Şia’nın Takiyye İnancı Çerçevesinde Hz. Ali’nin İlk İki Halife İle Münasebetleri

Yıl 2010, Sayı: 15, 29 - 70, 01.06.2010

Şaban Öz

Öz

Bütün islâm mezheplerinde ama az ama çok uygulama alanı bulan takiyye, hiç şüphe yok ki şîa için çok daha büyük anlam ifade etmekte, her şeyden öte tarihî perspektifte inancın savunu aracı haline gelmektedir. Bu makalede şîa‟nın takiyye inancının temelinde yer alan Hz. Ali‟nin takiyye yaptığı iddiası incelenmiştir. Hz. Ali‟nin, ilk iki halife ile siyasî, dinî, iktisadî ve sosyal ilişkileri bu çerçevede ele alınmış, tarihî perspektifte bu ilişkileri belirleyen ölçülerin tespitine çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hilâfet, şîa, Takiyye, Hz. Ali, Hz. Ebu Bekr, Hz. Ömer

Kaynakça

• Abdurrezzâk, b. Hemmâm es-Sanânî (211/827), el-Mussannef, I-XI, thk: Habîburrahmân el-A‟zâmî, el-Mektebu‟l-İslâmî, Beyrut tz.
• Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdillah eş-Şeybânî (241/855), Müsned, I-IV, Çağrı Yay., II. Bsk., İst. 1992
• Ahmed Emîn, Fecru‟l-İslâm, Dâru‟l-Kitâbi‟l-Arabî, XI. Bsk., Beyrut 1975
• Âmidî, Seyfuddîn (631/1233), el-İmâmetu min Ebkâri‟l-Efkâr fî Usûlu‟d-Dîn, thk: Muhammed Zübeydî, Beyrut 1992
• Azimli, Mehmet, “Hulefa-i Raşidin Döneminde Halife Seçimleri”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VII/1, (2007), 35-59
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (279/892), Fütûhu‟l-Buldân, thk: Abdullah Üneys et-Tıbâ‟-Ömer Üneys et-Tıbâ‟, Müessesetü‟l-Meârif, Beyrut 1407/1987
• Beyhâkî, Ebu Bekr Ahmed b. Hüseyin b. Ali (458/1066), es- Sünenu‟l-Kübrâ, I-X, Beyrut 1300
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail (256/870), Sahîh, I-VII, Çağrı Yay., II. Bsk., İst. 1992
• Bûtî, M. Saîd Ramazan, Fıkhu‟s-Sîreti‟n-Nebeviyye Maa Mucez li- Târîhi‟l-Hilâfeti‟r-Râşide, Dımeşk 1991
• Dârakutnî, Ebu‟l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed (385/995), Sünen, tlk: Ebu Tayyib Muhammed el-Azîm Abâdî, Kahire 1966
• Dârimî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahman b. el-Fadl b. Behrâm, Sünen, Dımeşk 1349
• Dehlevî, Ebu Abdilazîz Ahmed b. Abdirrahîm, Muhtasar et-Tuhfetu‟l- İsnâ Aşeriyya, Arp. çev: Muhammed b. Muhyiddîn b. Ömer el- Eslemî, thk: Muhibuddîn el-Hatîb, Mısır 1373
• Demirci, Mustafa, İslâmın İlk Üç Asrında Toprak Sistemi, Kitabevi Yay., İst. 2003
• Dineverî, Ebu Hanîfe Ahmed b. Dâvud (282/895), el-Ahbâru‟t-Tıvâl, thk: Abdulmünim Âmir, Dâru‟l-İhyâi‟l-Kütübi‟l-Arabiyye, I. Bsk., Kahire 1960
• Ebu Avâne, Ya‟kûb b. İshâk el-Esferâinî (316/928), Müsned, I-V, thk: Eymen b. Ârif ed-Dımeşkî, Dâru‟l-Ma‟rife, I. Bsk. Beyrut 1998
