İslam Hukukunda Devlet Otoritesinin Kamu Malı Üzerindeki Yetki ve Sınırı

Yıl 2023, Sayı: 42, 20 - 52, 31.12.2023

Alpaslan Alkış , Selami Kurtulan

https://doi.org/10.35209/ksuifd.1352315

Öz

İnsan sosyal yaşamının belli bir kısmını kamuya ait park, yol, göl, nehir, mera gibi alanlarda sürdürmektedir. Ortak kullanım alanlarının imarı, korunması ve topluma açık bir şekilde, hakkaniyete uygun olarak istifade edilmesi insan hayatına büyük katkılar sağlamaktadır. Şehirleşmenin hızla arttığı günümüzde ortak kullanım alanlarının ne kadar önemli olduğu daha iyi fark edilir hale gelmiştir. Günümüzde genel olarak kamu malı olarak adlandırılan ve toplumun hizmetine sunulan bu alanlar hem İslam hukukunda hem de pozitif hukukta devlet güvencesi altına alınmıştır. Zira bu tür mekanların halka açık ve kullanılabilir halde kalması bir otoriteye ihtiyaç duyurmaktadır. Günümüzde halkın kamu hizmetlerinden yararlanma sahası genişledikçe devletin de bu alanda gerekli düzenlemeleri yapma zarureti ortaya çıkmaktadır. Buna bağlı olarak bazı durumlarda bu tür kamu malları özel mülkiyete konu olabildiği gibi kiralama ve satış yoluyla ücret karşılığı kullanıma açılabilmekte veya bunların kullanımı sınırlandırılabilmektedir. Bu açıdan çalışmada şişe suyu dolum tesisi ile HES adı verilen barajların yapılması, deniz sahili, mesire alanı ve kayak merkezlerinin özel teşebbüse kiralanması, akarsular üzerinde balık yetiştiriciliğine izin verilmesi ile şehir içi cadde kenarlarının araç parkı olarak işletilmesinde devletin yetkisinin sınırı ve bu işletmelerden elde edilen kârdan bölge halkının yararlandırılmasının gerekliliği hususu açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Kamu Malı, Devlet Otoristesi, Mübah Mal, Yetki

Authority and Limits of the State Over Public Property in Islamic Law

Öz

As a social being, humans live collectively and spend a certain part of their lives in public areas such as parks, roads, lakes, rivers and pastures, which are not subject to private property in Islamic law and are called public property, and are open to everyone's use. The earth has been entrusted to humans and it has been requested that it be protected, developed and utilized in accordance with equity. In particular, protecting common areas and keeping them open to the public makes great contributions to human life. In today's world where urbanization is rapidly increasing, the importance of common areas has become more apparent. Today, these areas, which are generally called public property and are offered to the service of the society, are guaranteed by the state in both Islamic and positive law. Because such places need the authority to remain open and usable to the public. As the area of public use of public services expands with urbanization, the necessity for the state to make the necessary regulations in this field emerges. Accordingly, today, in some cases, such public goods may be subject to private ownership, or they may be made available for use for a fee through rental, sale, or their use may be limited. In this respect, the study examines the limits of the state's authority in building bottled water filling facilities and dams called HES, renting sea beaches, recreation areas and ski resorts to private enterprises, allowing fish farming on streams and operating urban street edges as vehicle parks, and the profit obtained from these enterprises. It has been tried to clarify the necessity of benefiting the local people.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, Public domain, State authority, Permissible Good, Authority

