Mersin Olgunlaşma Enstitüsünde Üretilen Anahtarlıklarda Türk Motiflerinin İncelenmesi

Yıl 2023, , 61 - 71, 31.12.2023

Gözde Sönmeztürk , Tecelli Aydın Görgülü , Sevim İşbilir

https://doi.org/10.59127/kulmira.1292819

Öz

İnsanoğlunun ayırt edici özelliklerinin başında sanat gelmektedir. Kültürün önemli bir yapı taşı olan sanat; dil, ses, renk gibi araçlarla kültürden kültüre farklı biçimlerde ifade edilen ve ifade ettiği toplumun geleneklerinden izler taşıyan bir etkinliktir. Türklerde geleneksel el sanatları bu etkinliğin en başında gelmektedir. Geleneksel el sanatlarını Türk toplumu için ayırt edici ve özel kılan şey, kullanılan motiflerdir. Motifler, Türk süsleme sanatının temel unsurlarından biri olarak Orta Asya’dan Anadolu’ya gelinceye dek zenginleşerek günümüze kadar ulaşmıştır. Anadolu’nun sevincini, kederini, inancını ve sanatını yansıtan; anlamları ile sessiz bir iletişim unsuru olan Türk motifleri bu çalışmanın ana konusunu oluşturmaktadır. Araştırmanın amacı, Türk motiflerinin Mersin Olgunlaşma Enstitüsünde günlük kullanım eşyası olan anahtarlıklara yansımalarını incelemektir. Araştırmada literatür tarama, atölye çalışması ve gözlemi, ustalarla görüşme ve katalog oluşturma modelleri kullanılmıştır. Atölyede yirmi iki adet yapılmış anahtarlıklardan on tanesinin Türk motifi ile süslendiği görülmüş ve çalışma on adet anahtarlıkla sınırlandırılmıştır. Mersin Olgunlaşma Enstitüsünde üretilen anahtarlıklarda bitkisel, hayvansal, doğadan ilham alınan, insan yapısı şekillerinden ilham alınan ve insan giysi ve takılarından ilham alınan motiflerin kullanıldığı görülmüştür. Bu motif türlerinde rastlanan pıtrak, suyolu, eli belinde, küpe, göz, bukağı, koçboynuzu ve akrep motiflerinin anlamları anahtarlıklar üzerindeki görünümleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Motifleri, Kültür, sanat, geleneksel el sanatları, Türk motifler

Examination of Turkish Motifs on Key Chains Produced in Mersin Maturation Institute School

Öz

Art comes at the beginning of the most distinctive features of humanbeings. The Art, which is a crucial building block of culture, is an activity expressed in different ways by means of the tools such as language, sound, colour changing from culture to culture and carrying traces of traditions of the society it expresses. Traditional handcrafts in Turkish society are the forefront of this activity. The thing what makes traditional handcrafts the most distinctive and special is the motifs used. Motifs which are one of the basic elements of Turkish ornament art have reached to our present day by enriching them from Central Asia to Anatolia. Reflecting the joy, sorrow, faith and the art of Anatolia; The Turkish motifs, which are a silent communication element with their meaning, constitute the main subject of this study. The aim of this research is to examine the reflection of Turkish motifs on key chains, which are daily use items, in Mersin Maturation Institute. In this reseach, literature review, workshop study and observation, İnterview with masters and catalogue creation models are used.It has been seen that 10 of 22 key chains were processed as Turkish motifs in workshop and the study is limited to 10 key chains.It has been observed that the motifs inspired by plants, animals, nature, shapes of human structure, human clothes and jewellery are used in the key chains produced at the Mersin Maturation institute.The meaning of cocklebur, waterway, earing, eye, hobble,ram born and scorpion motifs found in these types of motifs with their appearance on key chains were studied.