• Ebu Dâvud, Süleyman b. Eşas b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd b. Amr b. İmrân el-Ezdî (275/888), Sünen, I-V, thk., hşy., şrh: Bedreddîn Çetiner, Çağrı Yay., II. Bsk., İst. 1992
• Ebu Halîl, Şevkî, Fi‟t-Târîhi‟l-İslâmî, Dâru‟l-Fikr, Beyrut/Dımeşk 1991
• Ebu İsmail, Hammâd b. İshâk b. İsmail b. Zeyd el-Bağdâdî (267/880), Tereketu‟n-Nebî (sav), thk: Ekrem Ziyâ Umerî, yer yok 1404
• Ebu Nuaym, el-Esbehânî (430/1038), Kitâbu‟l-İmâme ve‟r-Reddi ala‟r-Râfida, thk., tlk., thrc: Ali b. Muhammed b. Nâsır el-Fukeyhî, Mektebu‟l-Ulûm ve‟l-Hikem, IV. Bsk., Medine 2004
• Fadlullah, Muhammed Hüseyin, el-İslâm ve Mântıku‟l-Kuvve, Beyrut 1986
• Fayda, Mustafa, “Fey”, DİA, İstanbul 1995, XII, 511-513
• Fazlurrahman, İslam, çev: M. Dağ, M. Aydın, Ankara 1992
• Fığlalı, E. Ruhi, İmâmiyye Şîası, İstanbul 1984
• Gölpınarlı, Abdulbaki, Tarih Boyunca İslâm Mezhepleri ve Şiilik, İst. 1987
• ----, Sosyal Açıdan İslâm Tarihi, İst. 1991
• Habib, Muhibuddin, “İslâm Mezheb ve Fırkalarının Birbirine Yaklaş- tırılması Konusu”, çev: M. Hayri Kırbaşoğlu, AÜİFD, XXX, Ankara 1988, 293-327
• Hâkim en-Neysâbûrî, Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah b. Hamdeveyh en-Neysâbûrî (405/1014), Kitâbu Ma‟rifeti Ulûmi‟l- Hadîs, thk: Seyyid Muazzam Hüseyin, Dâru İhyâi‟l-Ulûm, I. Bsk., Beyrut 1997/1417
• Hakyemez, Cemil, “Şiî Takiyye İnancının Teşekkülü”, Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, III/6, 129-146
• Halil, İmaduddin, İslam Tarihi-Bir Yöntem Araştırması-, çev: Ubeydullah Dalar, İstanbul 1985
• Hasenî, Abdurrezzâk, Ta‟rîfu‟ş-Şîa, Suriye 1933
• Heytemî, Ebu‟l-Hasan Ahmed b. Hacer (974/1567), es-Sevâik fi‟r- Reddi alâ Ehli‟l-Bida‟ ve‟z- Zenedika, Kahire tz.
• Hindî, Ali el-Muttakî, Kenzu‟l-Ummâl, Haydarabâd 1975
• İbn Abdilber, Ebu Ömer Yûsuf b. Abdillah (463/1071), ed-Dürer fi İhtisâri‟l-Meğâzî ve‟s-Siyer, tlk., thrc: Mustafa Dîb el-Buğa, Teclîdu‟l-Fidâ, Dımeşk 1984
• İbnu’l-Esîr, Ebu‟l-Hasan Ali b. Muhammed (630/1232), Üsdü‟l-Ğâbe fî Ma‟rifeti‟s-Sahâbe, I-V, Mısır 1280
• İbn Hacer, Ebu‟l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalanî (852/1448), el-İsâbe fî Temyîzi‟s-Sahâbe, Mısır 1328
• İbn Hıbbân, Ebu Hâtim Muhammed b. Hıbbân b. Ahmed et-Temimî el-Büstî (354/965), es-Sîretu‟n-Nebeviyye ve Ahbâru‟l-Hulefâ, thk: Aziz Bek, Müessesetü‟l-Kütübi‟s-Sakafiyye, I. Bsk. Beyrut 1407/1987
• -----, Kitâbu‟l-Mecrûhîn mine‟l-Muhaddisîn ve‟d-Duafâ ve‟l-Metrûkîn, I- III, thk: Mahmûd İbrahim Zâyid, Dâru‟l-Ma‟rife, Beyrut 1992
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdulmelik b. Eyyûb el-Hımyerî (213/828), es-Sîretu‟n-Nebeviyye, thk., şrh: M. es-Sekkâ-İ. el- Ebyârî-A. Şelbî, I-IV, Kahire tz.
