Kur'an-ı Kerim'in Tevhid İnancını Anlatmadaki Beyan Çeşitliliği

Yıl 2024, Sayı: 43, 144 - 167, 30.06.2024

İsmail Fethullah Caymaz , Fatih Tiyek

https://doi.org/10.35209/ksuifd.1440596

Öz

Kur’an-ı Kerim, kullandığı dil ve üslup yönünden sadece bilgi vermeyi değil, muhataplarında kendi temel ilkeleri doğrultusunda kalıcı bir davranış değişikliği gerçekleştirmeyi hedeflemektedir. Bu bakımdan vahiy süreci boyunca ilahi kelamda tekdüze bir üslup değil, her biri birbirinden farklı hususiyetlere sahip çeşitli ifade şekillerine başvurulmuştur. Kur’an muhtevasında, vahyin en temel konusunun tevhid olduğu ise kuşku götürmez bir hakikattir. Öyle ki tarih boyunca tevhid, İslam dininin en sade ve en öz ifadesi olarak kabul edilmiş, bu durum İslamiyet’e girişin bir şiarı olan kelime-i tevhid formatında dile getirilmiştir. Bu sebeple İslam’ın en temel kaynağı olan Kur’an-ı Kerim’de tevhidin nasıl ve ne şekilde ele alındığı, bu doğrultuda hangi delillerden yararlanıldığı, hangi ikna metotlarına başvurulduğu incelenmesi ehemmiyet arz eden bir husustur. Dolayısıyla bu çalışma, Kur’an-ı Kerim’in tevhid inancını anlatmada kullandığı dil ve üslubun yakından tanınması, bunun tevhid inancının benimsenmesine olan etkisinin anlaşılması, analiz edilmesi ve değerlendirilmesi ana temasında şekillenmiştir.

Anahtar Kelimeler

TEFSİR, TEVHİD, BEYAN, YÖNTEM, ÇEŞİTLİLİK

VARIETY OF DECLARATIONS IN EXPLAINING THE FAITH OF TAWHID IN THE HOLY QURAN

Öz

The Holy Quran aims not only to provide information in terms of the language and style it uses, but also to bring about permanent behavioral changes in its addressees in line with the foundations of its own principles. This moistness is not a uniform style in the divine word throughout the process of revelation, but has been applied to various forms of expression, each with different aspects. It is an undoubted truth that in the content of the Quran, the most fundamental subject of revelation is monotheism. So much so that throughout history, tawhid has been accepted as the simplest expression of the Islamic religion, and this situation has been expressed in the form of kalima-i tawhid, which is a motto of entering Islam. For this reason, it is important to understand how and in what way monotheism is discussed in the Holy Quran, which is the most basic source of Islam, and also what function this method of expression has in helping the addressees adopt the belief in monotheism. Therefore, this study has been shaped on the main theme of preserving, analyzing and evaluating the comprehensive language and style used in explaining the belief in monotheism of the Holy Quran, and thus its impact on the adoption of the belief in monotheism.

Anahtar Kelimeler

TAFSİR, TAWHEED, DECLARATİON, METHOD, VARİATİON

Kaynakça

• Abay, Ahmet. Kur’an’da Kişilik Eğitiminin İlkeleri. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2015.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. ed. Ali Abdulbârî Atiyye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1415.
• Ateş, Avnullah Enes. “İstifhâm Üslûbunun Mecâzi Kullanımları ve Meallere Yansıması”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (Nisan 2016), 123-141.
• Ay, Mehmet Emin. “Kur’an-ı Kerim’de Disiplin, Mükafat ve Ceza Kavramları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/4 (1992), 249-257.
• Bâkillânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. İ‘câzü’l-Kur’ân. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Mısır: Dâru’l-Maârif, 5. Baskı, 1997.
• Bayat, Ekrem. Kur’an’da Allah Merkezli Anlatımlar. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Beydâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Ebû Muhammed Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Abdurrahman el-Mera’şelî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, h. 1418.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV yayınları, 37. Baskı, 2021.
• Cevherî, Ebu Nasr İsmail bin Hammâd. es-Sihâh: Tâcü’l-luğa ve sıhâhü’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 4. Baskı, 1987/1407.
• Çelik, Muhammed. Kur’ân’ın İknâ Husûsiyeti. İzmir: Yeni Akademi Yayınları, 2. Baskı, 2006.
• Durmuş, Zülfikar. Kur’an’a Göre Kur’an. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2012.
• Ebu’s-Suûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa el-Amâdî. İrşâdü’l-Akli’s-Selim ilâ Mezaya’l-Kitabi’l-Kerim. 9 Cilt. Beyrut: Dâr İhyau’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Erdinçli, Ahmet. “Kur’an Diyaloglarında Üslup Çeşitleri”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (Haziran 2016), 81-100.
• Ersöz, İsmet. “Kur’an’ın Üslûp ve İ’cazı”. Diyanet İlmi Dergi 23/1 (Mart 1987), 25-51.
• Gengil, Veysel. “Kur’an’ın Çift Kutuplu Anlatım Üslubu”. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 6/11 (Bahar 2019), 61-78.
• Gengil, Veysel. Kur’an’ın Muhataplarını İkna Açısından Sunduğu Mukayeseli Anlatımlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Görmez, Hatice. Kur’an-ı Kerim’in İkili Anlatım Üslubu Bağlamında Terğîb ve Terhîb. İstanbul: Kuramer, 2017.
• Görmez, Mehmet. “Tergîb ve Terhîb”. 40/508-509. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Günay, Ünver. “Değişimin Sosyolojik Boyutu Bağlamında Toplumsal Değişme ve İslamiyet İlişkileri”. Çağımızda Sosyal Değişme ve İslam 2002 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri. ed. Mehmet Bulut. 1/38-70. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Gürer, Banu. İnsan Davranışlarını Yönlendirmede Kur’ân’da Ödüllendirme Motivleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Hacımüftüoğlu, Esra. Kur’an-ı Kerim’in İrşad Üslubu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed. Beyânu i‘câzi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Halefullah - Muhammed Zağlûl Selam. Mısır: Dârü’l-Maârif, 3. Baskı, 1976.
• Izutsu, Toshıhıko. Kur’an’da Dini ve Ahlaki Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 7. Baskı, 2019.
• Izutsu, Toshıhıko. Kur’an’da Tanrı ve İnsan. çev. M. Kürşad Atalar. İstanbul: Pınar Yayınları, 7. Baskı, 2019.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve't-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1404/1984.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsiru'l-Kur'âni'l-Azim. thk. Sâmî b. Muhammed b. es-Selâme. 8 Cilt. b.y.: Dâr-u Tayyibe, 2. Baskı, 1999/1420.
• İşeri, Yunus. Kur’ân’da Bir Anlatım Türü Olarak Mukayeseli Anlatım. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 3. Baskı, 2007.
• Kavak, Fadime. Kur’an’da Edebî Tasvir. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed. Kitâbü’l-Esnâm. ed. Ahmet Zeki Paşa. Kahire: Darü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 4. Basım, 2000.
• Kılıç, Sadık. “Kur'ân ve Hadislerde Temsili Anlatım Örnekleri”. İslami İlimler Dergisi 5/1 (Bahar 2010), 11-40.
