İtaat ve İttiba Kavramlarının Anlamsal Çerçevesi ve Kur’an’da Kullanımı

Yıl 2020, Sayı: 35, 177 - 204, 30.06.2020

Hamza Sadan

https://doi.org/10.35209/ksuifd.707832

Öz

Bu çalışma, zaman zaman aynı manaların verildiği “itaat ve ittiba” kavramlarının önce anlam bakımından çerçevesini son-ra da bunların Kur’ân’da kullanımını konu edinmektedir. Birbi-riyle eş anlamlı olduğu düşünülen bu kavramlara aynı manaların verilmesi ayetlerin aktarılmasında bazı anlam kayıplarının olma-sına neden olmaktadır. Ayrıca bu kavramların anlam farklılığının ayetlere yansıması ve ayetlerdeki kullanımı merak konusudur. Bu bağlamda ilgili kavramların Mekkî ve Medenî ayetlerde ayrı ayrı kullanımı araştırmanın önemli aşamalarından biridir. Çün-kü bu kavramların Kur’ân’da genel kullanımının yanında Hz. Muhammed (s.a.v.) özelinde karşılaştırılması anlamsal farklılığın anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. İtaat ve ittiba edilmesi iste-nen Hz. Muhammed olduğunda Mekkî ve Medenî ayetlerde her-hangi bir farklılık söz konusu mudur? Yoksa her iki kavram Hz. Muhammed için hem Mekkî hem de Medenî ayetlerde aynı şekil-de mi kullanılmıştır? Bütün bunların tespit edilmesi her iki kav-ramın Kur’ân’da kullanımının boyutlarını ortaya koyacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, itaat, ittiba, Mekkî, Medenî, semantik

The Framework of the Meaning and the Use of Obedience and Following Concepts in the Qurʾān

Öz

This study deals with the meaning of the concepts of “obe-dience and following” which are sometimes used with the same meanings and gives their use in the Qurʾān. Giving the same me-anings to these concepts causes some loss of meaning in the transfer of verses. Also, the reflection on verses of the difference of meanings related to these concepts and the use of the latter in verses is a matter of curiosity. In this context, the use of these concepts both in the Meccan verses but also in the Medinan ver-ses is one of the important stages of the research. Because besi-des the general use of these concepts in the Qurʾān, the data on the prophet Muḥammad (peace be upon him) will contribute par-ticularly to the understanding of this semantic difference. İs the-re any difference between the Meccan and Medinan verses when it is the question of prophet Muḥammad? Otherwise, are both concepts used in the same way in both Meccan and Medinan ver-ses for Muḥammad? Identifying all of these will reveal the dimen-sions of using both concepts in the Qurʾān.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, obedience, following, Meccan, Medinan, semantics, mea-nings in the Meccan verses, meanings in the Medinan verses

Kaynakça

• Akdemir, Furat. “Kur’an’da İtaat Kavramı Ve Peygambere İtaatin Mahiyeti”. 18 (2013), 425-442.
• Âlûsî, Şehâbeddin Mahmûd. Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Ķur’âni’l-Azîm ve’s-Sebi’l-Mesânî. thk. Ali Abdü’l-Barî Atıyye. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415/1995.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Furûku’l-Lugaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selim. Kâhire: Da-ru’l-İlim ve’s-Sekafe, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 5. Basım, 1985.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tacü’l-Lüğa ve Sıhahu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdu’l-Ğafur Attâr. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1990.
• Elbaghdadi, Zeki A.. “Eşanlamlılık Olgusu ve Eşanlamlı Kelime-lerin Arapça Öğretimindeki Yeri”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 19 (01 Haziran 2012), 143-174.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî. Tehzîbü’l-Lüga. thk. Muhammed Avd Merab. Beyrut: Darü İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1. Basım, 2001.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Meani’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yusuf Necati& Muhammed Ali Neccar& Abdül Fettah İsmail. Mısır: Da-ru’l-Mısriyye, 1. Basım, ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Mu-hammed. Basâiru zevi’t-Temyîz fî Letaifi’l-Kitabi’l-Aziz. Kâhire: İhyai’t-Türasi’l-İslamiyye, 1996.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî el-Basrî. Cemheratü’l-Luga. thk. Remzi Münir Ba’lebeki. Beyrut: Daru’l-İlm Li’l-Melayin, 1. Basım, 1987.
• İbn Ebi Zemeneyn, Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah b. İsa. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîz. Kahire: Daru’l Fârûki’l-Hadise, 1423/2002.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfî. Lisânü’l-Arab, Beyrut: Dar Sader, 3. Basım, 1414/1994.
• İsfehânî, Ragıb Ebu’l-Kasım el-Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredat fî Garibi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan ed-Davûdî. Beyrut: Daru’l-Kalem- Ed-Daru’ş-Şamiyye, 1. Basım, 1412/1992.
• Karagöz, İsmail. “Diyanet Dergi | Diyanet - Aylık Dergi - Aile - Çocuk - İlmi Dergi - Bülten”. Erişim: 01 Mayıs 2020. https://dergi.diyanet.gov.tr/ makaledetay. php?ID=10731.
• Karagöz, Mustafa. “Vücûh ve Nezâirin Terimleşme Süreci”. Bilim-name 14 (2008), 7-33.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüketü ve’l-Uyun. Beyrut: Daru Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsi-ru Mukatil b. Süleyman. thk. Ahmet Ferit. Beyrut: Daru’l Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2002.
• Orum, Fatih. “KÖK | Kur’an’da İttibâ Kavramı”. Erişim: 01 Mayıs 2020. https://www.youtube.com/watch?v =MTspBCrfjyw.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Camiu’l-Beyan fî Te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Mu-hammed Şakir. Müessesetü’r-Risale, 1. Basım, 2000.
• Ebû Ubeyde, Ma‘mer b. el-Müsennâ et-Teymî el-Basrî. Mecazü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Fuad. Kâhire: Mektebetü’l-Hanci, 1381/1962.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Mu-hammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcu’l-Arus min Cevahiri’l-Kamus. thk. Komisyon. b.y.: Dâru’l-Hidaye, ts.