• İbn İshâk, Muhammed b. Yesâr (151/768), Sîretu İbn İshâk, thk., tlk: Muhammed Hamidullah, Konya 1981
• İbn Kesîr, Ebu‟l-Fidâ İsmail b. Ömer el-Kureyşî (774/1372), el- Bidâye ve‟n-Nihâye, I-XIV, Mısır 1932
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dineverî (276/889), Te‟vîlu‟l-Muhtelifi‟l-Hadis (Hadis Müdafaası), çev: M. Hayri Kırbaşoğlu, İstanbul 1979
• İbn Mâce, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvini, Sünen, tlk: M. Fuâd Abdulbâkî, Kahire 1952
• İbn Manzûr, Ebu‟l-Fadl Muhammed b. Mükrim (711/1311), Lisânu‟l- Arab, I-XV, Beyrut 1956
• İbn Sa’d, Ebu Abdillah Muhammed (230/845), et-Tabakâtu‟l-Kübrâ, I-IX, thk: İhsân Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut tz.
• İbn Şebbe, Ebu Zeyd Ömer en-Numeyrî el-Basrî (262/845), Kitâbu Târîhi‟l-Medineti‟l-Münevvere, I-IV, thk: F. Muhammed Şeltut, yer ve tarih yok
• İbn Teymiyye, Ebu‟l-Hasan Ahmed b. Abdilhalîm (728/1328), Minhâcu‟s-Sünne fî Nakdi Kelâmi‟ş-Şîa ve‟l-Kaderiyye, I-IV, Bulak 1321
• İlhan, Avni, “Takiyye Doğuşu ve Gelişmesi”, Dokuz Eylül Ünv. İFD, II, İzmir 1985
• İnayet, Hamid, Çağdaş İslâmî Siyasî Düşünce, çev: Y. Ziya, İstanbul 1988
• Kâdı Iyâd, Iyâd b. Musâ el-Yahsubî (544/1149), el-İlmâu ilâ Ma‟rifeti Usûli‟r-Rivâye ve Takyîdi‟s-Semâ‟, thk: Seyyid Ahmed Sakr, I. Bsk., Dâru‟t-Turâs (Kahire)/el-Mektebetu‟l-Atîka (Tunus) 1389/1970
• Kandehlevî, Muhammed Yusuf, Hayâtu‟s-Sahabe, I-III, tlk, nşr: N. Abbâs, M. Ali Devle, Dımeşk 1993 Kâsimî, Muhammed Cemâluddîn ed-Dımeşkî (1332/1913), Kavâidu‟t-Tahdîs min Funûn Mustalahi‟l-Hadîs, thk: Muhammed Behcet el-Beytâr, tkd: Muhammed Reşîd Rızâ, Dâru‟n-Nefâis, III. Bsk., Beyrut 2001/1422
• Kâşifu’l-Ğıtâ, Muhammed el-Hüseyin, Aslu‟ş-Şîa ve Usûluhâ, Beyrut 1993
• Kuleynî, Ebu Cafer Muhammed b. Ya‟kûb b. İshâk (329/940), Usûl-i Kâfî, I-XIV, şrh: H. Seyyid Cevâd Mustafa, Şirâz tz.
• Kummî, Ebu Cafer Muhammed b. Ali b. Babeveyh (301/913), Risâletu‟l-İ‟tikadi‟l-İmâmiyye (Şiî İmâmiyye‟nin İnanç Esasları), çev: E. Ruhi Fığlalı, Ankara 1978
• Mâlik b. Enes (179/795), el-Muvattâ, I-II, thk., tlk: M. Fuâd
• Abdulbâkî, Çağrı Yay., II. Bsk., İst. 1992
• Muhibbu’t-Taberî, Ebu Cafer Ahmed b. Abdillah b. Muhammed (694/1294), er-Riyâdu‟n-Nadra fî Menâkıbi‟l-Aşera, I-II, tsh: M. Bedruddîn, Mısır tz.
