İlk Medine Şehir Tarihçisi İbn Zebâle ve İslâm Şehir Tarihçiliğindeki Yeri

Yıl 2018, Sayı: 31, 49 - 71, 30.06.2018

Feyza Betül Köse

Öz

Hz. Peygamberʼin hayatının son on yılına ve vahyin pratiklerini hayata geçirme faaliyetlerine tanık olan Medineʼye dair telif edilen İbn Zebâleʼye ait Ahbâruʼl-Medîne, İslâm dünyasında
yazılan ilk şehir tarihlerindendir. Hicri II. yüzyıl gibi erken bir döneme ait
olan eser, sonraki dönemde telif edilen başta Medine şehir tarihleri olmak
üzere çeşitli alanlardaki eserlere kaynaklık etmesi nedeniyle büyük öneme
sahiptir. Ayrıca Ahbâruʼl-Medîne, hem muhtevası hem de
tarih yazıcılığı bakımından da sonraki dönem şehir tarihlerine etkide
bulunmuştur. Eser bizatihi mevcut olmamasına rağmen kendisinden yapılan çok
sayıda nakil sayesinde önemli kısmına ulaşmış bulunmaktayız. Bu çalışmamızda
hem Ahbâruʼl-Medîne hem de şehir
tarihçiliğine etkileri konusunu ele alacağız.

Anahtar Kelimeler

İbn Zebâle, şehir tarihi, Medine, şehir, tarih yazıcılığı

The First Medina Local Historian Ibn Zabala and His Place In Islamic Local Historiography

Öz

Ibn Zabala's Akhbār al-Madīna is the first city written in the
Islamic world. This work contains the testimony of the last ten years of the
Prophet's life and the activities of reveling the practices of the revelations. The work dates from
the second century of the Hijra and its importance is due to the fact that it is
considered as the source of several works in different fields especially works
on the history of Madīna. Akhbār al-Madīna also had affected the next period
local histories in the way of both the content and the historiography. Although
the work is not available, we managed to get a lot of it thanks to the many
quotes from it. In this presentation, we will discuss both Akhbār al-Madīna and its impacts to local
historiography

