A Seeking and Inquiring Effort Towards Soviet Period Kazakh Literature: Cusipbek Aymavituly's "Eles" Story

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 2, 382 - 393, 31.08.2024

Yılmaz Bacaklı

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1482376

Öz

The basis of social life is culture. Depending on the changing times, this basis has begun to be formed by ideologies. Literary activities are considered the most effective tools used to spread and establish ideologies. The Soviet revolution, which took place in Russia in 1917, aims to achieve a new social order type at the center of its own ideology. The Kazakhs, who were under Russian exploitation at that time, were also affected by this. The Soviet ideology wants to shape the literary activities of this society as it wishes in order to be accepted in the Kazakh social life. Russians want to shape Kazakh literature by using force and turning the facts upside down. Cüsipbek Aymavituly, one of the Kazakh intellectuals, is one of the concrete examples of what ideological shaping can do. Aymavituly, one of the first Kazakh intellectuals who was unfairly accused and killed for ideological reasons, wrote many works in the narrative genre. In the story Eles (Ghost), the author attempts to search and question the understanding of literature of his period. The story examines what is done, what is not done, and what is expected to be done in literary environments.

Anahtar Kelimeler

Soviet Kazakh literature, Soviet ideology, Cüsipbek Aymavituly, story, Eles story.

Sovyet Dönemi Kazak Edebiyatına Yönelik Bir Arayış ve Sorgulama Çabası: Cüsipbek Aymavıtulı’nın “Eles” Hikayesi

Öz

Toplumsal hayata yön veren düzenin temeli kültürdür. Değişen zamana bağlı olarak bu temel, ideolojilerce de oluşturulmaya başlanmıştır. Edebiyat faaliyetleri ideolojik temelin yayılmasında, yerleşmesinde ve taşınmasında kullanılan en verimli araçlar olarak değerlendirilmektedir. Rusya’da 1917 yılında gerçekleşen Sovyet devrimi kendi ideolojisi merkezinde yeni bir toplumsal düzeni ve insan tipini hedefler. O tarihte Rusların sömürüsü altındaki Kazak toplumu da bundan etkilenir. Sovyet ideolojisi, Kazak toplum hayatında kabul görmek için bu toplumunun edebiyat faaliyetlerini dilediğince biçimlemek ister. Ruslar; Kazak edebiyatını zor kullanarak, gerçekleri tersyüz ederek kullanmak ister. Kazak aydınlarından biri olan Cüsipbek Aymavıtulı, ideolojik biçimlendirme hareketinin neler yapabileceğinin somut örneklerinden biridir. İdeolojik nedenlerle haksız yer suçlanıp öldürülen ilk Kazak aydınlarından biri olan Aymavıtulı, anlatı türünde pek çok eser kaleme alır. Romanları da bulunan yazar, kaleme aldığı Hayalet (Eles) başlıklı hikâyesinde döneminin edebiyat anlayışına yönelik arayış ve sorgulama çabası içerisine girer. Aymavıtulı, ideolojik temelli edebiyat faaliyetlerine yönelik arayış ve sorgulamalarında şuurlu biçimde muhayyel bir karakter kullanır. Sovyet devriminin ortaya çıkardığı yeni edebî ortam kadar, bu ortamın aydın insan tipinin de sorgulandığı eser; gelecekte oldukça etkili olacak sosyalist realizm akımını öngören ironik bir öngörü olarak da değerlendirilebilir. Anlatıcının arayış, hayalî karakterin ise sorgulama fiilinin öznesi konumunda olduğu eser; edebî ortamlarda yapılanları, yapılmayanları ve yapılması beklenilenleri irdeler.

Anahtar Kelimeler

Sovyet Kazak edebiyatı, Sovyet ideolojisi, Cüsipbek Aymavıtulı, hikâye, Eles hikâyesi.

