Farklı Değişkenlerin Öğrencilerin Düşünme Süreçlerine Yansımaları

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 1, 1 - 20, 30.04.2023

Mustafa Gül , Nadir Çeliköz

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1223023

Cited By: 1

Öz

Bu araştırmanın amacı, ortaokul öğrencilerinin düşünme süreçlerine farklı değişkenlerin yansımalarını belirlemektir. Araştırma nitel araştırma desenlerinden gömülü teori deseni ile yürütülmüştür. Araştırmanın çalışma grubunu ortaokulda öğrenim gören altı gönüllü öğrenci oluşturmuştur. Çalışma grubu belirlenirken amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Öğrencilerin farklı özelliklere sahip olmaları (bilişüstü becerileri, problem çözme becerileri, baskın zeka alanları, öğrenme stilleri, dikkat durumları, dinleme izleme becerisi, okuma stratejileri, öğrenme stratejileri becerileri ve kişilik özellikleri) ölçüt olarak alınmıştır. Veriler görüşme, gözlem ve doküman incelemesi ile elde edilmiştir. Verilerin analizinde içerik analizi yaklaşımı kullanılmıştır. Araştırma sonucunda katılımcıların; bilişüstü becerileri, problem çözme becerileri, baskın zeka alanları, öğrenme stilleri ve dikkat durumlarının düşünme süreçlerine farklı, olumlu yönde ve düşünme niteliğini geliştirici yönde katkılarının olduğu tespit edilmiştir. Dinleme izleme becerileri, okuma stratejileri, öğrenme stratejileri ve kişilik özelliklerinin ise düşünme sürecini geliştirmede orta düzeyde katkılar sunduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Düşünme, Düşünme Süreci, Düşünmeyi Etkileyen Unsurlar

