Bosnalı Atfî Ahmed Efendi’nin Şerh-i Tuhfe’si ve Şerh Metodu

Yıl 2017, Sayı: 2, 19 - 36, 29.09.2017

Hasan Ekici

Öz

Manzum
sözlükler, sıbyân mekteplerinde
dil öğretimine yardımcı olması amacıyla yazılmış eserlerdir. Bu sözlükler,
özellikle 5-10 yaşlarındaki çocuklara Farsça ve Arapça öğretiminde
kullanılmıştır. Manzum sözlükler, hacim
bakımından küçük olmalarına rağmen muhteva açısından zengin içeriğe sahiptir. Manzum
sözlüklerde sadece dil öğretilmez, örneğin
edebî sanatlar, aruz ve taktî gibi konularda da öğretici bilgiler verilir.
Anadolu sahasındaki manzum sözlükler yazılış
tarzı olarak genellikle Türkçe-Farsça, Türkçe-Arapça şeklinde
iki dilli olarak kaleme
alınmışlardır. Fakat kimi zaman Türkçe-Farsça-Arapça
şeklinde üç dille de yazılmışlardır. Manzum sözlükler arasında en çok dikkat
çeken eser, Şâhidî İbrahim Dede’nin Tuhfe-i Şâhidî adlı eseridir. Tuhfe-i
Şâhidî, Mesnevî’deki anlaşılması güç kelimeleri açıklamak amacıyla yazılmıştır.
Manzum sözlük şerhleri ise ihtiyaca
binaen kelimelerin doğru harekelenişi, edebî sanatlar, aruz bahirleri, vezinler
ve taktî hakkında ayrıntılı bilgiler vermek amacıyla kaleme alınmıştır
Klasik Türk edebiyatı sahasında manzum sözlük ve manzum sözlük şerhleri üzerine
yapılan çalışmalar son yıllarda artmakla birlikte özellikle manzum sözlük
şerhleri ile ilgili hâlâ keşfedilmeyi bekleyen yüzlerce eser vardır.

 Bu çalışmada manzum sözlükler hakkında bilgi
verilecek ve onlara yapılan şerhlerin öneminden bahsedilecektir. Manzum sözlük
şerhlerinden biri olan 18. yüzyıl şârihlerinden Bosnalı Atfî’nin Şerh-i Tuhfe
adlı eseri tanıtılacak ve şerh metodu hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Manzum sözlük, şerh, Şerh-i Tuhfe, Bosnalı Atfî Ahmed Efendi