• Musavi, Musa, Şia ve Şiilik Mücadelesi, çev: K. Hoca, İstanbul 1995
• Musevî, Abdulhüseyin Şerefuddin, el-Muracaât, çev: S. Sonay, Adana tz.
• Muzaffer, Muhammed Rızâ, Akâidu‟l-İmâmiye, Beyrut 1988
• -----, es-Sakîfe, Beyrut 1993
• Müslim, Ebu‟l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc (261/874), Sahîh, I-III,
• thk., tsh., tlk: M. Fuâd Abdulbâkî, Çağrı Yay., II. Bsk., İst. 1992
• Neccâr, Abdulvehhâb, el-Hulefâu‟r-Râşidûn, Beyrut 1990
• Nesâî, Ebu Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali b. Sinân b. Dînâr (303/916), Sünen, I-VIII, şrh: Suyûtî, Çağrı Yay., II. Bsk., İst. 1992
• Nevbahtî, Ebu Muhammed Hasan b. Musâ (300/912), Fıraku‟ş-Şîa, İst. 1931
• Râğıb el-İsfehânî (425/1033), Müfredâtu Elfâzi‟l-Kur‟ân, thk: Safvân Adnân Dımeşk/Beyrut 1412/1992
• Dâru‟l-Kalem/ed-Dâru‟ş-Şâmiyye, I. Bsk.,
• Râmhurmuzî, Hasan b. Abdirrahman (360/970), el-Muhaddisu‟l- Fâsıl beyne‟r-Râvî ve‟l-Vâ‟î, thk: Muhammed Accâc el-Hatîb, Dâru‟l- Fikr, Beyrut 1984
• Rızâ, Muhammed, İmâm Ali b. Ebî Tâlib, Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut tz.
• Seblinî, Muhammed, Ali b. Ebî Tâlib ve‟l-İslâm, Beyrut tz.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahman (902/1496), el-İ‟lân bi‟t-Tevbîh
• li-men Zemme‟t-Târîh, thk., tlk: Frans Rosenthal, Dâru‟l-Kütübi‟l- İlmiyye, Beyrut tz.
• Strothmann, R., “Takiyye”, İA, Eskişehir 1997, XI, 679-681
• Suyûtî, Ebu‟l-Fadl Abdurrahman b. Ebî Bekr (911/1505), Târîhu‟l- Hulefâ, Beyrut 1974
• Şerîf Radî (404/1013), Nehcü‟l-Belâğa, şrh: Muhammed Abduh, I-IV, Beyrut 1993
• Tabatabâî, Allame, Tarihi, Siyasi, İlmi, İrfani ve Ahlaki Boyutlarıyla İslâm‟da Şia, çev: K. Akaras-A. Kazımi, İst. 1993
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr (310/922), Târîhu‟l-Ümem ve‟l-Mülûk (Târîhu‟t-Taberî), I-VIII, Kahire 1939
• Tavîl, Muhammed Emîn Ğâlib, Târihu‟l-Aleviyyîn, Lazkiye 1924
• Tirmizî, Ebu İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Musâ b. ed-Dahhâk (279/892), Sünen, I-V, thk., şrh: Ahmed Muhammed Şâkir, Çağrı Yay., II. Bsk., İst. 1992
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd (207/822), Kitâbu‟l-Meğâzî, I- III, thk., tkd: Marsden Jones, Âlemu‟l-Kütüb, III. Bsk., Beyrut 1984
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ebi‟l-Ya‟kûb b. Cafer b. Vehb b. Vâdıh (292/905), Târîhu‟l-Ya‟kûbî, I-II, Dâru Sâdır, Beyrut 1412/1992
• Zahir, İhsan İlâhi, Şia‟nın Kur‟an İmamet ve Takiyye Anlayışı, çev: S. Hizmetli-H. Onat, Ankara 1984