AKLÎ, AKÎLÎ, ÂKİLÎ, ÂKİL MAHLASLI ŞAİRLER ÜZERİNE ANALİTİK BİR DEĞERLENDİRME VE AKLÎ'NİN KÂSIMÎ MECMUASI’NDAKİ ŞİİRLERİ

Yıl 2024, Sayı: 22 (Prof. Dr. Hasan KAVRUK Armağan Sayısı), 197 - 229, 29.03.2024

Ahmet İçli

https://doi.org/10.51592/kulliyat.1440993

Öz

Müelliflerin ve eserlerinin değerlendirildiği, edebiyat/sanat algılarının, eğilimlerinin sunulduğu, üslup ve sanat anlayışlarının tespit edildiği tezkireler ve benzer yapıdaki eserler, edebiyat tarihine katkı sunan önemli kaynaklar arasındadır. Çeşitli nedenlerle tezkirelerde adına rastlanmayan veya isimleri tezkirelere alınmayan şairler olabilmektedir. Bu eksikliğin kimi zaman mecmualar tarafından kapatıldığı görülmektedir. Şiir mecmualarının, şairlerin görünürlüğünü sağlayan önemli kaynaklar arasında yer aldığı söylenebilir. Ancak mecmuaların tam anlamıyla bu görevi üstlendiği söylenemez. Çünkü mecmualar da derleyicilerin bilgi, birikim, araştırma, algı ve zevkine göre şekillenmektedir. Tezkirelerde madde başı olarak geçmeyen bir şairin bilgisinin, herhangi bir tezkirede satır aralarında geçmesi olağan bir durumdur. Başka bir eserde veya şiirde bir şair (müellif) hakkında yapılan değerlendirmeler, o şairin varlığına işaret eden hususlardandır. Divan edebiyatında Aklî mahlasıyla şiirleri olup tezkirelerde madde başı olarak yer alan şairler söz konusudur. Ayrıca tezkireler dışında, Aklî’ye dair bilgilerin verildiği ve atıfların yapıldığı bazı şiirler söz konusudur. Çeşitli mecmualarda Aklî mahlaslı şiirlere ve bu şairler hakkında küçük de olsa kimliklerine dair bilgilere ulaşılabilmektedir. Çalışmamız, Aklî mahlaslı şairlerin değerlendirilmesi ve tasnifiyle birlikte, Kâsımî’nin derlediği Bahru’l-Maârif olarak da adlandırılan şiir mecmuasında geçen Aklî’nin şiirlerinin yayımı çerçevesindedir. Çalışmamızda, şiirlerinin çeviri yazısı verilen Aklî, tezkirelerin bugüne kadar incelenen ve yayınlanan nüshalarına göre madde başı olarak tanıtılmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Aklî, Tezkire, Mecmua, Şiir mecmuası, Kâsımî Mecmuası