Kaynakça

• Altun, M. ve Arslan, Ç. (2006). İlköğretim öğrencilerinin problem çözme stratejilerini öğrenmeleri üzerine bir çalışma. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 1-21.
• Altun, Z. D. ve Vural, D. E. (2017). Okul öncesi dönemde düşünme becerileri: Öğretmen görüşleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (44), 214-224.
• Amanvermez İncirkuş, F. (2018). Bilişsel farkındalık stratejilerinin okuduğunu anlama ve eleştirel düşünmeye etkisi, [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Aydın, B. (2020). Altı şapkalı düşünme tekniğinin ortaokul yedinci sınıf öğrencilerinin eleştirel okuma becerilerini geliştirmelerine etkisi, [Yayımlanmamış doktora tezi]. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Aytan, T. (2011). Aktif Öğrenme tekniklerinin dinleme becerisi üzerindeki etkileri, [Yayımlanmamış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Başerer, D. (2017). Bir düşünme türü olarak mantıksal düşünme. The Journal of Academic Social Sciences, 5(41), 433-442.
• Berg L. B. ve Lune, H. (2015) Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (Çev. Ed. H. Aydın) Eğitim Yayınevi.
• Bowers, H. H., Pecora, P. J., Fohnson, K., Brooks, S. ve Schindell, M. (2015) Evaluating training to promote critical thinking skills for determining children’s safety, Journal of Social Work Education, 51(2), 298-314.
• Bozan, S. (2021). Yansıtıcı düşünme ve öğretim uygulamaları: Biyoloji konularının öğretiminde yansıtıcı düşünme stratejileri, [Yayımlanmamış doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Bozer Özsaraç, E.N. (2019). Ortaokul 6. Sınıf türkçe dersinde sokratik sorgulama yöntemi uygulamasının üst düzey düşünme becerilerine etkisi, [Yayımlanmamış doktora tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Yayınları.
• Cenkseven, F. ve Akar-Vural, R. (2006). Ergenlerin düşünme gereksinimi ve cinsiyetlerine göre problem çözme becerilerinin karşılaştırılması. Eğitim Araştırmaları Dergisi, 0(25), 45–53.
• Chang, C.Y. (2010). Does problem solving prior knowledge reasoning skills in earth science? An exploratory study. Research in Science Education, 40 (2), 103-116.
• Creswel, J. W. (2014). Research Design: (Çeviri: Demir B. vd.), Eğiten Kitap Yayınları.
• Cin, A., & Yanpar Yelken, T. (2020). Ortaokul öğrencileri düşünme becerileri dersinde eleştirel düşünme becerileri gelişim sürecini nasıl deneyimler?, Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 6(1), 63-82.
• Colucciello, M.L. (1999). Relationships Between Critical Thinking Dispositions and Learning Styles. Journal Proffesionals Nursing 15 (5), 294-301.
• Cüceloğlu, D. (2001). İyi düşün doğru karar ver: özgün yaşam üzerine Yakup Bey’le söyleşiler. Remzi Kitapevi. Cüceloğlu, D. (2005). İnsan ve davranışı (14. Baskı). Remzi Kitapevi.
• Çakır, N. (2013). Üniversite eğitiminin üst düzey düşünme becerilerinin gelişimine etkisi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Çelik D. (2016). 11. Sınıf Öğrencilerinin Düşünme Stilleri, Öğrenme Stratejileri ve Düşünme Stilleri ile Öğrenme Stratejileri Arasındaki İlişki, [Yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Çetinkaya, P. ve Erktin, E. (2002). Assessment of metacognition and its relationship with reading comprehension, achievement, and aptitude. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 19(1), 1-11.
• De Bono, E. (1993). Teach your child how to think. Penguin, UK.
• Demirel, Ö. (2005). Eğitim Sözlüğü. Pegem A.
• Demirel, Ö. (2015). Kuramdan uygulamaya program geliştirme. PegemA Yayıncılık.
• Doğanay, A. (2014). Üst düzey düşünme becerilerinin öğretimi. İçinde A. Doğanay (Ed.), Öğretim İlke ve Yöntemleri (ss. 303-356). Pegem Akademi.
• Duman, B. (2008). Eğitimde Çağdaş Yaklaşımlar. İçinde G. Ocak, (Ed.), Öğretim İlke ve Yöntemleri. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Dombaycı, M. A., Ülger, M., Gürbüz, H. ve Arıboyun, A. (2011). İlköğretim düşünme eğitimi öğretmen kılavuz kitabı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Dunn, R. ve Dunn, K. (1993). Teaching secondary students through their individual learning styles practical approaches for grades 7–12. Massachusetts: Ailyn and Bacon, USA.
• Eğitim Vizyonu Belgesi, (2018). https://2023vizyonu.meb.gov.tr/ Erişim Tarihi: 10.08.2020.
• Ekici, M. (2018). Mobil teknoloji tabanlı öğrenme uygulamalarının bilimsel düşünme süreci üzerine etkisinin incelenmesi [Doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Emiroğlu, S. ve Pınar, F. N. (2013). Dinleme becerisinin diğer beceri alanları ile ilişkisi. Electronic Turkish Studies, 8(4).
