A Young Opponent in the Period of Abdulhamid II: The Exile of Ahmed Mikdâd Efendi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 141 - 161, 15.09.2020

Erhan Salih Fidan

Öz

Ahmed Mikdâd Efendi is a mudarris, teacher, poet and author who lived between 1872-1939. Ahmed Mikdâd Efendi, who was born in Sivas/Divrigi in march 1872, came to Istanbul with his parents when he was eight years old and continued his education here. He had a quality education at Fatih Madrasahs. When he was twenty-seven years old, he continued education in madrasah, he was exiled due to his opposition discourses to Abulhamid II and the period of autocracy. As a result of this exile, he started to work as a teacher and later as a mudarris in Erzincan. Ahmed Mikdâd Efendi, who remained away from written and verbal opposition in Erzincan, after the declaration of the second constitutionalism, went to Istanbul and printed the books he wrote; he published the articles in various journals. In these works, he continued opposition to the period of autocracy. In this article, the exile of Ahmed Mikdâd Efendi from Istanbul; the reasons for the exile and the consequences of his exile are discussed. These issues were investigated in the light of the archive documents and the information provided by Ahmed Mikdâd Efendi’s son. The criticisms he expressed in the works he wrote after the declaration of the second constitutionalism were also mentioned in this study.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literature, Ahmed Mikdâd Efendi, Abdulhamid II, Exile, Period of Autocracy

II. Abdülhamid Devri’nde Genç Bir Muhalif: Ahmed Mikdâd Efendi’nin Sürgünü

Öz

Ahmed Mikdâd Efendi, 1872-1939 yılları arasında yaşamış bir müderris, muallim, şair ve müelliftir. 1872 Mart ayında Sivas/Divriği’de doğan Ahmed Mikdâd Efendi, sekiz yaşında iken anne ve babasıyla İstanbul’a gelmiş ve tahsiline burada devam etmiştir. Fatih Medreseleri’nde ciddî bir eğitim görmüştür. Yirmi yedi yaşında iken medresede eğitime devam ettiği dönemde Sultan II. Abdülhamid ve devr-i istibdât karşıtı beyânâtı sebebiyle sürgün edilmiştir. Bu sürgün neticesinde Erzincan’da muallimlik ve daha sonraları müderrislik vazifesine başlamıştır. II. Meşrûtiyet’e kadar Erzincan’da yazılı ve sözlü muhalefetten uzak kalan Ahmed Mikdâd Efendi, II. Meşrûtiyet’in ilanından sonra İstanbul’a giderek yazdığı kitapları bastırmış; çeşitli dergilerde makaleler neşretmiştir. Bu eserlerinde istibdât devri muhalefetine devam etmiştir. Bu makalede, Ahmed Mikdâd Efendi’nin İstanbul’dan sürgün ediliş süreci; sürgün edilme sebepleri ve bu sürgünün neticeleri ele alınmıştır. Ele alınan bu hususlar, arşiv belgeleri ve Ahmed Mikdâd Efendi’nin oğlunun verdiği bilgiler ışığında tetkik edilmiştir. II. Meşrûtiyet sonrasında kaleme aldığı yazı ve eserlerindeki eleştirileri de bu çalışmada zikredilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam Edebiyatı, Ahmed Mikdâd Efendi, II. Abdülhamid, Sürgün, İstibdât Devri