Anahtar Kelimeler

Culture, art, traditional handcrafts, Turkish motifs, motif

Kaynakça

• Akar, A., Cahide K. (1978). Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif, Tercüman Gazetesi Sanat ve Kültür Yayınları, İstanbul.
• Akın, M. (2011). Kız teknik eğitim-öğretiminde bir örnek: Ankara Olgunlaşma Enstitüsü (1958-2002). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, AÜ Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Alp, Ö. (2009). Orta Asya’dan Anadolu’ya Kültürel Sembollere Giriş, Eflatun Yayınevi, Ankara.
• Balcı, N. (2012), Türk Halı Sanatında Mitolojik Kaynaklı Bazı Motifler, Arış Halı, Düz Dokuma, Kumaş, Giyim, Kuşam ve İşleme Sanatları Dergisi, 8.
• Çiçek, G. (2018). Başlangıcından Günümüze Kadar Anadolu’da Ana Tanrıça Heykellerinin Örneklemesi, Ordu Kurul Kalesi Kybelesi. Yüksek Lisans Tezi. Erciyes Üniversitesi, Sanat tarihi Ana Bilim Dalı, Kayseri.
• Çoruhlu, Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı, İstanbul.
• Çüçen, A. K. (2005). "Kültür, Uygarlık, Evrensellik ve Çok-Kültürlülük". Kaygı. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 4, 111-115.
• Deniz, B. (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Erbek, M. (2002). Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri Kültür Bakanlığı, Ankara.
• Erkan, T. (2010). Anadolu Selçuklu Sanatındaki İnsan Fıgürlerinin Uygurların Mağara Resimleri ve Gaznelilerin Duvar Resimleriyle Konu ve Biçim Yönünden Karşılaştırılması, Turkish Studies International Periodical for The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 5(3), 218–1263.
• Eroğlu, M. A. (2023). Anadolu Kilimlerindeki Bukağı Motifinin Kızılderili (Navajo) Kilimlerindeki Biçimsel Benzerlikleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 10, 855-868.
• Etikan, S., & Kılıçarslan, H. (2012). Düz Dokumalarda Nazar İnancı ve Göz Motifi. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, 10, 103-121.
• Gümüştekin, N. (2011). Anadolu ve Diğer Kültürlerde İşaret ve Simgelerde Anlam. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(26), 103-118.
• Güven, İ. M. (2015). Türk Ebru Sanatında Çağdaş Bir Tasarım Öğesi Olarak Eli Belinde Motifi. Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi. Akdeniz Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Ana Sanat Dalı, Antalya.
• Kalay, H. A. (2017). “Anadolu’da Ana Tanrıça Kültü ve Anadolu Kilimlerine Yansımaları”. Yörük Yaşam Kültü ve Uluslararası Geleneksel Türk Sanatları Sempozyumu Bildiri Kitabı. (Ed. İsa Eliri ve Mehmet Ali Eroğlu). Kırıkkale Üniversitesi Yayınları, 191-200.
• Karakelle, A., & Kayabaşı, N. (2018). Hatay/Reyhanlı Kilimlerinde Bulunan Yaşam ile İlgili Motifler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2633-2646.
• Karataş, M. (2017). Bir Gösterge Türü Olarak Türk Yanışları (Motifler), Dil Araştırmaları Dergisi, Bahar(20), 167-185.
• Kayabaşı, N., Bozkurt, H., & Özkoca, B. (2016). Çorum El Sanatlarında Kullanılan Motifler ve Anlamları, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 39-62.
• Kaynar, H. (2018). 19. Yüzyıl Sonrası Dokunan Sivas Halısı Desenlerinde Bitkisel Motifler ve Özellikleri, Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 13(26), 223.
• Koyuncu Okca, A., & Genç, M. (2015), Anadolu Halı ve Kilimlerinde Renk. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi/The Journal of Social Science, 2(4), 235-246. Oyman, N. R. (2019). Bazı Anadolu Kilim Motiflerinin Sembolik Çözümlemesi. Arış Dergisi, 14, 4-22.
• Ölmez, F. N. (2022). Bir Gösterge Olarak Motiflerde Anlam(landırma) Sorunsalı. Hars Akademi, Aydın Uğurlu ve Geleneksel Sanatlar Özel Sayısı, 5, 430-445.
• Özbağı, T. (1989). Ankara İl Merkezinde Yaşayan Kadınlarda Bulunan Geleneksel Gümüş Takılar Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü El Sanatları Eğitimi Bölümü, Ankara.
• Özsoy, H. N. (2013). Tezhip sanatında kullanılan bitkisel motiflerin kökenleri. Yüksek Lisans Tezi, FSM Vakıf Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları (Tezhip) Anasanat Dalı, İstanbul.
• Sevim, K., & Canay, A. (2013). Anadolu’da Üretilen Kilim Motiflerinden Bukağı Motifi ve Bu Motiften Çıkan Seramik Çalışmaları. İdil Dergisi, 6, 60 – 70.
• Soysaldı, A. (2018). Kültür, Sanat ve Beşeriyet İlişkisi. Sanat ve Tasarım Dergisi, 22, 305-315.
• Sözen, M., Tanyeli, U. (2012). Sanat Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Sürmeli, K. (2014). Konya Selçuklu Halı Motiflerinin Ekslibrislerde Yorumlanması, Tarih Okulu Dergisi, 359–374.
• Uğurlu, S. S. (2021). Geleneksel Dokumalarda Motif-Desen Bağlantıları. Kesit Akademi Dergisi. 7(27), 160- 175.
• Yeşildal, Ü. Y. (2016). Küpe Motifinin Kültür Değişimi Kuramları Bağlamındaki Yolculuğu. Millî Folklor 124(Kış), 189-201.
• KK-1: Sevil Ulutaş. Mersin. Usta Öğretici. Mersin Olgunlaşma Enstitüsü. Görüşme Tarihi: 05.03.2023
• KK-2: Filiz Şahin. Mersin. Usta Öğretici. Mersin Olgunlaşma Enstitüsü. Görüşme tarihi: 03.03.2023.