Çağlayancerit Ağzı: Ünlüler (Kahramanmaraş Ağızları-III)

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 1, 168 - 191, 30.04.2022

Esra Kirik

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1018305

Öz

Ağız derlemeleri, Türk dili araştırmaları için dilin kayıt alına alınarak dilbilimi için işlevsel hale getirilmesi; fonetik, morfolojik, semantik ve sentaktik bakımdan orijinal sonuçlar barındırması, mukayeseli dil çalışmalarına zemin hazırlaması, ağız haritalarının oluşturulması, ağız sınıflandırmalarının geliştirilmesi ve kaybolmaya yüz tutmuş söz varlığının ortaya çıkarılması açısından önemlidir.
Daha önce Mehmet Dursun Erdem ile Kahramanmaraş ve yöresi ağzı hakkında yaptığımız Kahramanmaraş’ın bütün ilçelerinden derlemeleri ele alan çalışmanın dil incelemesi bakımından daha spesifik, derinlikli çalışılması gereği doğmuş; bunun için ilçeler bazında başlanan Türkoğlu Ağzı (2009) ve Elbistan Ağzı (2012) çalışmalarının devamı olarak Çağlayancerit ağzı da incelemeye alınmıştır. Çağlayancerit hakkında özel olarak yapılmış ağız çalışmasının bulunmaması da çalışmayı zorunlu kılmıştır. Çalışmada Çağlayancerit’in Boylu, Düzbağ (Helete), Kaleköy, Küçükcerit, Oruçpınar ve Soğukpınar mahallerinden soruşturma tekniğiyle ve ses kayıt cihazıyla alınan derleme kayıtları değerlendirilmiştir. Ağırlıklı olarak yetmiş yaş ve üzeri, bulunduğu bölgeden hiç ayrılmamış, okuma yazma bilmeyen, konuşma bozukluğu olmayan kadınlardan alınan bu kayıtlar ‘Sony IC Recorder’ adlı ses kayıt ve transkripsiyon programı desteğiyle, transliterasyon yapılarak yazıya geçirilmiştir.
Metinler “ünlüler” bakımından incelenmiş; bölgenin ünlü seslere dayalı fonetik özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak Çağlayancerit ağzının Türkiye Türkçesi ağızları içindeki yeri belirlenmiş; bölge ağzını diğer bölgelerden ayrılan belli başlı sonuçlara yer verilmiştir. Bunlara göre Çağlayancerit ağzı Batı Grubu Ağızları içinde 7. alt grupta yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Diyalektoloji, Anadolu Ağızları, Çağlayancerit, Fonetik, Ünlü Sesler.

Kaynakça

• Aksan, D. (2007). Her yönüyle dil: Ana çizgileriyle dilbilim (C. 3). Ankara.
• Alkaya, E. (2008). Türk lehçeleri arasında sözcük alış verişi ve söz varlığı değişimi: Osmaniye Tatar ağzı örneği. Journal of Turkish Studies, Volume 3 Issue 3(3), 77-101. doi:10.7827/TurkishStudies.331
• Aydın, M. (2002). Aybastı ağzı: (İnceleme - metin - sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Başdaş, C. (2007). Türki̇ye Türkçesi̇nde aslî uzunluk beli̇rti̇leri̇, 2(2), 89-101. http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=obo&AN=32987801&lang=tr&site=ehost-live adresinden erişildi.
• Boz, E. (2014). Türkiye Türkçesinde uzun ünlülerde vurgu. İlmi Araştırmalar, (14), 29-36. https://dergipark.org.tr/en/pub/fsmiadeti/85956 adresinden erişildi.
• Bulut, S. (2013). Türki̇ye Türkçesi̇ ağızları üzeri̇ne çalışma yapılmayan il ve ilçeler. Journal of Turkish Studies, Volume 8 Issue 1(8). doi:10.7827/TurkishStudies.4358
• Buran, A. (2007). Çağdaş Türk yazı di̇lleri̇nde ve Türki̇ye Türkçesi̇ ağızlarında iki̇nci̇l uzun ünlüler. II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni: 10-12 Nisan 2006: Bildiriler içinde (s. 31). II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, sunulmuş bildiri, Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Çağlayancerit Belediyesi. (2021a). Çağlayancerit nüfus yapısı. Https://www.caglayancerit.bel.tr/. Resmi. 5 Mayıs 2021 tarihinde https://www.caglayancerit.bel.tr/i/caglayancerit-nufus-yapisi.html adresinden erişildi.
• Çağlayancerit Belediyesi. (2021b). Çağlayancerit hakkında. Https://www.caglayancerit.bel.tr/. Resmi. 5 Mayıs 2021 tarihinde https://www.caglayancerit.bel.tr/i/caglayancerit-hakkinda.html adresinden erişildi.
• Çağlayancerit Kaymakamlığı. (2021). İlçemiz. Çağlayancerit Kaymakamlığı. Resmi. 7 Mayıs 2021 tarihinde http://www.caglayancerit.gov.tr/ilcemiz-genel-tanitim adresinden erişildi.
• Dayısoylu, K. S., Yörükoğlu, T. ve Ançel, T. (2017). Kahramanmaraş’ın coğrafi işaretli ürünleri ve ilin potansiyel durumu. KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi, 20(1), 80-88. https://dergipark.org.tr/en/pub/ksudobil/288564 adresinden erişildi.
• Ercilasun, A. B. (2002). Kars ili ağızları: Ses bilgisi. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdem, M. D. (2008a). Anadolu ağızlarında görülen ünlü uzunlukları. Journal of Turkish Studies, Volume 3 Issue 3(3), 502-562. doi:10.7827/TurkishStudies.350
• Erdem, M. D. (2008b). Birincil ünlü uzunlukları ve imâle. Journal of Turkish Studies, Volume 3 Issue 6(3), 251-276. doi:10.7827/TurkishStudies.461
• Erdem, M. D. ve Kirik, E. (2009). Türkoğlu ağzı (Kahramanmaraş ağızları—I). Journal of Turkish Studies. doi:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1056
• Erdem, M. D. ve Kirik, E. (2011). Kahramanmaraş ve yöresi ağızları: (Giriş-inceleme-metinler). İl Özel İdaresi.
• Erdem, M. D. ve Kirik, E. (2012). Elbistan ağzı (Kahramanmaraş ağızları—II). Journal of Turkish Studies, Volume 7 Issue 1(7), 1043-1072. doi:10.7827/TurkishStudies.3174
• Gemalmaz, E. (1999). Ağız araştırmaları üzerine genellemeler. Türk Dil Kurumu (Ed.), 697 (ss. 4-13). Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, 9 Mayıs 1997, sunulmuş bildiri, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Guo, M. (2017). Ana Türkçe birincil uzun ünlülerin Sarı Uygur Türkçesindeki durumu ve ikincil ünlü uzunlukları. MTAD/JMTS Modern Türklük Araştırmaları Dergisi /Journal of Modern Turkish Studies, 14(1), 142-156.
• Gülensoy, T. (1999). Ağız araştırmalarının bugünkü durumu. Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni içinde (ss. 16-21). Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, 9 Mayıs 1997, sunulmuş bildiri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T., Atatürk Kültür, D. ve T. Y. K. (Ankara), ve Türk Dil Kurumu. (1988). Kütahya ve yöresi ağızları: İnceleme—Metinler—Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. (2002). Uşak ili ağızları: Dil özellikleri, metinler, sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu. http://catalog.hathitrust.org/api/volumes/oclc/54042556.html adresinden erişildi.
• Gülsevin, G. (2009). Eski Anadolu Türkçesi ağızlarında uzun ünlüler üzerine. Dil Araştırmaları, 5(5), 39-56. https://dergipark.org.tr/en/pub/dilarastirmalari/64665 adresinden erişildi.
