Urcûzeler ve İbn ‘Abdirabbih’in Tarihî Urcûzesi: Bir İslâm Tarih Yazım Türü Örneği

Yıl 2010, Sayı: 16, 1 - 53, 01.12.2010

Faruk Çiftçi

Öz

slâm tarihinde müstesna bir konuma sahip olan

Endülüs, slâm medeniyetinin Batı’yla karsılasıp, bilimin

Avrupa’ya aktarılmasında önemli bir unsur olmustur.

Müslümanların yedi asrı asan Avrupalı olma macerasını

algılamada, bu yedi asırlık zaman dilimini, siyasal ve sosyal

bakımdan bölümlendirmek kuskusuz gereklidir. Endülüs

tarihinde, Emevî Hilafet Dönemi olarak bilinen ve

önceki dönemde yasanan kargasa ve kesmekes ortamının

sona erip, siyasal ve sosyal alanda huzur ve sükûnun

saglandıgı, III. Abdurrahman (en-Nasır) döneminin ayrı

bir yeri vardır. Zira bu dönem; yıllarca süren, ülkeyi tarih

sahnesinden silinecek noktaya getiren ve Endülüs tarihinde

“Büyük Fitne” olarak anılan kargasa ortamından

sonra, iç ve dıs istikrarın saglanmasıyla siyasal istikrara

ulasılan bir dönem olup, aynı zamanda bilim ve kültür

alanında da gelismelerin yasandıgı ve Endülüs’ün bir bilim

merkezi haline geldigi dönem olarak da kabul edilidir.

Bu makalede, ögretici siir türü olarak bilinen

Recez ve Urcûzenin kısa bir tarihçesi ve III. Abdurrahman

döneminin önemli sairlerinden bn ‘Abdirabbih’in Endülüs

tarihinin güçlü kisiligi Halife III. Abdurrahman’ın dönemini

yansıtan Urcûzeleri ele alınıp, incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Recez, İbn ‘Abdirabbih, tarih yazıcılıgı, didaktik siir, Urcûze, endülüs

