Ebüssuûd Efendi's (d. 982/1574) Approach to Isrâiliyat in his Tafsir Named İrşâdü’l-Akli’s-Selîm

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 21, 30.09.2024

Yahya Arslan

Öz

Ebüssuʿūd Efendi's (d. 982/1574) tafsīr entitled İrşādu’l-ʿAḳli’s-Selīm has a very important position in the tafsīr corpus. In this tafsīr, the author deals with many subjects. One of the issues that Ebüssuʿūd emphasized on isrāiliyat. When the commentary is analyzed, the narrations related to Isrāiliyat come to the fore. He makes evaluations in some of these narrations and does not make evaluations in others. There is also no study on isrāliyat in this tafsir. The aim of this article is to reveal the author's approach to Isrāiliyat. In the study, the subject was evaluated within the framework of a certain method by using the literature review method. This study covers the concept of isrāiliyat, the introduction of isrāiliyat into tafsir and Ebüssuʿūd's approach to isrāiliyat in his tafsīr İrşādu’l-ʿAḳli’s-Selīm. As a result, it was determined that Ebüssuʿūd' criticized some of the data related to isrāiliyat in his tafsīr and used some of them uncritically, and the approach of the commentator to this issue was explained through examples.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur, Isrâiliyat, Ebüssuûd Efendi, İrşâdü’l-Akli’s-Selîm.

Ebüssuûd Efendi’nin (ö. 982/1574) İrşâdü’l-Akli’s-Selîm Adlı Tefsirinde İsrâiliyata Yaklaşımı

Öz

Ebüssuûd Efendi’nin (ö. 982/1574) İrşâdü’l-Akli’s-Selîm adlı eseri, tefsir külliyatı içerisinde önemli bir konuma sahiptir. Müellif bu tefsirinde fıkhi meseleler, nüzûl sebepleri, kelami konular, kıraat farklılıklarının manaya yansımaları ve etkisi gibi birçok konuyu ele almıştır. Ebüssuûd’un üzerinde durduğu konulardan birisi de isrâiliyattır. Bu meyanda tefsir incelendiğinde isrâiliyata dair rivayetlerin çokluğu göze çarpmaktadır. O, bu tarz rivayetlerin bir kısmında onların uydurma olduklarına dair değerlendirmelerde bulunmakta bir kısmında ise değerlendirme yapmadan rivayetleri aktarmaktadır. İlgili tefsir özelinde isrâiliyata dair bir araştırmanın bulunmaması bu konu hakkında yapılacak bir çalışmayı gerekli kılmaktadır. Önemine binaen bu makalede İrşâdü’l-Akli’s-Selîm adlı tefsirde müellifin isrâiliyata yaklaşımını ortaya koymak amaçlanmaktadır. Çalışmada literatür tarama yöntemi kullanılarak ilgili tefsir taranmış ve isrâiliyata dair veriler toplanarak belli bir usul çerçevesinde konu değerlendirilmiştir. Çalışma isrâiliyat kavramı, isrâiliyatın tefsirlere girişi ve Ebüssuûd’un İrşâdü’l-Akli’s-Selîm isimli tefsirinde isrâiliyata yaklaşımını kapsamaktadır. Neticede Ebüssuûd’un tefsirinde isrâiliyata dair bazı verileri eleştirdiği bazılarını ise eleştirmeden kullandığı tespit edilmiş ve müfessirin bu konuya yaklaşımı örnekler üzerinden izah edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, İsrâiliyat, Ebüssuûd Efendi, İrşâdü’l-Akli’s-Selîm.