• Gündoğdu, V. K. (2010). Tuva Türkçesindeki ünlü uzunluklarına dair. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 10(1), 73-80. https://dergipark.org.tr/en/pub/egetdid/380481 adresinden erişildi.
• İlhan, N. ve Yavuz, S. (2006). Karakeçililer ve Karakeçili ağzında ikincil uzun ünlüler. Fırat Üniversitesi Doğu Araştırmaları Dergisi, 4(2), 114-117. https://dergipark.org.tr/tr/pub/fudad/592135 adresinden erişildi.
• Karahan, L. (1996). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Kaya, Ö. (2017, Aralık). Çağlayancerit coğrafyası. (İ. Solak, Ed.) Kahramanmaraş Ansiklopedisi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yayınları. https://ansiklopedi.ksu.edu.tr/Ansiklopedi2.aspx adresinden erişildi.
• Korkmaz, Z. (1953). Batı Anadolu ağızlarında asli vokal uzunlukları hakkında. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı—Belleten, 1, 197-203. https://dergipark.org.tr/en/pub/belleten/374365 adresinden erişildi.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Ligeti, L. (1942). Türkçe’de uzun vokaller. Türkiyat Mecmuası, 7, 82-94. doi:10.18345/tm.44931
• Nurmuhammedov, A. (2006). Kaşgarlı Mahmut’un Divanında uzun ünlülerin gösterilişi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı—Belleten, 51(2003/2), 128-138. https://dergipark.org.tr/en/pub/belleten/567916 adresinden erişildi.
• Özek, F. (2009). Arapki̇r/Malatya ağzında bi̇ri̇nci̇l uzun ünlüler. Journal of Turkish Studies, 4(8), 1954-1963. http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=obo&AN=48362586&lang=tr&site=ehost-live adresinden erişildi.
• Özeren, M. (2016). Salar Türkçesi̇nde bi̇ri̇nci̇l uzun ünlüler. Dil Araştırmaları, 10(18), 167-185. https://dergipark.org.tr/en/pub/dilarastirmalari/868621 adresinden erişildi.
• Öztürk, R. (1998). Çağlayancerit ilçesinin fiziki, beşeri ve ekonomik coğrafyası. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Yayımlanmamış Lisans Tezi.
• Pekacar, Ç. (2000). Pami̇r Kırgız Türkleri̇ ağzında aslî uzun ünlüler. Bilig, (14), 75-85. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bilig/268080 adresinden erişildi.
• Sandal, E. K. ve Karademi̇r, N. (2015). Kültürel özellikler açısından kahramanmaraş ilçelerinin karşılaştırılması. Coğrafi Bilimler Dergisi, 13(1), 1-16. doi:10.1501/Cogbil_0000000160
• Söylemez, F. (2008). XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Maraş’ta Türkmen aşiretleri. Mehmet Özkarcı, İlyas Gökhan, Selim Kaya (Ed.), Maraş Tarihi ve Sanatı Üzerine içinde (ss. 163-191). Kahramanmaraş: KSÜ Kahramanmaraş ve Yöresi Kültür Değerlerini Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Sümer, F. (1988). Ceridler. Türk Dünyası Tarih Dergisi, (24), 3-9.
• Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler): Tarihleri, boy teşkilatı, destanları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Şahin, H. (2016). Bursa yerli ağızlarında birincil uzun ünlüler üzerine. Diyalektolog- Ağız Araştırmaları Dergisi, (5), 1-7. https://dergipark.org.tr/en/pub/diyalektolog/240029 adresinden erişildi.
• Tabaklar, Ö. (1996). Türkmen Türkçesi̇nde ünlüleri̇n uzun okunmasını gerekti̇ren durumlar ve eklerdeki̇ uzun ünlüler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı—Belleten, 42(1994), 145-155. https://dergipark.org.tr/en/pub/belleten/548980 adresinden erişildi.
• Tekin, T. (1995). Türk dillerinde birincil uzun ünlüler. İstanbul: Simurg.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2021). 7 Mayıs 2021 tarihinde https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=130&locale=tr adresinden erişildi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1969). Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu devletleri. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Üçok, N. (1947). Genel dilbilim: Lengüistik. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Yakar, S. (2012). Dulkadir Beyliğini oluşturan Türkmen boyları ve Cerid Türkmenleri. C. Kabakçı ve S. Yakar (Ed.), (C. 2, ss. 351-368). Uluslararası Dulkadir Beyliği Sempozyumu, sunulmuş bildiri, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Belediyesi. file:///C:/Users/esrakirik/Zotero/storage/VBUV6BJQ/Dulkadir%20Beyli%C4%9Fi%20ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%C4%B1.pdf adresinden erişildi.