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1985). İsmail Beliğ Nuhbetü'l-Asar Li-Zeyli Zübdetü'l-Eş'ar. Ankara: Gazi Üniversitesi Yay. Aynur, Hatice, M. Çakır, H. Koncu, S. S. Kuru, A. E. Özyıldırım (2014). Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX Metnin Hâlleri: Osmanlı'da Te'lif, Tercüme ve Şerh. İstanbul: Klasik Yay. Cihan, Ahmet (2014). Osmanlı'da Eğitim. İstanbul: Akademik Kitaplar. Duru, Necip Fazıl, A. Eren (hzl.) (2014). Osman Şâkir Bozokî Nazm-ı Dil-ârâ Farsça-Türkçe Manzum Lügat. Ankara: Altınpost Yay. Ekici, Hasan (2017). Bosnalı Atfî Ahmed Efendi’nin Şerh-i Tuhfe-i Şâhidî’si (İnceleme-Metin-Sözlük-Dizin). Doktora Tezi. Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi. Erdoğan, Mustafa (1997). "Edebiyatımızda Şerh Geleneğine Genel Bir Bakış". Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1: 286-293. Ergun, S. Nüzhet. (1936). Türk Şairleri C.2. İstanbul. Gümüş, Zehra (2007)."Klasik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Şerhleri". Turkish Studies 2(4): 423-431. Gümüş, Zehra (2006). Piri Paşa-zâde Cemalî Mehmed b. Abdülbâkî, Tuhfe-i Mîr (Tuhfe-i Şâhidî Şerhi). Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi. İmamoğlu, A. Hilmi (2006). Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede Tuhfe-i Şâhidî Farsça-Türkçe Manzum Sözlük. Muğla: Muğla Üniversitesi Yay. Karaismailoğlu, Adnan (1990). "Manzum Sözlüklerimizden Tuhfe-i Remzi". Milli Kültür 74: 60-61. Kartal, Ahmet (2003). Tuhfe-i Remzî. Ankara: Akçağ Yay. Kaya, Muhammet (2016). Akovalı-zâde Hatem Ahmed b. Osman, Şerh-i Tuhfe-yi Şâhidî (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük). Kayseri: Gece Kitaplığı Yay. Kılıç, Atabey (hzl.) (2009). Mustafa bin Osman Keskin Manzume-i Keskin (Türkçe-Arapça-Farsça Manzum Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. Kılıç, Atabey (2007). Bosnavî Mehmed Necîb, Sübha-i Sıbyân Şerhi Hediyyetü’l-İhvân (İnceleme-Metin). Kayseri: Laçin Yay. Kılıç, Atabey (2007). "Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şâhidî (Metin)". Turkish Studies-Türkoloji Araştırmaları 2(4): 516-548. Kılıç, Atabey (2006). Altıparmak Mehmed Efendi'nin Şerh-i Telhîs-i Miftâhı'nda Şerh Metodu. II. Kayseri Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni. Kılıç, Atabey (2007). Dağılmış İncileri Toplamak: Şerh Tasnifi Denemesi. Prof. Dr. Abdülkadir Karahan Anısına I. Uluslararası Klasik Edebiyat Sempozyumu (s. 1-18). İstanbul. Kılıç, Atabey (2009). "Geleneksel Şerh ve Modern Metin İncelemelerine Eleştirel Bir Bakış: Metotlar, Çalışmalar, Beklentiler". Turkısh Studies 4(6): 326-334. Köse, İlham (2017). Bosnalı Sûdî’nin Tuhfe-i Şâhidî Şerhi (İnceleme-Çeviriyazılı Metin). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. Ölker, Perihan (2009). Klasik Türk Edebiyatımızda Manzum Lügat Örneği ve Mahmudiyye. Türkish Studies 4(4): 873-885. Öz, Yusuf (2010). Tarih Boyunca Farsça- Türkçe Sözlükler. Ankara: TDK. Yay. Öz, Yusuf (1999). Tuhfe-i Şâhidî Şerhleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları Prizma Dizgievi. Selçuk, Bahir, M. Algül (2015). "Çocuklar İçin Yazılan Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Dürrî’nin Güher-Rîz’i". Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature. 1(2): 133-164. Soyçekiç, Serap (2009). "Nâdîde Ahmed Efendi'nin Şerh-i Tuhfe-yi Şâhidî'si" Turkish Studies-Türkoloji Araştırmaları 4(4): 906-921. Şahin, Özlem (2016). Ahmed Hayâtî-yi Elbistânî'nin Şerh-i Tuhfe-yi Vehbî Adlı Eseri Şerhü Tuhfeti'l-Manzûmeti'd-Dürriyye fî-Lügati'l-Fârisiyye ve'd-Deriyye (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi. Tanyıldız, Ahmet (hzl.) (2013). Mes'ûd Lutfî Efendi Tuhfe-yi Lutfî (Türkçe-Farsça Manzum Sözlük). İstanbul: Akademik Yay. Yavaş, Serap (2013). Nâdîde Ahmed Efendi, Şerh-i Tuhfe-i Şâhidî (İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi. Yazar, Sadık (2011). Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. Yılmaz, Ozan (2007). "Klasik Şerh Literatürü". Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5(9): 271-304. Yıılmaz, Ozan (hzl.) (2012). Gülistân Şerhi (Sûdî-i Bosnevî). İstanbul: Çamlıca Yay. Zararsız, Ş. Nur (2015). Tuhfetü'l-Mülûk (Tuhfe-i Şâhidî Şerhi), İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Tıpkıbasım. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi. Zararsız, Ş. Nur (2017). "Abdurrahmân Bin Abdullâh-I Kuddusî'nin Tuhfe-yi Şâhidî Şerhi: Tuhfetü'l-Mülûk". Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal Of Academic Literature]. 6: 161-176.