Anahtar Kelimeler

Ibn Zabala, local history, Madīna, city, historiography

Kaynakça

• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetüʼl-Ârifîn Esmâuʼl-Müellifîn ve Âsâruʼl-Musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâiʼt-Turâsiʼl-Arabî, 1955.
• Bekr Ebû Zeyd. Tabakatuʼn-Nessâbîn. Riyad: Dâruʼr-Rüşd, 1938.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Târîhuʼl-Kebîr. Thk. Hâşim en-Nedvî. 9 Cilt. Haydarabad: Dâiratu Meârifiʼl-Usmâniyye, ts.
• Fayda, Mustafa. “İslam Dünyasındaki İlk Şehir Tarihleri ve İbn Şebbe’nin Medîne-i Münevvere Tarihi”. Ankara Ünv. İFD 28 (1986): 167-180.
• Gibb, Hamilton. İslam Medeniyeti Üzerine Araştırmalar. Trc. Hayrettin Yücesoy v.dğr. İstanbul: Endülüs Yayınları, 1991.
• Gibb, Hamilton. “Arab-Byzantine Relations under the Umayyad Caliphate”. Dumbarton Oaks Papers, 12 (1958): 221-233.
• Günaltay, M. Şemseddin. İslam Tarihinin Kaynakları -Tarih ve Mü-verrihler-. İstanbul: Endülüs Yayınları, 1991.
• Hamevî, Şihâbuddîn Ebû Abdillah Yâkût. Mu’cemu’l-Buldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.
• Hasan el-Basrî. Fazîletüʼl-Mücâvere fî Mekketiʼl-Mükerreme. Trc. Mustafa Hami. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1280/1864.
• Hatîbu’l-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîhu’l-Bağdâd. Thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2001.
• Horovitz, Josef. İslâmî Tarihçiliğin Doğuşu. Trc. Ramazan Altınay-Ramazan Özmen. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Huart, Clement. Arap ve İslâm Edebiyatı Tarihi. Trc. Cemal Sez-gin. Ankara: yy., ts.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. 9 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kütüb, ts.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbu’t-Tehzîb. Thk. İbrahim ez-Zeybek-Âdil Mürşîd. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetüʼr-Risâle, ts.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbuʼt-Tehzîb. Thk. Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetüʼr-Risâle, 1999.
• İbn Hallikan, Ebuʼl-Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed b.Ebî Bekr. Vefeyâtüʼl-Aʻyân ve Ebnâu Ebnâiʼz-Zamân. Thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 2013.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî. Kitâbuʼl-Mecrûhîn mineʼl-Muhaddisîn. Thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Dâruʼs-Sumeyʻî, 2000.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe en-Numeyrî el-Basrî. Târîhu’l-Medîneti’l-Münevvere. Thk. Ali Muhammed Denrel-Yâsin Sadüddîn Beyân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İl-miyye, 2012.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. Kitâbuʼl-Cerh veʼt-Taʼdîl. Thk. Abdurrahman b. Yahya. 9 Cilt. Beyrut: Dâruʼl-Kütübiʼl-İlmiyye, 1952.
• İbnu’n-Neccâr, Ebû Abdillah Muhibbuddîn Muhammed Bağdâdî. ed-Dürretü’s-Semîne fî Târîhi’l-Medîne. Thk. Muhammed Zeynuhum Muhammed Azb. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1995.
• İbnuʼn-Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. Thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1994.
• İbn Zebâle, Muhammed b. Hasan. Ahbâru Medîne. Merkezu Buhûs ve Dirâsâti’l- Medine: Medîneti’l-Münevvere, 2003.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemuʼl-Müellifîn. 3 Cilt. Beyrut: Müesse-setü’r-Risâle, 1993.
• Lecker, Michael. Muslims, Jews And Pagans –Studies on Early Is-lamic Medina–. Brill, Leiden 1995.
• Matarî, Cemalüddin Muhammed b. Ahmed. et-Ta’rîf bi mâ Ense-ti’l-Hicre min Meâlimi Dâri’l-Hicre. Thk. Süleyman er-Rahîlî. Riyad: Dâretü’l-Melik Abdülaziz, 2005.
• Mizzî, Cemâluddin Ebu’l-Haccâc Yusuf. Tehzîbuʼl-Kemâl fî Es-mâiʼr-Ricâl. Thk: Beşşâr Avvâd Maʼrûf, 35 Cilt. Beyrut: Mü-esssesetüʼr-Risâle, 1992.
• Munt, Harry. “Writing the History of an Arabian Holy City: Ibn Zabala and the First Local History of Medina”. Brill-Arabica, 59 (2012): 1-34.
• Narşahî, Ebû Bekr Muhammed b. Ca’fer. Târîhu Buhârâ. Trc. Er-kan Göksu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
• Öz, Şaban. İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri. İstanbul: İSAR Ya-yınları, 2008.
• Rosenthal, Franz. İlmuʼt-Târîh indeʼl-Müslimîn. Arapça’ya Trc. Sa-lih Ahmed. Bağdat: Mektebetüʼl-Müsennâ, 1963.
• Safedî, Ebu’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. Thk. Ahmed el-Arnavûd-Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâiʼt-Turâsiʼl-Arabî, 2000.
• Sehâvî, Şemsuddîn. et-Tuhfetu’l-Latîfe fi Târîhi’l-Medîneti’ş-Şerîfe. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Sehâvî, Şemsuddîn. el-İ’lân bi’t-Tevbîh li- men Zemme Ehle’t-Târîh, Thk. Salih Ahmed Ali. Beyrut: Dâruʼl-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şeşen, Ramazan. Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı. İstan-bul: İSAR Yayınları, 1998.
• Urve b. ez-Zübeyr, Ebû Abdillah el-Esedî. Kitâbu’l-Meğâzî. Thk ve Cem. Muhammed Mustafa Aʼzamî. Riyad: Mektebetüʼt-Terbiyetiʼl-Arabî, 1981.
• ʻUseylan, Abdullah b. Abdirrahîm. el-Medînetüʼl-Münevver fî Âsâriʼl-Müellifîn veʼl-Bâhisîne Kadîmen ve Hadîsen. Medine: Mektebetüʼl-Melik Fahd, 1997.