Kaynakça

• Ahmed Zekî Safvet, Cemheretu Hutabi’l-‘Arab, I-III, Bey- rut, 1934.
• Brockelmann, C., Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî, I-VI, (çev. ‘Abdulhalîm en-Neccâr), Kahire, 1983.
• el-Cumahî, İbn Sellâm, Tabakâtu Fuhûli’ş-Şu‘arâ’, Kahi- re, 1974.
• Çetin, Nihat M, Eski Arap Şiiri, İstanbul, 1973.
• Çiftçi, Faruk, Endülüs’te Hilafet Dönemi Edebî Çevresi, (yayınlanmamış Doktora tezi), Erzurum, 1999.
• ed-Dabbî, Ahmed b. Yahyâ, Buğyetu’l-Mültemis fî Târîhi Ricâli Ehli’l-Endelus, Kahire, 1967.
• Ebu’l-Ferec el-İsfahânî, Kitâbu’l-Eğânî, I-XXIV, nşr, ‘Ali el- Cundî Nâsıf, Beyrut, 1972.
• el-Fâhûrî Hannâ, el-Câmi‘ fî Târîhi’l-Edebil-‘Arabî el- Kadîm, Beyrut, 1986.
• Ferrûh Omer, Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî, I-VI, Beyrut, 1992.
• el-Feth b. Hâkân, Kitâbu Matmahi’l-Enfus, İstanbul, 1302.
• Goldziher, İ. , Klasik Arap Literatürü, (çev Azmi Yüksel, Rahmi Er), Ankara, 1993. Heykel, Ahmed,
• el-Edebu’l-Endelusî mine’l-Feth ilâ
• Sukûti’l-Hilâfe, Kahire, 1985.
• Hitti, Ph. K., Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, I-IV, (çev. Salih Tuğ), İstanbul, 1989.
• Huart, C. , Arap ve İslam Edebiyatı, (çev. Cemal Sezgin), Ankara, 1971.
• el-Humeydî Muhammed b. Futûh, Cezvetu’l-Muktebes fî Zikri Vulâti’l-Endelus, nşr. Muhammed Tâvit et- Tancî, Kahire, 1953.
• İbn ‘Abdirabbih, Dîvânu İbn ‘Abdirabbih, nşr, Muhammed Altuncî, Beyrut, 1993.
• _____,el-‘Ikdu’l-Ferîd, nşr, I-IX nşr.,‘Abdulmecîd et- Terhînî, Beyrut, 1983.
• İbn Bessâm, ez-Zehîra fî Mehâsini Ehli’l-Cezîra, I-IV, nşr. İhsân ‘Abbâs, Libya- Tunus, 1975-1979.
• İbn Hallikân, Vefeyâtu’l-A‘yân ve Enbâ’i Ebnâ’i’z-Zamân, I-VIII, nşr. İhsân ‘Abbâs, Beyrut, 1994.
• İbn ‘İzârî el-Merrâkuşî, el-Beyânu'l-Muğrib fi Ahbâri’l- Endelus ve’l-Mağrib, I-IV, nşr. G.S. Colin, E. L. Provençal, 2. Baskı, Beyrut, 1983.
• İbn Manzûr, Muhammed. b. Mukrim, Lisânu’l-‘Arab, I- XV, Beyrut.
• İbn Reşîk el-Kayravânî, el-‘Umde fî Mehâsin’ş-Şi‘ri ve Âdâbihî ve Nakdihî, I-II, nşr. M. Muhyiddîn Abdulhamîd, Beyrut, 1972.
• İbnu’l-Abbâr, el-Hulletu’s-Siyerâ’, I-II, nşr, Hüseyin Mûnis, Kahire, 1985.
• İbnu’l-Kûtiyye, Târîhu İftitâhi’l-Endelus, nşr, İbrahim el- Ebyârî, Beyrut, 1982.
• İhsan ‘Abbâs, Târîhu’l-Edebi’l-Endelusî, ‘Asru Siyâdeti Kurtuba, Beyrut, 1978.
• el-Kutbî, Muhammed b. Şâkir, Fevâtu”l-Vefeyât, I-V, nşr. İhsân ‘Abbâs, Beyrut, 1973-1974.
• el-Makkarî, Ahmed b. Muhammed, Nefhu’t-Tîb min Ğusni Endelusi’r-Ratîb, I-VIII, nşr. İhsân ‘Abbas, Beyrut, 1988.
• Mehmed Fehmi, Târih-i Edebiyât-ı Arabiyye, İstanbul, 1917.
• Monroe, James T. “The Historical Arjûza of Ibn ‘Abdi Rabbih, A Tenth Century Hispano-Arabic Epic Poem”, Journal of American Oriental Society, 91. 1, New Hawen, Connectiut, 1971, s. 67, 69.
• en-Nuveyrî Ahmed b. ‘Abdilvehhâb, Nihâyetu’l-Ereb fî Funûn’il-Edeb, XXIV, nşr. Hüseyin Nassâr, Kahire, 1983.
• Öz, Şaban, İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri, IRCICA yay., İstanbul, 2008
• _____, İslam Tarihi Metodolojisi, İz yayıncılık, İstanbul, 2010.
• Schaade, A. Çetin, Nihat M. “Recez”, İA, İstanbul, 1993, IX, 661
• es-Se‘âlibî, Ebû Mansûr ‘Abdulmelik, Yetîmetu’d-Dehr fî Mehâsini Ehli’l-‘Aãr, I-V, nşr. Mufîd Muhammed Kamîha, Beyrut, 1983.
• es-Suyutî, Celâluddîn ‘Abdurrahman, Buğyetu’l-Vu‘ât fî Tabakâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuhât, I-II, nşr. Muham- med Ebu’l-Fadl İbrâhîm, Beyrut, 1964;
• Şâkir el-Cûdî, İlmâme bi’r-Recez fi’l-Câhiliyye ve Sadri’l- İslâm, Bağdat, 1966.
• Tunç, Cihat, “Bişr b. el-Mu‘temir”, DİA, İstanbul, 1992, IV, 224.
• Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemu’l-Udebâ’, I-VI, Beyrut, 1991; ez-Zubeydî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan, Tabakâtu’n-Nahviyyîn ve’l-Luğaviyyîn, nşr. Mu- hammed Ebu’l-Fadl İbrahîm, Kahire, 1984. ez-Zebîdî, Murtaza, Tâcu’l-Arûs, I-X, Beyrut, 1966. ez-Zemahşerî, Ebû'l-Kâsım Mahmûd İbn Omer, Esâsu’l- Belâğa, Kahire, 1960.
• Zeydân, Corcî, Târîhu Âdâbi’l-Luğati’l-‘Arabiyye, I-IV, Ka- hire, tsz.