Ṣūfi Written Works Found in Diyarbakır Provincial Public Library

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 34 - 51, 15.09.2023

Fatih Çınar

Öz

Diyarbakir is one of the ancient Islamic cities that met with Islam during the conquest movements in the period of Umar (r.a.). Based on the works and authors in the libraries in Diyarbakır, it is possible to reveal the scientific, political, cultural, economic and military accumulation of the city. Thousands of works in many libraries in the city center and its districts, especially the Diyarbakır Provincial Public Library and Ziya Gökalp Manuscript Libraries located in the center of Diyarbakır, are in the range of treasures depicting the material and spiritual accumulation of the city. Previously, some studies were carried out on the works and their authors in various libraries in Diyarbakir on different fields of Islamic disciplines, and the city's accumulation on these fields was revealed. In this study, the mystical manuscripts in Diyarbakir Provincial Public Library were examined, and through these works that reveal the spiritual aspect of Diyarbakir and their authors, the encompassing structure of the city due to its physical location, its contribution to the culture of tolerance and coexistence were expressed. In this sense, 3762 manuscripts in Diyarbakır Provincial Public Library were examined, and 122 works with mystical content, corresponding to 4.5% of these manuscripts, and their authors were evaluated. Even though they belong to Sufi authors, the works of Mevlid, Hilye and Divan in the library were not taken into consideration.

Anahtar Kelimeler

Ṣūfism, Work, Manuscript, Diyarbakir, Provincial Public Library

Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi’nde Bulunan Tasavvufî Yazma Eserler

Öz

Diyarbakır, Hz. Ömer dönemindeki fetih hareketleri sürecinde İslam ile tanışmış, kadim İslam şehirlerinden biridir. Diyarbakır’da bulunan kütüphanelerdeki eserlerden ve müelliflerden yola çıkarak şehrin ilmî, siyâsî, kültürel, ekonomik ve askerî birikimini gözler önüne sermek mümkündür. Diyarbakır merkezde bulunan Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi ve Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphaneleri başta olmak üzere şehir merkezi ve ilçelerinde bulunan birçok kütüphanede bulunan binlerce eser, şehrin maddî ve manevî birikimini resmeden hazineler mesabesindedir. Daha önce, İslâmî disiplinlerin değişik alanlarına dâir Diyarbakır’da bulunan çeşitli kütüphanelerde bulunan eserler ve müellifleriyle ilgili bazı çalışmalar yapılmış ve şehrin söz konusu alanlara dâir birikimi gözler önüne serilmiştir. Bu çalışmada, Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi’nde bulunan tasavvufî yazma eserler incelenerek, Diyarbakır’ın manevî veçhesini ortaya koyan bu eserler ve müellifleri üzerinden şehrin fizikî konumu dolayısıyla elde ettiği kuşatıcı yapısı, hoşgörü ve bir arada yaşama kültürüne olan katkısı dile getirilmiştir. Bu anlamda Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi’nde bulunan 3762 yazma eser incelenmiş, bu yazma eserlerin %4,5’lik kısmına tekabül eden 122 tasavvufî içerikli eser ve müelliflerine dâir değerlendirmeler yapılmıştır. Sûfî müelliflere ait olsa da kütüphanede yer alan Mevlîd, Hilye ve Dîvân türü eserler değerlendirmeye alınmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Eser, Yazma, Diyarbakır, İl Halk Kütüphanesi

Kaynakça

• Ablay, Rıfat. “Diyarbakır Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphanesi’nde Bulunan Kırâate Dair Arapça El Yazma Eserlerin Tespit ve Değerlendirmesi”. Diyanet İlmî Dergi 58 (2022), 99-125.
• Acar, Abdurrahman. “Amid (Diyarbakır) Şehrinin Fethi (Vâkıdî'ye Göre)”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1999), 195-203.
• Alkış, Abdurrahim. “XII. Ve XVII. Asırlar Arasında Diyarbakır’da Tasavvuf Kültürü”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 13 (2015), 15-32.
• Çağmar, M. Edip. “Diyarbakır İl Halk Kütüphanesinde Bulunan Yazma Eserler (Arap Dili İle İlgili Olanlar)”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2001), 177-193.
• Çayır, Celal. “Diyarbakır'da Müslüman ve Gayrimüslimlerin Bir Arada Yaşama Tecrübesi”. Diyarbakır Nebiler, Sahabiler, Azizler ve Krallar Kenti 2. 207-213. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Göçgün, Önder. “Diyarbakır Kütüphanesi'ndeki Türkçe Yazma Eserler Üzerinde Araştırmalar”. Atatürk Üniversitesi İslamî İlimler Fakültesi Dergisi 3/1-2 (Ankara 1979), 191-238.
• Göyünç, Nejat. “Diyarbakır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/465. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Işık, Rıfat. “Diyarbakır Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphanesindeki Nahve Dair Yazma Eserler Bibliyografyası”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 34 (2015), 283-302.
• Karan, Cuma. “Diyarbakır'ın İsmi ve Fethi Üzerine Bazı Mülahazalar”. I. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu Bildiriler. ed. Kenan Ziya Taş vd. 825-835. Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Yayınları, 2004.
• Mermutlu, Bedri. “Osmanlı Döneminde Diyarbakır'da Kadiri ve Rifailik”. Diyarbakır Nebiler, Sahabiler, Azizler ve Krallar Kenti 2. 341-350. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Mermutlu, Bedri. “Ali Emiri Efendi’nin Mir’âtü’l-Fevâid Notlarında Diyarbakır’ın Anıtsal Tarihi Yapıları”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 7 (Kasım 2012), 88-100.
• Özaydın, Murat. “Osmanlı Dönemi Diyarbakır'ında Nakşibendilik”. Diyarbakır Nebiler, Sahabiler, Azizler ve Krallar Kenti 2. 323-338. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Özaydın, Murat. “Nakşî-Hâlidî Ekolünde Diyarbakır’da Yetişen Mutasavvıflar”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2013), 275-315.
• Özcoşar, İbrahim. “Bir İslam ve Osmanlı Şehri Olarak Diyarbakır/Amid”. Osmanlıdan Günümüze Diyarbakır. ed. İbrahim Özcoşar vd. 1-22. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Özçelik, Saadettin. “Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi’ndeki Türkçe Yazmalar Kataloğu”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 5/2 (İzmir 2005), 247-255.
• Taş, Kenan Ziya. “Bir İnanç Merkezi Olarak Diyarbakır'da Dini ve Kültürel Çeşitlilik”. Uluslararası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri, 1059-1079. Ankara: Tüksev Yayınları, 2004.
• Top, Mehmet. “Diyarbakır Ulu Camii ve Müştemilatı”. Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi. ed. İrfan Yıldız, 204-220. Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Yayınları, 2011.