Teşekkür

Kıymetli Hocam, teşekkür ediyor hayırlı çalışmalar diliyorum

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r Risale, 2001.
• Akgündüz, Ahmet. “Ebüssuûd Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/365-371. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. 16 Cilt. Beyrut: Daru’l Kütübi’l İlmiyye, 1994.
• Ateş, Süleyman. “İrşâdü’l-Akli’s-Selîm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/456-458. İstanbul, 2000.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meâlimü’t-tenzîl. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t Türasi’l-Arabi, 1999.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t Türâsi’l-Arabî, 1997.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakatü’l-Müfessirîn. 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’an’ı Kerim’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîhu’l-Buhârî. 9 Cilt. Dımeşk: Dâru Tavgi’n Necât, 2001.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Garânîk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/361-366. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Garânik Meselesinin İstismarcıları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (1981), 69-91.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 5. Basım, 2010.
• Çonkor, Burhan. “Mevdûdî’yi Kitâb-ı Mukaddes’e Müracaata Sevk Eden Âmiller”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum 4/11 (2015), 161-178.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: İFAV, 64. Basım, 2019.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İFAV, 6. Basım, 2017.
• Düzenli, Pehlul. “Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi: Bibliyografik Bir Değerlendirme”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3/5 (2005), 441-475.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l Asriyye, ts.
• Ebüssuûd Efendi, Muhammed. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, ts.
• Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahrü’l-muhît. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l Fikr, 1999.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1999.
• Gördük, Yunus Emre. “Bir Tefsir Problemi Olarak Garânîk”. Günümüz Tefsir Problemleri. ed. Ali Karataş - Yunus Emre Gördük. 229-250. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2018.
• Gül, Ali Rıza. “Garânîk Kıssasının Reddi Üzerinden Kur’an Savunusu: Ahmed Hamdi Akseki Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2014), 1-36.
• Hatiboğlu, İbrahim. “İsrâiliyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/195-199. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Hizmetli, Sabri. “Garânîk Meselesi Üzerine”. İslami Araştırmalar 3/2 (1989), 40-58.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Tunusiyye, 1984.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-azîm. 8 Cilt. Daru Tayyibe, 2. Basım, 1999.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, 1. Basım, 2001.
• Karaalp, Cahit. “İsrâiliyâtın Tefsire Girişi”. İslam Düşüncesi Araştırmaları. ed. Abdülcelil Bilgin - Yusuf Aydın. 49-81. Ankara: Araştırma Yayınları, 2019.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsiri. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2007.
• Kattân, Mennâ Halîl. Mebâhis fî ulûmi’l Kur’an. Beyrut: Müessesetü’r Risale, 2. Basım, 2015.
• Konyalı Mehmed Vehbî. Hulâsatü’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 16 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1966.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mukâtil b. Süleymân, Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. 5 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t Türas, 2002.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzi’l-ve hakâiku’t-te’vil. 3 Cilt. Beyrut: Dar İbn Katheer, 7. Basım, 2017.
• Özavşar, Mehmet Emin. “Ebussuud Efendi’nin Tefsirinde Rivayet Kullanımı”. Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli Âlimler. 278-288. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefâsîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-jîl, 2. Basım, 1979.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Bahrü’l-ulûm. 3 Cilt, ts.
• Seyyid Kutub. Fî Zılâli’l-Kur’an. çev. Salih Uçan vd. 10 Cilt. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1991.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsir bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. 6 Cilt. Dımeşk: Daru İbni Kesir, 1993.
• Şimşek, M. Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Muessesetü’r-Risale, 1. Basım, 2000.
• Tunçer, Mustafa. “Kurtubî’nin Tefsirde İsrâiliyât Rivayetlerine Yaklaşımı”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/24 (2023), 444-478.
• Vâhidî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Esbabü’n-nüzûl. Beyrut: Daru-l Kütübi’l İlmiye, 1986.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Yayın-Dağıtım, ts.
• Yerinde, Adem. “Ebussuûd Efendi’nin İrşâdü’l-akli’s-selim ilâ mezâyâ’l-Kitâbi’l-Kerim Adlı Tefsirinin Müellif Nüshası ve En Eski Yazmaları”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2015), 189-236.
• Yerinde, Adem. “Ebussuûd Efendi’nin İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm’i”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/18 (2021), 337-363.
• Zamur, Hüseyin. “İsrâîliyât’ın Tarihi Arka Planı”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 12/1 (2020), 89-121.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kitabi’l Arabî, 3. Basım, 1986.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-’irfân fî ’ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Matbaatü İsa el-Babi’l Halebi, 3. Basım, ts.