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa. Mecelle. sad. Ali Himmet Berki. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1982.
• Aktan, Hamza. “İhyâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 22/7-9. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Arslan, Kahan Onur. “Kamu Malı Niteliğinin Tespiti ve Kamu Mallarından Yararlanmanın Esasları”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi 131 (2017), 57-86.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Basımevi, 1985.
• Bolat Türkdoğan, Elif. "Hayvanlar Üzerinde Sınırlı Ayni Hak Tesisi". Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 26/2 (April 2022): 287-314.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kınâʿ ʿan metni’l-İḳnâʿ. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Çalış, Halit. "Eşya Hukuku". İslam Hukuku (El Kitabı). ed. Talip Türcan. 399-458. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. “Hazine Taşınmazlarının Kiraya Verilmesi El Rehberi”. Milli Emlak Genel Müdürlüğü. Erişim 20Ağustos 2023. https://webdosya.csb.gov.tr/db/milliemlak/icerikler/genel-kira-brosur-10.05.2022-evren-20220511104215.pdf
• Demir, Fahri. İslâm Hukukunda Mülkiyet Hakkı ve Servet Dağılımı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2012.
• Devlet İhale Kanunu (Kanun No. 2886). Resmî Gazete 18161 (10 Eylül 1983). Erişim 20 Ağustos 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2886&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Es’as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud. Beyrut: el-Mektebetü'l-Asriyye, ts.
• Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef. el-Ahkamu’s-sultâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421.
• Ebu Yusuf, Yakub b. İbrahim. Kitabu’l-Harac. Mısır: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, ts.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-Milkiyye ve Nazariyyetü’l-ʿAkd. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Yayınları, 2013.
• Ergün, Mehmet. “Hanefi Hukukçulara Göre Mal Kavramı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/63 (Nisan 2019), 1222-1229.
• Erişgin, Nuri. Medeni Hukuk II. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, 2019.
• Ertaş, Şeref. Eşya Hukuku. İzmir: Fakülteler Yayınevi, 2021.
• Gözübenli, Beşir. “İktâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/49-52. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Günay, Hacı Mehmet. İslam Hukukunda Kamu Malları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1997.
• Hacak, Hasan. “Mal”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 27/461-465. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Hacak, Hasan. “Mülkiyet”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 31/541-546. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Hasenî, Ahmed Hasan Ahmed. Tedavvürü'n-Nükûd fi Dav’i'ş-Şerîati'l-İslâmî. Cidde: Ümmül Kura Üniversitesi, Şeriat Fakültesi, Doktora Tezi, 1989.
• Hukuk Sözlüğü. Erişim 14 Ağustos 2023. https://sozluk.adalet.gov.tr/mal İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî, Ebû Muḥammed Muvaffaḳuddîn ʿAbdullāh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Kudâme el-Cemmâʿîlî. el-Muğnî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1405/1985.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. Beyrut: Daru İhyâi'l-Kütübi'l-Arabi, 1952.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Daru’s-Sadr, 1990.
• İbn Müflih, Muhammed b. Abdullah. el-Mübdi’ fî Şerhi’l-Muğnî’. Şam: Mektebetü’l-İslâmî, 1974.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim. el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. Beyrut: Marifet Yayınları, 1993.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn. Fetḥu’l-Kadîr. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• Kadastro Kanunu (Kanun No. 3402). Resmî Gazete 19512 (9 Temmuz 1987). Erişim 20 Ağustos 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=3402&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Kahveci, Nuri. Mukayeseli İslam Borçlar Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2015.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: Nesil Yayıncılık, 1991.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1406.
• Kıyı Kanunu (Kanun No. 3621). Resmî Gazete 20495 (17 Nisan 1990). Erişim 20 Ağustos 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=3621&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Köy Kanunu (Kanun No. 442). Resmî Gazete 68 (7 Nisan 1924). Erişim 20 Ağustos 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=442&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=3
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş–Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu (Kanun No. 2863). Resmî Gazete 18113 (23 Temmuz 1983). Erişim 20 Ağustos 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2863&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Ahkâmü’s-sultâniyye ve’l-vilâyâtü’d-dîniyye. Kahire: Daru’l-hadis, ts.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-. el-Ḥâvi’l-kebîr. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. Mergīnânî, Burhâneddin el-. el-Hidâye şerhu bideyeti’l-Mübtedi. Beyrut: Daru İhyai’t-Türas, ts.
• Milli Parklar Kanunu (Kanun No. 2873). Resmî Gazete 18132 (11 Ağustos 1983). Erişim 20 Ağustos 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2873&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Molla Hüsrev, Mehmed. Dürerü’l-ḥükkâm fî şerḥi Ġureri’l-ahkâm. Beyrut: Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Mustafa, İbrahim vd. el-Mu‘cemü’l-Vasît. Daru’d-Da’ve, ts.
• Orman Kanunu (Kanun No. 6831). Resmî Gazete 9402 (8 Eylül 1956). Erişim 20 Ağustos 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6831&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=3
• Oğuzman, M. Kemal vd. Eşya Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2022.
• Öğüt, Salim. “Harim”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997.
• Özcan, Abdullah. el-Ecel fî Akdi'l-Bey’. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Doktora Tezi, 1989.
• Özdemir, Recep. İslam Hukukunda Mülkiyet. İstanbul: Hiperyayın, 2018.
• Özdemir, Recep. “Ana Hatlarıyla İslam Eşya Hukuku”. İslam Hukuku (Eşya-Borçlar-Şirketler). ed. Nuri Kahveci. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2022.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. el-Mebsûṭ. Beyrut: Daru’l-Marife, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. el-Hâvî li’l-Fetâvî. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-. el-Üm. Beyrut: Daru’l-Marife, ts.
• Şimşek, Suat. “Kamu Malı Nedir? Kamu Mallarının Özellikleri ve Türleri Nelerdir?” Gayrimenkul Mevzuatı. Erişim 14 Ağustos 2023. https://gayrimenkulmevzuati.com/devlet-mallari-ve-kamu-mallari/ Şîrâzî, Ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. ʿAlî eş-. el-Muheẕẕeb fî Fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, ts.
• TMK, Türk Medeni Kanunu (Kanun No. 4721). Resmî Gazete 24607 (8 Aralık 2001). Erişim 20 Ağustos 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4721&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Zeydân, Abdülkerîm. el-Medhal li-dirâseti’ş-şerîʿati’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, ts.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b Ali b Mihcen. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. Kahire: Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1313.
• Zühaylî, Vehbe ez-. Mevsuatu’l-Fıkhı’l-İslam ve’l-Kadaya’l-Muasıra. Daru’l-Fikr, ts.