SAĞLIĞIN DİJİTAL YÖNETİMİ: ÖZTAKİP PRATİĞİ ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 3, 1144 - 1157, 31.12.2023

Merve Sefa Yılmaz , Ayşe Mermutlu

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1338424

Öz

Gün geçtikçe gelişim göstermeye devam eden teknoloji, bütün alanlarda olduğu gibi sağlık alanında da vazgeçilmez yapıtaşlarından birini oluşturmaktadır. Özellikle günlük hayatın ayrılmaz bir parçasını oluşturun akıllı telefonlar ve giyilebilir cihazlar, teknoloji ve sağlık arasındaki birlikteliği sağlayan önemli cihazlar arasında yerini almaktadır. Akıllı telefon uygulamaları ve giyilebilir cihazların kullanım oranının artmasıyla bu tarz cihazlarda yer alan uygulamalar, sağlığın dijital yönetiminin önemli bir adımını oluşturmaktadır. Artık her birey yanından ayıramadığı ve neredeyse bedeninin bir uzvu haline gelen akıllı telefonlar ve giyilebilir cihazlar (akıllı saat, akıllı bileklik vb.) aracılığıyla günlük attığı adım sayısı, aldığı veya harcadığı kalori miktarı, uyku düzeni, kalp atış hızı, kan basıncı başta olmak üzere çeşitli sağlık pratiklerini, birçok durum ya da faaliyetini sayılar aracılığıyla takip etme imkanına erişmiştir. Gittikçe artan sayıda kişi bu türden faaliyetleri daha sistemli olarak, yaşamlarının farklı yönlerini de kapsayacak şekilde ve çok çeşitli uygulama ve cihazlarla gerçekleştirmektedir. Bu tarz bir eylem diğer bir deyişle bireyin kendi faaliyet ve durumlarını sayılar aracılığıyla takip etmesi durumu öztakip (self-tracking) pratiği olarak adlandırılmaktadır. Öztakip pratikleri, temel olarak, kişilerin kendilerini nicel veriler üzerinden tanıma ve dönüştürme girişimlerini içermekte ve “benliğin nicelleştirilmesi” kültürüne gönderme yapmaktadır. Teknoloji ve sağlık arasındaki ilişki göz önünde bulundurulduğunda sağlık da bireylerin kendilerini nicel veriler üzerinden tanımladığı alanlardan birini oluşturmaktadır. Nitel bir araştırma olarak hazırlanan bu çalışmada, sağlığın dijital yönetimini sağlamada öztakip pratiğinin nasıl bir yer edindiğinin ve öztakibe nasıl bir önem atfedildiğinin kullanıcıların deneyimleri üzerinden ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bu amaç kapsamında yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılarak 44 kişi ile yapılan görüşmeler analiz edilmiştir. Çalışma sonucunda gündelik yaşamın her geçen gün medikalize edilmesine, sağlığın günlük yaşamın neredeyse her alanında kendine yer bulmasına ve sağlığın bir ideoloji haline gelmesine bağlı olarak katılımcıların sağlıklı bir yaşam sürdürebilmek ve sağlıklarının yönetimlerini sağlayabilmek amacıyla öztakip pratiğine yöneldikleri ve öztakibi sağlığı kontrol altında tutmanın bir önkoşulu olarak betimledikleri açıkça görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Giyilebilir Teknoloji, Öztakip, Niceliksel Benlik, Sağlıklı Yaşam

