Büyük Anlatıda Zaman İçindeki Değişimden Kültür ve Mekâna Neo-Marxizm

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 1, 494 - 507, 30.04.2022

Fatih Öztaş

https://doi.org/10.33437/ksusbd.880780

Öz

Bu çalışmanın amacı zamanın felsefesinden, tarih incelemelerinden, sosyal bilimlerinden ve şartlarından önemli derece etkilendiği düşünülen Marx’ın fikirlerinin daha sonraki Marxist teorilere ilham olması yönüyle tartışarak büyük anlatı açısından Marx’ı takip eden Neo-Marxist kuram/ları kültür ve mekân çözümlemeleri özelinde ele almaktır. Toplumsal eylemin genel karakteristikleri ve toplumsal sistemlerin tarihsel çeşitleriyle ilgilenen Max, her türlü toplumsal görüngüyü toplumla doğa arasındaki (tarihsel olarak değişen) ilişki ekseninde ele almaktadır. Toplumlar sosyal sınıfın devrimci özneliğinde, farklı toplum türlerine dönüşürken uzlaştırılamaz değişim dinamiklerini de içerisinde barındırırlar. Bu değişime neden olması açısıyla diyalektik ilişkinin, kendi mecrasında ilerleyen kapitalizmin belli bir doygunluktan sonra işçi devrimine sebep olabilmesi için bilince yaptığı vurgu Marx’ın teorisini ekonomik indirgemecilikten (direk yaşamın maddi üretimine odaklansa da) uzaklaştırmaktadır. Marx’ın teorisini Neo-Marxisme dönüştüren dinamikler içerisinde toplum çözümlemelerinde diyalektik ilişkinin korunması gerektiği, bilincin bu teoride ihmal edilemeyeceği, değişen şart ve zamanla birlikte üst yapı unsurlarının daha belirleyici hale geldiği hatta aralarındaki farkın kaybolduğu ve özellikle de bu kuramın neticede eleştiri teorisi olduğu gibi bir dizi Marx’ı yorumlayan ve zaman zaman da onu aşan görüşler gösterilebilir. Konunun sınırlılığı içerisinde Mark’tan Neo-Marxisme büyük anlatının değişimi ele alınırken eleştirel teorinin kültür çözümlemeleriyle Neo-Marxçı mekân analizleri ayrıca ele alınmıştır. Tarihsel bir çözümleme yaparken amaç ayrıca kültür ve mekânın da öne çıkarılmasında Neo-Marksizmin umutsuzlukla umut arasında değişen toplum çözümlemelerinin boyutunu da ortaya çıkarmaktır. Literatür taramasına dayanan bu çalışmada Neo-Marxist teorinin Marxismden ilhamla eleştirel değişim okumaları sosyoloji bağlamında belli başlı kategorilerde irdelenmiştir. Neticede Marxın kuramının öngörülerini aşan ileri kapitalist toplumların eleştirel çözümlemelerinde Neo-Marxist kuramların belirleyiciliği görülmektedir. Yeni toplum çözümlemelerinde de Neo-Marxist teorinin sağlayacağı verilerin olanı anlamada katkı sağlayacağı umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Marxizm, Neo-Marxizm, Büyük Anlatı, Toplum, Değişim, Kültür, Mekan

Kaynakça

• Adorno, Teodor. W. (2011), Kültür Endüstrisi: Kültür Yönetimi, (Çev. Ünler, N.-Tüzel, M.-Gen, E.), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Althusser, Louis (2002), İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, (Çev. Yusuf Alp-Mahmut Özışık), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Baert, Patrick (2020), “Jürgen Habermas”, (Çev. Çağrı Mutaf), Sosyoloji Sözlüğü, (Der. Turner, Bryan S.), Pinhan, İstanbul, ss.394-396.
• Bahçeci, Hazal I. (2013), Marksizmde Kent Sorunsalı: David Harvey ve Manuel Castells Örnekleri, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), GÜSBE, Ankara.
• Bottomore, Tom B. (1993), Marxist Düşünce Sözlüğü, (Çev. Mete Tuncay), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Bottomore, Tom B. (2006), “Marxism ve Sosyoloji”, Sosyolojik çözümlemenin Tarihi I, (Der. Tunçay, Mete-Uğur, Aydın), Kırmızı Yayınları, İstanbul, ss. 183-223.
• Bottomore, Tom. B. (1975), Marxist Sociology, The Macmillan Press, London.
• Bottomore, Tom. B. (2013), Frankfurt Okulu ve Eleştirisi, (Çev. Ümit Hüsrev Yolsal), Say Yayınları, İstanbul.
• Bottomore, Tom. B. ve Rubel, Maximilien (2006), Marx’ın Sosyolojisi, (Çev. Zuhal Bilgin), Chiviyazıları Yayınları, İstanbul.
• Cuff, E. C.-Sharrock, W. W.-Francis, D. W. (2013), Sosyolojide Perspektifler, (Çev. Ümit Tatlıcan), Say yayınları, İstanbul.
• Çaklı, Osman (2020) “Onur Keşaplı: Sansürün sınırlarını kapitalizm belirliyor”, Gazeteduvar, https://www.gazeteduvar.com.tr/onur-kesapli-sansurun-sinirlarini-kapitalizm-belirliyor-haber-1508336 (15.01.2021).
• Foucault, Michel (1980), “Questions on Geography”, Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writing, (Der. C. Gordon), Pantheon, New York, ss. 63–77.
• Fromm, Eric (1996), Özgürlükten Kaçış, (Çev. Ş. Yeğin), Payel Yayınevi, İstanbul.
• Geuss, Raymond (2002), Eleştirel Teori Habermas ve Frankfurt Okulu, (Çev. Keskin, ), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Gramsci, Antonio (1986), Hapishane Defterleri Seçmeler, (Çev. K. Somer), Onur Yayınları, İstanbul.
• Harvey, David (2000), Spaces of Hope, Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Hoffman, John (2020), “Marksist Sosyoloji”, (Çev. İlknur Kurşunlugil), Sosyoloji Sözlüğü, (Der, Turner, Bryan S.), Pinhan, İstanbul, ss.585-586.
• Horkheimer, Max ve Adorno, Theodor W. (2014), Aydınlanmanın Diyalektiği Felsefi Fragmanlar, (Çev. N. Ülner ve E. Ö. Karadagan), Kabalcı Yayıncılık, İstanbul.
• Jacoby, Russel ve Cummins, Ian (1993), “Batı Marxismi”, (Çev. Mete Tuncay), Marxist Düşünce Sözlüğü, (Der. Bottomore, Tom), İletişim Yayınları, İstanbul, ss.64-67.
• Jay, Martin (2014), Diyalektik İmgelem Frankfurt Okulu'nun Tarihi ve Çalışmaları [1923-1950], (Çev. S. Doğan), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Kellner, Douglas (2020), “Eleştirel Kuram” (Çev. Alper Keskin), Sosyoloji Sözlüğü, (Der. S. Turner), Pinhan, İstanbul, ss. 244-247.
• Kellner, Douglas ve Lewis, Tyson E. (2007), “Cultural Critique”, The Blackwell Encyclopedia of Sociology, (Der. Ritzer, George), Blackwell, Oxford, ss. 896–898.
• Kızılçelik, Sezgin (2008), Frankfurt Okulu, Anı Yayıncılık, Ankara.
• Lefebvre, Henri (2014), Mekânın Üretimi, (Çev. Işık Ergüden), Sel Yayıncılık, İstanbul.
• Lukacs, Georg (1998), Tarih ve Sınıf Bilinci, (Çev. Y. Öner), Belge Yayınları, İstanbul.
• Marcuse, Herbert (1990), Tek-Boyutlu İnsan, (Çev. A. Yardımlı), İdea Yayınları, İstanbul.
• Marshall, Gordon (2005), Sosyoloji Sözlüğü, (Çev. Osman Akınhay ve Derya Kömürcü), Bilim ve Sanat, Ankara.
• Marx, Karl (2009), Hegel'in Hukuk Felsefesinin Eleştirisi, (Çev. K. Somer), Sol Yayınları, Ankara.
• Marx, Karl (2011), Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı, (Çev. Sevim Belli), Sol Yayınları, Ankara.
• Marx, Karl ve Engels, Friedrich (2013), Komünist Manifesto, (Çev. Celal Üster ve Nur Deriş), Can Yayınları, İstanbul.
• Ray, Larry (2020), “Frankfurt Okulu”, (Çev. Alper Keskin), Sosyoloji Sözlüğü (Der. B. S. Turner), Pinhan, İstanbul, ss. 337-339.
• Ritzer, George ve Stepnisky, Jeffrey (2018), Sociological Theory, SAGE, London.
• Rıtzer, George ve Stepnısky, Jeffrey (2015), Çağdaş Sosyoloji Kuramları ve Klasik Kökleri, (Çev. Irmak Ertuna Howison), De Ki Yayınları, Ankara.
• Ryan, Michael. T. (2007), “Lefebvre, Henri (1901–91)”, The Blackwell Encyclopedia of Sociology, (Der. G. Ritzer ), Blackwell, Oxford, ss. 2580–2582.
• Slattery, Martin (2015), Sosyolojide Temel Fikirler, (Der. Tatlıcan, Ümit – Demiriz, Gülhan), Sentez Yayınları, İstanbul.
• Swingewood, Alan (1998), Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi, (Çev. O. Akınhay), Bilim ve Sanat, Ankara.
• Şengül, Tarık. (2001), “Sınıf Mücadelesi ve Kent Mekânı”, Praksis (2), ss. 9-31.
• Thorpe, Christopher vd. (2015), Sosyoloji Kitabı, (Çev. T. Göbekçin), Alfa Yayınları, İstanbul.
• Turner, Stephen P. (2013), Sosyal Teori ve Sosyoloji Klasikler ve Ötesi, (Çev. Ümit Tatlıcan), Küre Yayınları, İstanbul.
• Wallece, Ruth A. ve Wolf, Alison (2012), Çağdaş Sosyoloji Kuramları Klasik Geleneğin Genişletilmesi, (Çev. L. Elburuz ve M. R. Ayas), Doğubatı Yayınları, Ankara.
• Wallerstein, Immanuel (2011), Dünya-Sistemleri Analizi Bir Giriş, (Çev. E. Abadoğlu ve N. Ersoy), bgst Yayınları, İstanbul.
• Yarkın, Güllistan (2019), “Immanuel Wallerstein ve Marksizm”, Praksis, 17, ss.159-184.