• Ennis, R. H. (1985). A logical basis for measuring critical thinking skills. Educational leadership, 43(2), 44-48.
• Ericsson, K. A. ve Simon, H. A. (1993). Protocol Analysis: Verbal Reports as Data. Cambridge, MA: The MIT Press.
• Flavell, John H. (1979). Metacognition and cognitive monitoring a new area of cognitive developmental ınquiry. American Psychologist, 34 (10), 906-911.
• Freire P. ve Macedo D. (1998). Okuryazarlık Sözcükleri ve Dünyayı Okuma. (Çev. S. Ayhan). (1.basım). İmge Kitabevi.
• Glaser, B. G. ve Strauss, A. L. (1967). The Discovery Of Grounded Theory Strategiets For Qualitative Research. United States Of Amerika: Aldina Transaction.Glencoe McGraw-Hill.
• Goulding, C. (2002). Grounded theory: A practical guide for management, business and market researchers. Sage.
• Güneş, G. (2019). Eleştirel düşünme temelli dinleme izleme eğitiminin eleştirel dinleme izlemeye etkisi, [Yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Güven, M. (2014). Öğrenme stilleri ile öğrenme stratejileri arasındaki ilişki, [Yayımlanmamış doktora tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Harrison, Guy P. (2013). Think : why you should question everything. Prometheus Books, New York
• Hızır, B. (2014). İlköğretġmde yaratıcı okumanın yaratıcı düġünme becerisine etkisi, [Yüksek lisans tezi]. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Hong, Y.C. ve Choi, I. (2011). Three Dimensions of Reflective Thinking in Solving Design Problems: A Conceptual Model. Education Technology Research and Development, 59, 687-710.
• Işıl B. (2017). Eleştirel düşünme eğilimlerinin okuduğunu anlama, öğrenci, aile ve ev ortamı değişkenleri bağlamında incelenmesi, [Yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Kalı Soyer, M., Keskinoğlu, M.Ş. ve İme, Y. (2021). Kişilik özelliklerinin karar verme stilleri ve yaratıcı düşünmeyi yordama düzeyleri. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 1828-1863. DOI: 10.17679/inuefd.938650
• Kanat, K. (2020). Sokratik yönteme göre hazırlanan eleştirel düşünme eğitim programının çocukların eleştirel düşünme becerilerine ve ahlaki yargı düzeylerine etkisi, [Doktora tezi], Gazi Üniversitesi.
• Kaplan, H.A. (2015). İlköğretim matematik öğretmenlerinin öğrenci düşünmelerine dair teşhis yeterliklerinin incelenmesi. [Doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Karakaş, M.E. (2021). Altı şapkalı düşünme etkinliklerinin öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerine ve akademik başarılarına etkisi: Doğal kaynaklar, [Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Karakelle, S. (2012). Üst bilişsel farkındalık, zekâ, problem çözme algısı ve düşünme ihtiyacı arasındaki bağlantılar. Eğitim ve Bilim, 37(164).
• Kaya, Z. ve Bayra, E. (2019). Özel yetenekli öğrencilerin üst düzey düşünme becerileri. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 3 (2) , 49-76 . DOI: 10.30561/sinopusd.644745
• Kenanlar, S. (2014). Yeniden düzenlenmiş direkt okuma ve düşünme etkinliği (dr-ta) stratejisinin okumada üst düzey düşünme becerisinin gelişimine etkisi [Doktora Tezi], Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Ketenci, T. (2005). Kant felsefesinde metafizik ve insan doğası: Kaygı. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 4, 92-103.
• Koç, C. (2007). Aktif öğrenmenin okuduğunu anlama, eleştirel düşünme ve sınıf içi etkileşim üzerindeki etkileri. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Koyuncu Şahin, M. ve Akman, B. (2018). Erken çocukluk döneminde düşünme becerilerinin gelişimi. Milli Eğitim Dergisi, 47 (218), 5-20 .
• Köknel, Ö. (2007). Akıl ile düşünce gücü (3. basım). Altın Kitaplar Yayınevi.
• Lincoln, Y. G. ve Guba, E. (1985). E. 1985. Naturalistic ınquiry. London, Sage Publications. Contextualization: Evidence from Distributed Teams. Information Systems Research, 16(1), 9-27.
• Lipman, M. (2003). Thinking in education. Cambridge University Press.
• Magno, C. (2010). The role of metacognitive skills in developing critical thinking. Metacognition and Learning, 5(2), 137-156.
• MEB, (2018). Sosyal Bilgiler Öğretim Programı. http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=354 adresinden 20.12.2022 tarihinde erişilmiştir.
• MEB, Framework for 21st Century Learning (2019). P21 Partnership for 21st Century Learning. A Network of Battelle for Kids. Erişim Tarihi: 24.07.2019. http://www.battelleforkids.org/networks/p21/frameworks-resources adresinden 24.07.2019 tarihinde erişilmiştir