Kaynakça

• Açıkgöz, R. (2021). Hastalık, sağlık ve toplum bir sağlık sosyolojisi incelemesi. Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Adak, N. (2009). Sosyal problemler sosyolojisi dünyadan ve Türkiye’den örnekler. Siyasal Kitabevi.
• Bardakçı, T. (2022). Tıbbın yaşamlarımızdaki hakimiyeti: Medikalizasyon, Anatolian Clinic the Journal of Medical Sciences, 27(3), 347-356.
• Bauman, Z. (2019). Akışkan modernite. (Çev.: S. O. Çavuş), Can Yayınları.
• Can, İ. (2019). Sağlık olsun sağlığın toplumsal görünümleri. Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Carmichael, A. (2010, 9 Aralık). Self tracking: The quantified life is worth living. H+ Magazine. Erişim adresi https://quantifiedself.com/blog/quantified-self-in-h-magazine/
• Cederström C. and Spicer A. (2017). Sağlık hastalığı güncel bir sendrom. (Çev. Gökyaran E.). Yapı Kredi Yayınları. Clarke, A. E., Mamo, L., Fosket, J. R., Fishman, J. R., and Shim, J. K. (Eds.). (2010). Biomedicalization: Technoscience, health, and illness in the US. Duke University Press.
• Conrad, P. (2007). The medicalization of society: on the transformation of human conditions into treatable disorders (Vol. 14). Baltimore: Johns Hopkins University Press.
• Del Busso, L., Brottveit, G., Torp Lokkeberg, S. and Gluppe, G. (2022). Women’s embodied experiences of using wearable digital self-tracking health technology: a review of the qualitative research literature. Health Care for Women International, 43(12), 1355-1379.
• Giddens, A. and Sutton, P. W. (2016). Sosyoloji. (Çev. A. N. Durakbaşa, F. Karapehliv). Kırmızı Yayınları. Güler, S. (2019, 2 Temmuz). Dijital sağlık: Modern teknoloji sağlığımızı nasıl denetliyor? Erişim adresi https://evrimagaci.org/dijital-saglik-modern-teknoloji-sagligimizi-nasil-denetliyor-548
• Kurtdaş, M. Ç. (2016). Sağlıklı Yaşam! sloganı etrafında şekillenen yeni tüketim biçimleri. Sosyolojik Düşün, 1(1), 1-10.
• Kurtdaş, M. Ç. (2017). Medikalizasyon süreci, sağlığın ticarileşmesi ve bedenin denetlenmesine sosyolojik bir bakış, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (27), 983-1012.
• Lupton, D. (1995). The imperative of health: Public health and the regulated body. The Imperative of Health, London: Sage.
• Lupton, D. (2013). Understanding the human machine [Commentary]. IEEE Technology and Society Magazine, 32(4), 25-30.
• Lupton, D. (2013a). Quantifying the body: monitoring and measuring health in the age of mHealth technologies. Critical public health, 23(4), 393-403.
• Lupton, D. (2015). Donna Haraway: The digital cyborg assemblage and the new digital health technologies. Collyer, F. (Ed.) The Palgrave Handbook of Socail Theory İn Health, Illness and Medicine içinde (567-581. ss.) Palgrave Macmillan, London.
• Lupton, D. (2016). The quantified self: A sociology of self-tracking, Polity Press
• Lupton, D. (2018). Dijital siborg asamblajı: Donna Haraway`in siborg kuramı ve yeni dijital sağlık teknolojileri. Doğu-Batı Düşünce Dergisi, 86(21).
• Neff G. and Nafus D. (2016). Self-Tracking. Cambridge, MA: MIT Press
• Ören, E. (2015). Neoliberal Yönetimsellik, Çalışma İlişkileri ve “Girişimci Özne”. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 29(1), 155-169.
• Sezgin, D. (2011). Tıbbileştirilen yaşam, bireyselleştirilen sağlık, Ayrıntı Yayınları.
• Swan, M. (2013). The quantified self: Fundamental disruption in big data science and biological discovery. Big Data, 1(2), 85-99.
• Sysling, F. (2020). Measurement, self-tracking and the history of science: An introduction. History of Science, 58(2), 103-116.
• Şahinol, M. ve Başkavak, G. (2020). Türkiye’de biyomedikalizasyon: Sağlığın dijitalleşmesi ve öztakip pratikleri. Türkiye’de STS: Bilim ve Teknoloji Çalışmalarına Giriş, 103-117.
• Yüksel, H. ve Karakuş, E. (2012). Gazeteler, bireyselleşen sağlık ve tüketim: Ulusal gazetelerde yer alan sağlık haberlerinde kadının temsili. Sosyoloji Dergisi, (27), 51-70.