HALİL HULKİ EFENDİ VE SİRÂCÎ FÎ NAZMİ’L-ÎSÂGÛCÎ İSİMLİ ESERİ

Yıl 2022, Sayı: 18, 155 - 173, 28.12.2022

Sedat Akay

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1184525

Öz

Mantık terim olarak; zihni hata yapmaktan koruyan, doğru düşünmenin kurallarını, ölçülerini ve metotlarını gösteren ilim veya sanatın adıdır. Miladi 7. y.y.’dan itibaren İslam dünyasına giren mantık bilimi, ilerleyen zamanlarda İslami ilimler arasına giren bir disiplin haline gelmiştir. Geleneksel eğitim sisteminde mantık ile ilgili okutulan eserler genellikle Arapça kaleme alınmış ve bu eserlerin bir kısmının ezberlenmesi gerektiği için de birçoğu manzum olarak telif edilmiştir. Osmanlı Medreselerinde yüzyıllarca okutulan mantık kitapları arasında yer alan “Îsâgûcî” adlı eserle ilgili; şerh, talikat, haşiye ve tercüme türünde birçok çalışma yapılmıştır. Fakat nazmen tertip edilmesi açısından az sayıda bulunan örneklerden birisi de Halil Hulki Efendi’nin “Sirâcî fî Nazmi’l- Îsâgûcî” adlı eseridir. Halil Hulki Efendi, bu eserinde, “Îsâgûcî” deki konuları manzum olarak 152 beyitte toplayarak basit ve anlaşılır bir dil kullanmaya çalışmıştır. Çalışmamızın konusunu, Halil Hulki Efendi ve Sirâcî fî Nazmi’l Îsâgûcî adlı eseri oluşturmaktadır. Beş bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde; yazarın hayatı ve eserleri, ilmî ve edebî şahsiyeti hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde; Îsâgûcî ve Îsâgûcî üzerine yapılmış çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde; Sirâcî fî Nazmi’l Îsâgûcî’nin özellikleri hakkında genel bilgiler verilmiştir. Dördüncü bölümde; Sirâcî fî Nazmi’l Îsâgûcî’nin biçim ve içerik yönünden tahlili yapılarak mantık bilimi ile Arap dili ve belagatindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Beşinci bölümde ise eserin bilgisayarda yazılmış Arapça tam metni verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mantık, Îsâgûcî, Sirâcî, Ebherî, Halil Hulki Efendi.

Kaynakça

• Akay, S. (2019). Edebî Zevk-Siirtli Halil Hulkî Efendi ve “Muktetafu’l-ezhar fi Nazmi’l İzhâri’l-esrâr” Adlı Eseri. Siirt: Siirt Birlik Gazetecilik ve Matbaacılık.
• Arıtürk, A. ve Arıtürk, M. F. (2003). Siirt’le İlgili Anekdotlar. Siirt: Orka Matbaası.
• Atalay, Ö. (1946). Siirt Tarihi. İstanbul: Çeltüt Matbaası.
• Aydın, H. H. (1309). Muktetafu’l-Ezhâr fî Nazm-i İzhâri’l-Esrâr. İstanbul: İbrahim Efendi Matbaası.
• Aydın, H. H. (1310). Siraci fi Nazm-i Îsâgûcî. İstanbul: İbrahim Efendi Matbaası.
• Aydın, H. H. (1311). Muziletu’l-ğavâmid fi Fenni’l-ferâid. İstanbul: İbrahim Efendi Matbaası.
• Aydın, H. H. (1319). Makâmâtü’l-Ehaveyn. Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Kitaplığı, nr 1148, vr. 1a-20b.
• Ayyıldız, E. (2003). “Makâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 27, 417-419.
• Bardakoğlu, A. (1995). “Ferâiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 17, 362-363.
• Batur, H. & Akay, S. (2022). İki Kardeşin İki Dilde Müşterek Kaleme Aldıkları Eser: Makâmetü’l-Ehaveyn. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (29), 500-518.
• Bingöl, A. (2000). “Îsâgûcî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (22), 488-489.
• Çil, Y. (2005). Erzurum Kongresine Katılan Delegelerin Biyografileri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Emiroğlu, İ. (2003). “Mantık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 28, 18-28.
• Er, R. (1994). Bediu’z-zamân el-Hemedâni ve Makâmeleri. İstanbul: MEB Yayınları.
• Kılıççıoğlu, C. (1992). Her Yönüyle Siirt. Ankara: Yücel Matbaası.
• Kömürcü, K. (2018). Mantık Tarihinde İsagoci Geleneği. Bilimname, (36), 45-62.
• Saraç, M. A. Y. (2001). Klâsik Edebiyat Bilgisi-Belâgat. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Sarıoğlu, H. (2016). Îsâgûcî Mantığa Giriş Ebherî, İnceleme-Tahkik-Çeviri. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Seçkin, B. S. (2005). Başlangıçtan Günümüze Siirt Tarihi. İstanbul: Siirt Vakfı Yayınları.
• Yüksel, E. (2000). “Birgivi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi,6, 191-194.