• Mengüşoğlu, T. (1958). Felsefeye giriş, İstanbu Matbaası.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber (Çev. Ed. S. Turan). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Mrayed, S. M. (2020). Using Edmodo online application as a supplement to enhance student level of performance and critical thinking in the learning process of Thermodynamic course. In 2020 Sixth International Conference on e-Learning (econf) (pp. 390-394). IEEE.
• Mokhtari, K. ve Reichard, C. A. (2002). Assessing Students’ Metacognitive Awareness of Rreading Strategies. Journal of Educational Psychology, 94, 249–259
• Nickerson, R. S. (1987). Why teach thinking? In J. B. Baron & R. J. Sternberg (Eds.), Series of books in psychology. Teaching thinking skills: Theory and practice (p. 27–37).
• Nosich, G. M. (2012). Eleştirel düşünme rehberi (Çeviren: Birsel Aybek). Anı Yayıncılık.
• Önal, İ. (2020). Eleştirel düşünme becerilerine yönelik bir program geliştirme çalışması, [Doktora Tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Özden, Y. (2021). Öğrenme ve Öğretme. Pegem Akademi.
• Özdemir, E. (2013). Eleştirel Okuma. Bilgi Yayınevi.
• Özer, S. ve Yılmaz, E. (2018). Düşünme stillerine göre farklılaştırılmış öğretim etkinliklerinin erişi, tutum ve kalıcılığa etkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 26 (1), 11-20.
• Öztunç, M. (1999). Yaratıcı düşünce üzerinde ailenin etkisi, [Yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Öztürk, E. (2012). Okuma stratejileri üstbilişsel farkındalık envanterinin Türkçe formunun geçerlik ve güvenirlik çalışması. İlköğretim Online, 11(2), 292-305.
• Patton, M.Q., 2014. Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. Pegem Akademi.
• Paul, R., ve Elder, L. (1990). Critical thinking. Rohnert Park, CA: Sonoma State University.
• Ritchhart, R., Turner, T. ve Hadar, L. (2009). Uncovering students’ thinking about thinking using concept maps. Metacognition and Learning, 4(2), 145-159.
• Rousseau, J.J. (2009). Emile, (Çev: Yaşar Avunç). İş bankası Yayınları.
• Saadah, L. Z. K. ve Irvan, M. (2019, March). The application of problem based learning (PBL) based on lesson study for learning community (LSLC) to improve students’ creative thinking skill. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 243, No. 1, p. 012141).
• Saracaloğlu, A. ve Çengel, M. (2013). Cinsiyet, yaş ve düşünme ihtiyacı düzeyinin bilişötesi farkındalığı yordayıcılığı. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , 14 (1) , 1-13 .
• Schopenhauer, A. (2015). Düşüncenin Çağrısı. Say Yayınları.
• Senemoğlu, N. (2018). Gelişim öğrenme ve öğretim. Gönül Yayıncılık.
• Stanton, A.D. ve Stanton, W.W. (2017). Using journaling to enhance learning and critical thinking in a retailing course. Journal for Advancement of Marketing Education, 25, 32-36.
• Sur, E. (2020). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel ve yaratıcı düşünme becerileri ile anlama becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi, [Doktora tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Şenel, M. (2019). Günce yazmanın öğrencilerin yaratıcı ve eleştirel düşünme becerileri ile sözel yetenek düzeylerinin gelişimine etkisi. [Doktora tezi]. Gaziantep Üniversitesi.
• Şenşekerci, E. ve Bilgin, A. (2008). Eleştirel düşünme ve öğretimi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(14), 15-43.
• Taşdelen, V. (2012). Düşünme eğitimi ve iyi hayat kavramı, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 146, 20- 28.
• TEDMEM. (2019). Eğitim değerlendirme raporu, https://tedmem.org/yayin/2019-egitim-degerlendirme-raporu sayfasından 24.09.2020 tarihinde alınmıştır.
• Temizkan, M. (2007). İlköğretim ikinci kademe türkçe derslerinde okuma stratejilerinin okuduğunu anlama üzerindeki etkisi, [Doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi, (2015). Türkiye yeterlilikler çerçevesine dair tebliğ (tebliğ no: 2015/1).
• Üzümcü, Ö. ve Bay, E. (2018). Eğitimde Yeni 21. yüzyıl becerisi: Bilgi işlemsel düşünme. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi , 3 (2).
• Woolfolk, A. E. (1998). Education psychology. Needham Heights, M. A.: Allyn and Bacon.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, K. (2021). Eleştirel ve Analitik Düşünme. Pegem Akademi.
• Yüksel, Z. ve Çeliköz, N. (2021). İlkokul öğrencilerine yönelik çoklu zeka ölçeği: Geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , 4 (1) , 154-174 .
• Zorbozan, İ. (2021). 7. Sınıf öğrencilerinin matematiksel üstbiliş farkındalıkları, problem çözmeye yönelik tutumları ve problem çözme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi, [Yüksek Lisans Tezi]. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.