvazzaflarından oluşmaktaydı ve bunların hepsi Kudüs kale dizdarının komutası altındaydı. Kudüs kalesi, isyanlarda isyancıların çoğunlukla şehri ele geçirmek adına odağa aldıkları ilk mekân olmuştur. İsyanların bazısında bizzat kale görevlileri de yer almış ve şehir halkının desteğini alarak Kudüs yönetimini ele geçirmişlerdir. Bu nedenle başta dizdar olmak üzere kale görevlilerinin seçimi büyük önem arz etmekteydi. Dizdar şehir muhafazasının yanı sıra, yüksek gelirli vakıfların hasılatlarını toplamak için neferleri vakıf mütevellisinin hizmetine vermekle görevliydi. Ayrıca asayişi bozan durumlarda şehrin önde gelenleri ve yöneticileriyle işbirliği yaparak sorunların çözümüne çalışırdı. Makalede kale görevlileri ve Kudüs kalesinin işleyişi ile ilgili sorulara arşiv materyalleriyle cevaplar bulunmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Kudüs, Kale, Dizdar, Mustahfızan.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları KŞS 81 (81 Numaralı Kudüs Şeriye Sicili, Belge No: 5)
• KŞS 182 (182 Numaralı Kudüs Şeriye Sicili)
• A. {DVNSMHM.d. 4-880; 22-423; 26-783; 36-380; 61-257; 62-383. (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Âsâfî Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri Mühimme Defterleri No:4,)
• AE.SMST.III- 28-1958; 117-11525; 140-13611; 161-15816; 59-5912. (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), Ali Emiri Tasnifi, III. Mustafa Devri Hatt-ı Hümayunları)
• MAD.d. 17205. (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), Maliyeden Müdevver Defter No: 17205)
• MAD.d. 5557. (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), Maliyeden Müdevver Defter No: 5557)
• İE.AS. 44-3997. (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), İbnülemin Tasnifi Askeriye Kalemi Evrakı No:44-3997)
• KK. d. 4823. (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi Tapu Tahrir Defteri No: 4823)
• TT-1015 (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), Tapu Tahrir Defteri No: 1015)
• TT-289 (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA), Tapu Tahrir Defteri No: 289)
• Tetkik Eserler Akdağ, Mustafa (1999). Türkiye’nin iktisadi ve ictimai tarihi 1243-1453, I, İstanbul: Barış Kitap Basın Yayıncılık el-Aselî, Kamil Cemil (2002). Kudüs/Osmanlılar dönemi ve sonrası, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXVI, s. 334-338.
• Canatar, Mehmet (2022). Kethüdâ, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXV, s. 332-334.
• Çakmak, Abdullah (2020). XIX. Yüzyılın başlarında Kudüs, Ankara: İlem Yayınları
• Batmaz, Eftal Şükrü (1996). Osmanlı devletinde kale teşkilatına genel bir bakış, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 7, s. 3-9.
• Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Komisyonu (2006). Müstahfız, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXXII, s. 109-111.
• Dolu, Alaattin (2020). Osmanlı Kudüs’ü: kent kimliği nüfuz ve meşruiyet 1703-1789, İstanbul: Küre Yayınları
• Eyice, Semavi (2001). Kale, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXIV, s. 234-242.
• Faroqhi, Suraiya (2008). Hacılar ve sultanlar1517-1638 (2008), Çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
• Gezer, Ömer (2020). Kale ve nefer, Habsburg serhaddinde Osmanlı askeri gücü (1699-1715). İstanbul: Kitapevi Yayınları
• Güler, İbrahim (1993). XVIII. Yüzyılda Osmanlılarda kale muhafızlığı hakkında bilgiler, Doğumunun 50. Ve Hizmetinin 10. Yılında Prof. Dr. Bayram Kodaman’a Armağan, Haz. Mehmet Ali Ünal, Es Ofset: Samsun. S. 389-412.
• Güneş, Hasan Hüseyin (2014). XVI. Asırda Kudüs Meğâribe Mahallesi ve Cemaati (Doktora Tezi), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Afyonkarahisar.
• Güneş, Hasan Hüseyin (2017). Kudüs Meğâribe mahallesi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları
• Harman, Ömer Faruk (2002). Kudüs, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXVI, s. 323-327.
• Hawari, Mahmoud (2010). “The citadel of Jerusalem: A case study in the cultural appropriation of archaeology in Palestine”, Present Past, 2/1, s. 88-94.
• Hawari, Mahmoud (2000), “The citidel (Qal’a) in the Ottoman period: an overview”, Ottoman Jerusalem: the living city 1517-1917, Part I, (ed. Sylvia Auld&Robert Hillenbrand), London: Altajir World of Islam Trust, s. 493-518.
• Hawari, Mahmoud (2013). “Capturing the castle: archaeology, architectural history and Political bias at the citadel of Jerusalem”, Jerusalem Quarterly, 55, s. 46-67.
• Nicolle, David (2019). Osmanlı kaleleri 1300-1810, Çev. Kahraman Şakul, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları
• Oğuzoğlu, Yusuf (1994). Dizdar, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, IX, s. 480-481.
• Orhonlu, Cengiz (1990). Osmanlı imparatorluğu’nda derbend teşkilatı, İstanbul: Eren Yayınları
• Öksüz, Mustafa (2016). Şam eyaleti’nin güney sancaklarında (Filistin) nüfus XVI. yüzyıl (Doktora Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Öztürk, Ali İhsan (2009). Aydos’tan Sultanbeyliği’ne kent-kale ve fetih, İstanbul: Sultanbeyli Belediyesi Yayınları
• Kılıç, Orhan (2012). “Teşkilat ve işleyiş bakımından doğu hududundaki Osmanlı kaleleri ve mevâcib defterleri”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 31, s. 87-127.
• Şimşek, Muttalip (2019). Osmanlı dönemi’nde Kudüs’ün tanınmış ailelerinden Hüseynîler, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8, s. 39-75.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988a). Osmanlı devleti teşkilatına medhal, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988b). Osmanlı devleti teşkilatından kapıkulu ocakları, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
• Ze’evi, Dror (2000). Kudüs 17. Yüzyılda bir Osmanlı sancağında toplum ve ekonomi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.