Kaynakça

• Abdülkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ, Nuhbetü'l-Âsâr Li Zeyli Zübdetü'l-Eş'ar. Ankara: AKM Yayınları.
• Aksoyak, İsmail. Hakkı (2005). Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Bağdatlı Rûhî’ye Etkisi. Bilig, Bahar / 2005, sayı 33: 137-147.
• Aksoyak, İsmail Hakkı (2014) Akli, Mehmed Akli Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Erişim Tarihi 12.12.2023, Erişim linki: https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/akli-mehmed-akli-efendi
• Aksoyak, İsmail Hakkı (2014), Aklî, Bağdatlı, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Erişim Tarihi 12.12.2023, Erişim linki: https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/akli-bagdatli
• Altun, Kudret (hzl.) (1997). Tezkire-i Mucîb: İnceleme, Tenkidli Metin, Dizin, Sözlük. Ankara: AKM Yayınları
• Aydemir, Yaşar (2001). “Şiir Mecmuaları ve Metin Teşkilinde Mecmuaların Rolü” Bilig, 19, s. 147-156, Ankara
• Aydemir, Yaşar (2007). “Metin Neşrinde Mecmuaların Rolü ve Karşılaşılan Problemler” Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, Volume 2/3 Summer, s. 123-137, Ankara.
• Aydemir, Yaşar (2011). “Biyografi Kaynağı Olarak Mecmualar”, Prof. Dr. Mustafa İsen Adına Uluslararası Klasik Türk Edebiyatında Biyografi, Sempozyumu Bildirileri Kitabı, s. 87-100, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara.
• Aynur, Hatice ve Schmidt Jan, (2007) “A Debate Between Opium, Berş, Hashish, Boza, Wine and Coffee: the Use and Perception of Pleasurable Substances among Ottomans”, Journal of Turkish Studies, In Memoriam Şinasi Tekin I, 31/1, s. 51-117.
• Büyükkarcı Yılmaz Fatma (2013), Nidayî El-Ankaravî’nin Bilinmeyen Bir Eseri Mübâhasât-ı Mükeyyifât ve Aynı Konudaki Diğer Eserler, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/3, Winter 2013, p .681-704, ANKARA-TURKEY, s.
• Büyükkarcı Yılmaz, Fatma (2014), Aklî, Tablî-zâde Şeyh Ali Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Erişim Tarihi 12.12.2023, Erişim linki: https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/akli-tablizade-seyh-ali-efendi
• Çapan, Pervin (2005) , Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî, İnceleme-Metin-İndeks, AKM Yayınları, Ankara.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1979). Amrî Divanı Tenkidli Basım. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası
• Çavuşoğlu, Mehmed (1980) Vasfi Divan Tenkidli Basım, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası
• Çavuşoğlu Mehmed, (1982) Helâkî, Divan, Tenkidli Basım, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları
• Dilçin, Cem (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• Doğan Ahmet. &Babaarslan, Gıyasettin. (2020). DTCF Kütüphanesi Mustafa Con A 647 Numarada Kayıtlı Şiir Mecmuası ve MESTAP’a Göre Tasnifi, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (49): 750-785
• Doğan, Ahmet. & Gül İlhan, Hilal. (2021). İBB Atatürk Kitaplığı Bel Yz K 0007 Numaralı Şiir Mecmuasının Nazireler Kısmı. Aydın Türklük Bilgisi, 7 (1) , 59-110.
• Efe, Zahide. (2019). “16. Yüzyıl Divan Şairi Hâtemî ve Dîvânçesi”. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8/20, s. 114-150 .
• Erdem, Sadık, (1994) Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâsı (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks-Sözlük). AKM Yay Ankara.
• Ergun, Saadettin Nüzhet Türk Şairleri C. 1. Bozkurt Matbaası, İstanbul 1936- 1945.
• Genç, İlhan (hzl.) (2000). Esrar Dede, Tekire-i Şu'arâ-yı Mevleviye. Ankara: AKM Yay. 361-63.
• Genç, İlhan(2018), Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, e-kitap
• Gürbüz Mehmet (2018), Sulṭân-ı Ḫūbâna Münasib Eş’âr, e-kitap Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları
• Gürbüz Mehmet (2011), Kâbilî’nin Sultan-ı Hubâna Münasib Eşar adlı Şiir Mecmuası, Gazi Üniversitesi. Doktora Tezi, Ankara.
• Gürbüz, Mehmet (2014-2020). Âkilî, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (TEİS)
• http://teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/akili, Erişim Tarihi: 02.07.2021
• Hisâlî, Metâliʿüʾn-Nezâʾir I. Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Nu: AEMNZ 679, 230 yk. (460s).
• Hisâlî, Metâliʿüʾn-Nezâʾir I. Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nu: 4252.
• Hisâlî, Metâliʿüʾn-Nezâʾir II. Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Nu: AEMNZ 680, 290 yk. (580s).
• Hisâlî, Metâliʿüʾn-Nezâʾir II. Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nu: 4253.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbar, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Halet Efendi 598.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbar, Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, 3406.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbar, Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi, 3409.
• İçli, Ahmet. (2015). “Fasîh’in Yayınlanmamış Türkçe Rubâileri”. Researches About The Turks All Around The World, Türk Dünyası Araştırmaları, (219), 209–222.
• Selçuk, Bahir (2014). “Şiir Mecmualarında Nergisî’nin Türkçe Gazelleri ve Bu Gazeller Üzerine Bir Değerlendirme”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Yıl: 6. S. 12. 1-20
• Zülfe, Ömer (2009), On altıncı Yüzyıl Şairi Selikî ve Şiirleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap)