Algılanan Örgütsel Etik İklimin İlköğretim Okullarında Öğretmenlerin Etik Dışı Davranışlarına Etkisi (Diyarbakır Merkez İlçeleri Örneği)

Yıl 2018, Cilt: 15 Sayı: 2, 425 - 450, 31.10.2018

Esmanur Arslan Hendekçi Fatmanur Özen

Öz

Araştırma,
eğitim örgütü (ilkokul, ortaokul) çalışanlarının algıladıkları örgütsel etik
iklimin öğretmenlerin etik dışı davranışlarına etkisinin incelendiği bir
korelasyon çalışmasıdır. Araştırma kapsamında Diyarbakır ili merkez
ilçelerindeki ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerden veri toplanmıştır.
Araştırmada veriler “Örgütsel Etik İklim Ölçeği” ve “Etik Dışı Davranışlar
Ölçeği” ile toplanmıştır.  Araştırma
sonuçları araştırmaya katılan öğretmenlerin görüşleri arasında kıdemleri,
cinsiyetleri, kurumda çalışan öğretmen sayısı ve kurumda çalışma süresi
değişkenlerine göre etik iklim ve etik dışı davranış algıları arasında
istatistiksel olarak anlamlı fark olmadığını göstermektedir. Örgütsel Etik
İklim Ölçeğinin tüm alt boyutları ile Etik Dışı Davranışlar Ölçeğinin tüm alt
boyutları arasında pozitif yönlü, çoğunlukla orta düzeyde istatistiksel olarak
anlamlı ilişkiler olduğu belirlenmiştir. Verimli örgütsel etik iklim alt
boyutunda en yüksek ilişki öğretmenlerin öğretmenlere ve öğrencilere etik
davranışları arasında görülmekte iken; sosyal sorumlu ve kurallı etik iklim alt
boyutlarında en yüksek ilişki öğretmenlerin öğretmen ve öğrencilere etik
davranışları arasındadır.  Çıkarcı
yardımsever ve ilkeli örgütsel etik iklim alt boyutları ile Örgütsel Etik İklim
Ölçeğinin alt boyutları arasında ise yine, pozitif yönlü ancak düşük düzeyde
anlamlı ilişkinin olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

etik, öğretmenlik meslek etiği, algılanan örgütsel etik iklim

Kaynakça

• Akbaş, T. T. (2010a). Örgütsel etik iklimin örgütsel bağlılık üzerindeki etkisi: Mobilya sanayi büyük ölçekli işletmelerinde görgül bir araştırma. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(19), 121-137.
• Akçakaya, M (2017). Yeni yönetim anlayışının yerel yönetimlere yansımaları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9, 105-130. Akgül, A. & Çevik, O. (2003). İstatistiksel analiz teknikleri. Ankara: Emek.
• Altınkurt Y. & Yılmaz, K. (2010). Değerlere göre yönetim ve örgütsel adalet ilişkisinin ortaöğretim okulu öğretmenlerinin algılarına göre incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 16(4), 463-484.
• Altınkurt, Y. ve Yılmaz, K. (2011). Öğretmen adaylarının öğretmenlerin mesleki etik dışı davranışları ile ilgili görüşleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(22), 113-128.
• Aydın, İ. (2016). Yönetsel, mesleki ve örgütsel etik (7. Baskı). Ankara: PegemA.
• Aydın, M. (2014). Çağdaş eğitim denetimi (6. Baskı). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Balcı, A. (2015). Sosyal bilimlerde araştırma (11. Baskı). Ankara: PegemA.
• Başel, R. (2007). Özel öğretim kurumlarında karşılaşılan etik dışı davranışlar (Denizli ili örneği) (Yüksek Lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.Bursalıoğlu, Z. (2015). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış (19. Baskı). Ankara: PegemA.
• Cohen, J. R., Pant, L.W. & Sharp. D.J. (1998). The Effect of Gender and Academic Discipline Diversity on the Ethical Evaluations, Ethical intentions and ethicailorientation of Potential Public Accounting Recruits. Accounting Horizons, 12(3), 250-270.
• Cullen, J. B., Victor, B. & Bronson, J. W. (1993). The ethical climate questionnaire: an assesment of its development and validity. Psychological Reports, 73, 667-674.
• Dedeoğlu, S. (2009). Eşitlik mi ayrımcılık mı? Türkiye’de sosyal devlet, cinsiyet eşitliği politikaları ve kadın istihdamı. Çalışma ve Toplum, 21, 41-54.
• Demir, S. (2014). Etik iklimin öğretmen ve öğrencilerin güven ve motivasyon düzeyleri üzerindeki etkisi (Yüksek Lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Dinçer, B. (2014). Öğretmenlik mesleğinde etik. İ. Kaya, (Ed.), Etik olmayan davranışlar nelerdir? içinde (s. 147-160). İstanbul: Paradigma Akademi Yayınları.
• Doğan, S. (2012). Lise öğrencilerinin okul iklimi algıları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 55-92.
• Doğan, S. & Karataş, A. (2011). Örgütsel etiğin çalışan memnuniyetine etkisi üzerine bir araştırma. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 37, 1-40.
• Doğan, S. & Kılıç, S. (2014). Algılanan örgütsel etik iklim ve üretkenlik karşıtı iş davranışları arasındaki ilişkilerin incelenmesi. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15 (1), 269-292.
• Döş, İ. (2013). Mutlu okul. Eğitim ve Bilim, 38(170), 266-280.
• Duran, K. (2014). Okulöncesi öğretmenleri mesleki etik davranışları algılama düzeylerinin ve etik ikilemleri çözümlerinin incelenmesi (Yüksek Lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Elçi, M. (2005). Örgütlerde etik iklimin personelin vatandaşlık davranışlarına etkileri (Doktora tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Eser, G. (2007). Etik iklim ve yöneticiye güvenin örgüte bağlılığa etkisi (Yüksek Lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.Frumkin, P. & Kim, M. T. (2000). Strategic positioning and financing of nonprofit organizations: Is efficiency rewarded in the contributions marketplace? Web:http://www.alcobendas.org/recursos/doc/Cooperacion/711085307_2910201284937.pdf
• Gökçe, O. & Örsaktaran Akelli, E. (2011). Kamu yönetiminde etik ve etik dışı davranış. İş Ahlakı Dergisi, 4(7), 47-63.
• Gözütok, F. D. (1999). Öğretmenlerin etik davranışları. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(15), 83-99.
• Güçlü, N. (2003). Örgüt kültürü. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 149, 147-159.
• Gül, H. (2006). Etik dışı davranışlar ve ussallaştırılması: devlet hastanelerinde bir uygulama. Selçuk Üniversitesi Karaman İİBF Dergisi, 10, 65-79.
• Gündüz, Y. & Can, E. (2013). Öğrenci görüşlerine göre ilköğretim ve ortaöğretim öğretmenlerinin sınıf yönetimi ilkelerine uyma düzeyleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi [Educational Administration: Theory and Practice, 19(3), 419-446.
• Haynes, F. (2004). Eğitimde etik (Çev. S. Kunt Akbaş) İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Hoy, W. K. & Miskel, C, G. (2015). Eğitim yönetimi, teori, araştırma ve uygulama (Çev. S. Turan) Ankara: Nobel.
• İnandı Y., Özkan S., Peker S. ve Atik Ü. (2009). Kadın öğretmenlerin kariyer geliştirme engelleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,5(1), 77-96.
• Karasar, N. (2015). Bilimsel araştırma yöntemi (28. Baskı) Ankara: Nobel.
• Kocayiğit, A. & Sağnak, M. (2012). İlköğretim okullarında etik iklimin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 10(23), 183-197.
• Kurgun, O. A. (2013). Örgütsel davranış. (1. Baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Kutlu, H. A. (2015). Meslek etiği (3. Baskı). Ankara: Nobel.
• Lipset, S. M. (1959). Some social requisites of democracy: economic development and political legitimacy. The American Political Science Review, 53(1), 69-105.
• Martin, K.D. & Cullen, J.B. (2006). Continuities and Extensions of Ethical Climate Theory: A Meta-Analytic Review. Journal of Business Ethics, 69, 175-19.
• M.E.B. (2016). Millî Eğitim BakanlığıDiyarbakır İl Milli Eğitim Müdürlüğü. https://diyarbakir.meb.gov.tr/adresinden 15.09.2016 tarihinde edinilmiştir.
• Oğuzhan, T., & Sıgrı, Ü. (2014). Eğitim örgütlerinde izlenim yönetimi taktiklerinin kullanımına etik iklim tipinin etkisinde lider üye etkileşiminin aracılık rolü. Çankırı Karatekin Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 355-379.
• Özdamar, K. (2013). Paket programlar ile istatistiksel veri analizi (9. Baskı). Eskişehir: Nisan.
• Özdemir, M. (1995). Eğitimde verimlilik ve toplam kalite yönetimi. Eğitim Yönetimi 1(3), 377-388.
• Özdevecioğlu, M. & Aksoy, M. S. (2005), Organizasyonlarda sabotaj: türleri, amaçları, hedefleri ve yönetimi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(1), 95-109.
• Özen, F. (2015). Evaluation of the attitudes of teacher candidates towards democracy and multicultural education, International Journal of Humanities and Education, 1:2, 182-220. Web: http://www.ijhe.org/Published/201510_002_1_004.pdf
• Özen, F. & Durkan, E. (2016). Algılanan örgütsel etik iklim ile öğretmenlik meslek etiği arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 22(4), 593-627. doi: 10.14527/kuey.2016.023
• Özen Kutanis, R., Bayraktaroğlu, S., & Y. Özdemir. (2005, Kasım). Etik davranışların yöneliminde cinsiyet faktörü: bir devlet üniversitesi örneği. II. Siyasette ve Yönetimde Etik Sempozyumunda sunulan bildiri, Sakarya Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Sakarya.
• Özgener S. (2014). İş ahlakının temelleri - yönetsel bir yaklasım (4. Baskı). Ankara: Nobel Yayınları.
• Öztürk, H. F. (2009). Okul yöneticilerinde örgütsel ahlaki iklim (örgütsel etik), örgütsel vatandaşlık ve örgütsel bağlılık ilişkisi ( Şişli İlçesi örneği ) (Yüksek Lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Özyer, K. & Azizoğlu, Ö. (2010). Demografik özellliklerin kişilerin etik tutumu üzerindeki etkileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi,6(2), 59-84.
• Pelit, E. & Güçer, E. (2006). Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğiyle ilgili etik olmayan davranışları ve öğretmenleri etik dışı davranışlara yönelten faktörlere ilişkin algılamaları. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 95-119.
• Sağnak, M. (2005). İlköğretim okullarında görevli yönetici ve öğretmenlerin örgütsel etik iklim türlerine ilişkin algı ve doyum düzeyleri. Eurasian Journal of Educational Research, 20(9), 203-211.
• Sağnak, M. (2010). Dönüşümcü okul liderliği ve etik iklim arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 1(2), 1113-1152.
• Sayğan, S. & Bedük, A. (2013). Ahlaki olmayan davranışların duyurulması (whistleblowing) ve etik iklimi ilişkisi üzerine bir inceleme. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(1), 1-23.
• Schein, E. H. (1978). Örgüt psikolojisi (Çev. M. Tosun) Ankara: TODAİE Yayınları.
• Senge, P. , Cambron, N., McCabe, Lucas, D., Smith, B., Dutton, J. & Kleiner, A. (2014). Öğrenen okullar (Çev. M. Çetin) Ankara: Nobel.
• Shapiro-Lishchinsky, O. ve Rosenblatt, Z. (2010). School ethical climate and teachers’ voluntary absence. Journal of Educational Administration, 48(2), 164-181.
• Soysal, A. (2010). Kadın girişimciler: engeller ve fırsatlar bağlamında bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(1), 84-114.
• Sökmen, A. & Tarakçıoğlı, S. (2013). Mesleki etik (1. Baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Şentürk, C. & Sağnak, M. (2012). İlköğretim okul müdürlerinin liderlik davranışları ile okul iklimi arasındaki ilişki. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(1), 29-47.
• Şişman, M. & Acat, M. B. (2003). Öğretmenlik uygulaması çalışmalarının öğretmenlik mesleğinin algılanmasındaki etkisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 235–250.
• Toker Gökçe, A. (2013). Sınıf öğretmenlerinin adaylık dönemlerinde yaşadıkları mesleki sorunlar. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 137-156.
• Toprakçı, E., Bozpolat, E. ve Buldur, S. (2010). Öğretmen davranışlarının kamu meslek etiği ilkelerine uygunluğu. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 35-50.
• Torun, M.K. (2013). Turizm alanında lisans ve önlisans eğitimi veren kurumlarda etik iklimin kuruma güven üzerindeki etkisi (Yüksek Lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Tunçer, P. (2013). Değişim yönetimi, İnternational Journal of Social Science, 6(5), 891-915.
• Uğurlu, C.T. (2012). İlköğretim okulu öğretmenlerinin yönetici etik liderlik davranışına algıları. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36(2), 203-213.
• Uzel, U. (2006). “İş ahlakı” cinsiyetler arasındaki farklılıklar açısından literatür incelemesi. Yönetim ve Ekonomi, 13 (1), 167-176.
• Victor, B. , Cullen J. B. (1988), The Organizational Bases of Ethical Work Climates, Administrative Science Quarterly, 33, 101-125.
• Yağmur, A. (2013). Etik liderliğin ve etik iklimin etik dışı davranışlara etkisi: ampirik bir çalışma (Yüksek Lisans tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Yatkın, A. (2008). Etik düşünce ve davranışın yerel yönetimlerde hizmet verimliliğinin artırılmasında rolü ve önemi (Elâzığ Belediyesi örnek araştırması). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 211-231.
• Yay, G. G. (2002). İktisadi gelişme ve demokrasi ilişkisi üzerine bir sınama. İktisat Fakültesi Mecmuası, 52(1), 27-54.
• Yörük, S., Akar, T., Çımencı, F. & Akyel, S. (2013). Bilim ve sanat merkezlerinde çalışan öğretmenlerin tükenmişlik düzeyi üzerine bir araştırma. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 6(2), 160-179.