Kaynakça

• Aktaş, Ü. (2012). Edebiyat ideoloji ve poetika. Metamorfoz Yayıncılık.
• Altınmakas, L. (2014). Hanlık devrinden günümüze örneklerle Kazak edebiyatı. Bilge Kültür Sanat. İstanbul.
• Aymavıtov, C. (1989). Şığarmaları / Romandar-povest-angimeler-piyesalar. Cazuvşı Baspası. Emre, İ. (2023). Edebiyat bilimi teoriler – yöntemler – uygulamalar. Fidan Kitap.
• Çetin, N. Ve Topsakal, İ. (2023). Sovyetler Birliği’nin Kazakistan’da büyük tasfiye dönemi (1937-1938). Avrasya İncelemeleri Dergisi, (12)1, 1-18.
• Gücüyeter, B. Ve Yılmaz, İ. (2012). Kazakistan Sovyet Cumhuriyeti örneğinde edebiyat eğitimi ve ideoloji. Turkish Studies, (7)4, 1825-1834.
• Isakanova, S. Ş., Cilkibekova, A. A. - İsaeva M. C. (Haz.). (2011). Cüsipbek Aymavıtov: bibliyografiyalık körsetkiş. Pavlodar.
• Istrati, P. (1996). Sovyetler 1929 – Gezi notları. (Çev. Türkan Beygu Oğuzertem). Pencere Yayınları. İstanbul.
• Kiyrabayev, S. (1989). “Cüsipbek Aymavıtov 1889-1931” (Ed. Nebi Cünisbaev-Maksut Netaliyev). Cüsipbek Aymavıtov – Şığarmaları. Cazuvşı Baspası. Almatı, 3-22.
• Kiyrabayev, S. (2007). Kazakistan edebiyatı-yeni edebiyat. Türk dünyası edebiyat tarihi IX, 549-621. AKM Yayınları. Ankara.
• Koç, K., Korganbekov, B. ve İşina, A. (2007). Kazak edebiyatı II – Sovyet dönemi ve bağımsızlıktan sonraki Kazak edebiyatı. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Kuvantayulı, N. (2013). Alaş Orda baspasözi cane Cüsipbek Aymavıtulı. Altay Press.
• Maılbayeva, S. (2001). Jüsipbek Aymauvıtov (1189-1931): Hayatı ve edebi kişiliği ve eserleri. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Gazi Üniversitesi.
• Mardin, Ş. (2002). İdeoloji. İletişim Yayınları.
• Maymakova, K. (2001). XX. Yüzyılın başlarında Kazakistan’da siyasî durum Alaş Orda hareketleri. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Gazi Üniversitesi.
• Moran, B. (1983). Edebiyat kuramları ve eleştiri. Cem Yayınevi. İstanbul.
• Özdemir, A. – Kerimbekova, B. (2019). Metinlerle yeni Kazak edebiyatı. Ferfir Yayınları.
• Saray, M. (1993). Kazak Türkleri tarihi-Kazakların uyanışı. Nesil Matbaacılık.
• Sarkanbayeva, K. (2003). Jüsipbek Aymavıtov’un hayatı ve edebî şahsiyeti. Yayınlanmamış [Yüksek Lisans Tezi], Ege Üniversitesi.
• Soljenitsin, A. (1974). Sovyet liderlerine açık mektup. (Çev. İsmet Giritli). Nebioğlu Yayınevi.
• Storr, W. (2023). Hikâye anlatıcılığının bilimi. (Çev. E. Fethiye Güçlü). Timaş Yayınları. İstanbul.
• Şengün, A. (2022). Edebiyat ve ideoloji: 1917 sonrası Sovyet edebiyatında kimlik yozlaşması -Kazak edebiyatı örneği. [Yayınlanmamış Doktora Tezi], Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Uzdu Yıldız, F. (2015). Fantastik anlatı ve okurun fantastik anlatıdaki işlevi. International Journal of Language Academy, (3)4, 314-321.