• Kırca, Celal. “Aksâmü’l-Kur’ân”. TDV İslam Ansiklopedisi. 2/290-291. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Koçak, Süleyman. “Kur’an’da Mesellerle Anlatımın Eğitim Açısından Değeri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/4 (Ağustos 2009), 187-215.
• Kubat, Mehmet. Kur’an’da Tevhid. İstanbul: Şafak Yayınları, 1994.
• Kur’an Yolu Meali. çev. Hayreddin Karaman vd. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 8. Baskı, 2018.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-Aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed el-Berduni - İbrahim Etfiş. 20 Cilt. Kahire: Darü’l-Kütübü’l-Mısriyye, 2. Baskı, 1964/1384.
• Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzin b. Abdulmelik. Letâifü’l-İşârât. thk. İbrahim el-Besyûnî. 3 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyye, 3. Baskı, ts.
• Kutub, Seyyid. Kur’an’da Edebî Tasvir. çev. Kamil M. Çetiner. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2019.
• Mahallî, Celâleddîn Muhammed b. Ahmed - es-Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Tefsîru’l-Celâleyn. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Muḳātil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyai't-Türasil, h. 1423.
• Mücâhid b. Cebr, Ebü’l-Haccâc et-Tâbi’î. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdüsselam Ebunneyl. Mısır: Dâru’l-fikri’l-İslamî, 1989/1410.
• Özsoy, Ömer. “Dinsel Bir Metin Olarak Kur’an’ın Bazı İfade Özellikleri”. I. Kur’an Sempozyumu Tebliğler - Müzakereler. ed. Mehmet Akif Ersin vd. 181-187. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1994.
• Öztürk, Mustafa. Kıssaların Dili. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 9. Baskı, 2018.
• Pak, Zekeriya. “Cahiliye Araplarındaki Allah İnancının Kur’ani Boyutu”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (Haziran 2001), 311-330.
• Râfi, Mustafa Sadık. İ’câzu’l-Kur’ân ve’l-Belâğatü’n-Nebeviyyi. Beyrut: Dâru’l-kitabi’l-Arabi, 2005/1425.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahreddîn. et-Tefsîrü’l-Kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dâr İhyau’t-Turâsi’l-Arabî, 3. Baskı, h. 1420.
• Rıza, Muhammed Reşid. Tefsîrü’l-Menâr. 12 Cilt. b.y.: el-Hey’etü’l-Mısriyye, 1990.
• Sâbûnî, Muhammed Alî. Safvetü’t-Tefâsîr. 3 Cilt. Kahire: Daru’s-Sâbûnî, 1997/1417.
• Sâlih, Subhi. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 24. Baskı, m. 2000.
• Semerkandî, Ebu'l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrahim. Bahru’l-Ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts. Serinsu, Ahmet Nedim (ed.). Dinî Terimler Sözlüğü. Ankara: MEB Yayınları, 2009.
• Şen, Ayşegül. Kur’an-ı Kerim’de Tekrarlar, Yeminler ve Mesellerin iletişim Açısından Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Şevkâni, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah. Fethu’l-Kadîr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn-i Kesir, h. 1414.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Camiü'l-Beyan an Te'vili Ayi'l-Kur'an. thk. Ahmet Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2000/1420.
• Tiyek, Fatih. Kur’an’ın Kamuoyu Oluşturmadaki Rolü. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Topaloğlu, Bekir. "Esmâ-i Hüsnâ". TDV İslam Ansiklopedisi. 11/404-418. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Topluoğlu, Öznur. Kurân’da Tehdit İçeren Âyetler -A’râf Sûresi Örneği-. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Tuncer, Eyyüp. Kur’ân’da Tevhîd Melekesinin İnşâsı. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Yahyâ b. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ. Tefsîru Yaḥyâ b. Sellâm. thk. Hind Şelebî. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004/1425.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. sad. Lütfullah Cebeci vd. 10 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 6. Baskı, 2016.
• Yüksel, Muhammed Bahaeddin. “Kur’ân’ın Dilsel Yapısıyla İlgili Kavramlar”. Tefsir Usulü. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2. Basım, 2020. Zemahşerî, Cârullah Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an Hakâikı Ğavâmidı’t-Tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 3. Baskı, 1407.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. nşr. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî vd. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ma’rife, 1990/1410.