Kaynakça

• Acehan, Abdullah. Sürgün Kalemler (1839-2000). Ankara: Siyasal Kitabevi, 2013.
• Ahmed Mikdâd. Tevhîd-i Kâinât. İstanbul: Matbaa-i Hayriyye ve Şürekâsı, 1331. (Edirne: Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi, Selimiye, 1089)
• Ahmed Mikdâd. Şerefü’l-Mücâhîdîn. Dersaâdet: Necm-i İstikbâl Matb., 1331.
• Ahmed Mikdâd. Feryâd-ı Dehşet-engîz der-hakk-ı Trablusgarb. Dersa’âdet: Necm-i İstikbâl Matbaası, 1327.
• Ahmed Mikdâd. Cevâhiru’l-efkâr fî-keşfü’l-esrâr. Dersaadet: Mahmud Bey Matbaası, 1326.
• Ahmed Mikdâd. “İttihâd-ı İlmiyye-i İslâmiyye”. Cerîde-i Sûfiyye 2 (Rebiulevvel 1327/Mart 1909), 3.
• Ahmed Mikdâd. “İttihâd-ı İlmiyye-i İslâmiyye İkinci Nüshadan Ma’bâd”, Cerîde-i Sûfiyye 2 (Rebiulevvel 1327/Nisan 1909), 3-4.
• Ahmed Mikdâd. “Pend-i Müşfik”. Cerîde-i Sûfiyye 4 (Rebiülevvel 1327/Nisan 1909), 1-2.
• Ahmed Mikdâd. “Kudsî Bir ʽÂlem”, Cerîde-i Sûfiyye 5 (Rebiulevvel 1327/Nisan 1909), 4.
• Ahmed Mikdâd. “İbretle Nazar”. Cerîde-i Sûfiyye 6/16 (Cemâziyelevvel 1330/Mayıs 1912), 1.
• Arpacı, Murat. “Şehrin Çöküşü ve Hafıza Mekânının İnşâsı: 1939 Erzincan Depremi Üzerine”, Kebikeç 45 (2018), 221-238.
• Aslanoğlu, İbrahim. Divriği Şairleri. Ankara: Ekin Basımevi, 1961.
• Atabay, Mithat. “Balkan Muharebeleri Sırasında Mustafa Kemal’in Çanakkale Bölgesindeki Faaliyetleri”. Çanakkale 1915, Mustafa Kemal Atatürk ve Modern Türkiye. haz. Turan Tanyer. 27-47. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yay., 2010.
• Avni, Meliha-Sertelli, İ. Fahreddin. 1939 Anadolu Zelzelesi. İstanbul: Eminönü Halkevi Neşriyat, 1940.
• Baltacı Cahit. “Mektep (Osmanlılarda Mektep)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/7. Ankara: TDV Yay., 2004.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Menâkıb-ı Harb. Dersaâdet: Ahmed İhsân ve Şürekâsı, 1333.
• Çoruk, Ali Şükrü. Abdülhamit Döneminde Kitap ve Dergi Sansürü, İstanbul: Kitabevi, 2017.
• Haçin, İlhan. "1939 Erzincan Büyük Depremi". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 30/88 (Mart 2014), 37-70.
• İlmiyye Sâlnâmesi. Dersaâdet: Matbaa-i Âmire, 1334.
• İmamoğlu, Abdullah Taha. “I. Dünya Savaşına Bibliyografik Bir Katkı: Osmanlı'da Cihad Risaleleri”. Savaş Tarihi Araştırmaları Uluslararası Kongresi ‎100. Yılında I. Dünya Savaşı ve Mirası Bildiri Kitabı. ed. Halil Çetin-Lokman Erdemir. 1/151-179. Çanakkale: Çanakkale Valiliği Yay., 2015.
• Karal, E. Ziya. Osmanlı Tarihi Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri 1876-1907. 9 cilt. Ankara: TTK Yay., 2011.
• Kaşıkçı, Atilla. Bütün Yönleriyle Cerîde-i Sûfiyye İnceleme-Fihrist. Diyarbakır: Dicle Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Küçük, Cevdet. “Abdülhamid II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/216-224. İstanbul: TDV Yay., 1988.
• Pakalın, M. Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: MEB Yay., 2004.
• Poyraz, Ahmed Miktat. Ozanlar. Ankara: İdeal Matbaa, 1935.
• Tuygun, Ünal. Erzincan’ın Manevi Mimarları. İstanbul: Kervan Yay., 2001.
• Unan, Fahri. “Mevleviyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/467-468. Ankara: TDV Yay., 2004.
• Diyânet İşleri Başkanlığı Arşivi. Ahmed Mikdâd Efendi Sicil Dosyası/Dosya No: 23-2050.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezâreti Sicill-i Ahvâl Defterleri [DH.SAİDd.]. No. 00115, 26.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Babıali Evrak Odası Evrakı [BEO], No. 3443, Gömlek No. 258215.
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrâde Taltifât [İ. TAL.], No. 486, Gömlek No. 26, 1;3;4.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Maârif Nezâreti Mektubî Kalemi [MF.MKT], No. 755, Gömlek No. 46, 1;2;3.