GELİBOLULU SÜRÛRÎ DİVANI'NDA MUSİKİ ALETLERİ

Yıl 2024, , 83 - 91, 02.09.2024

Serpil Gürdap

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1495216

Öz

Bir toplumu var eden, onu yüksek kültür seviyesine çıkaran önemli unsurlardan biri hiç şüphesiz sanatıdır. Toplum kimi zaman sanatı aracılığıyla düşüncelerini ifade ederken kimi zaman da sanatıyla hüznünü, sevincini ifade eder. Yine şairler şiirlerini yazarken mısralarına duygularını serpiştirir. Bu bazen bir şairin dilinden dökülen hakikatin kendisi bazen de sevgiliye olan özlemin sonucunda olan sitemidir. Klasik Türk edebiyatında şiirin malzemesi olan pek çok sanat alanı vardır. Bunlardan biri de dönemin sosyal yaşamını yansıtan adeta bulunduğu yüzyılın sesi olan müzik aletleridir. Müzik aletleri şairin duygu ve düşüncesini yansıtmada bir vasıtayken aynı zamanda yaşanılan dönemin sosyal yaşantısı hakkında da ipuçları vermektedir. Divanda kullanılan müzik aletleri, sevgiliden ayrı olan âşığın güçsüz bedenini veya bulunduğu ruh halini yansıtmasında bir ayna konumundadır. Bazı müzik aletlerinin şekli veya yapılışı daha çok âşığa benzetilmiştir. Bu duruma en iyi örnek ney’dir. Kamıştan yapılmış ney’in deliklerinin açılmasında kızgın demirin kullanılması ile âşığın gönlü arasında ilgi kurulur. Def’in ise her ne kadar vurularak çalınmasından dolayı matemin gizli yeri olan âşığın yaralı göğsü olarak düşünülmesi yine âşığın hâline benzetilen hususlardan olmuştur. Bu çalışma 16. yüzyılın Gelibolulu Sürûrî Divanı’nda bulunan müzik aletlerini içermektedir. Şair kullanmış olduğu çârpare, çeng, def, nefir, ney, tabl, tanbur, saz gibi musiki aletlerini âşık, sevgili, âşığın perişanlığı, âşığın gönlü vs. unsuları üzerinden ele almıştır. Çalışmamızda müzik aletleri üzerinden örnek verilen beyitlerin hem dil içi çevrileri hem de altında yatan anlam dünyası hakkında yorumlar yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Klasik şiir, Gelibolu Surûrî Divanı, Sosyal Hayat, Musiki Aletleri

Kaynakça

• Bozkurt, Nebi (1994). “Def” Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi. Cilt 9. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay. 83.
• Duygulu, Melih (2009). “Saz” Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi. Cilt 36. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay. 218-220.
• Karakaya, Fikret (2010). “Tanbur”. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi. Cilt 39. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay. 553.
• Özdemir, G. Bişak (2018). “Türk Makam Müziğinde Tanbur Çalgısının Yeri ve Önemi”. Fine Arts (NWSAFA) Dergisi. 13 (4): 135.
• Öztuna, Yılmaz (1990). “Def”. Büyük Türk Musiki Ansiklopedisi. Cilt 2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 211.
• Öztuna, Yılmaz (1990). “Çârpâre”. Büyük Türk Musiki Ansiklopedisi. Cilt 2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 197
• Öztuna, Yılmaz (1990). “Çeng”. Büyük Türk Musiki Ansiklopedisi. Cilt 2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 198.
• Öztuna, Yılmaz (1990). “Kânûn”. Büyük Türk Musiki Ansiklopedisi. Cilt 2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 424-425.
• Öztuna, Yılmaz (1990). “Nefir ”. Büyük Türk Musiki Ansiklopedisi. Cilt 2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.106.
• Öztuna, Yılmaz (1990).”Tabl”. Büyük Türk Musiki Ansiklopedisi. Cilt 2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 367.
• Öztuna, Yılmaz (2000). “Perde”. Büyük Türk Musiki Ansiklopedisi. Cilt 2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 352
• Say, Ahmet (1997). Müzik Tarihi. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yay.
• Somakcı, Pınar (2003). “Türklerde Müzikle Tedavi”. Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 15: 136.
• Uzunçarşılı, İsmail H. (2014). Osmanlı Döneminin Saray Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.