Stone Alterations in Mardin Madrasas: The Case of Şehidiye and Hatuniye Madrasas

Yıl 2023, , 79 - 90, 31.12.2023

Ayşe Biçen Çelik , İlhami Ay , Şefika Ergin , Murat Dal

https://doi.org/10.59127/kulmira.1381600

Cited By: 1

Öz

Stone is a commonly used construction material in cultural heritage buildings due to its petrographic properties. However, exposure to environmental and climatic factors can result in alterations on the stone surfaces of structures. Therefore, detecting and taking measures against these alterations is crucial for preserving these structures for an extended period. The purpose of this study is to identify and classify the stone alterations observed in Hatuniye and Şehidiye Madrasahs in Mardin. Moreover, the similarities and differences of the alterations and the causes of the alterations will be determined. The study encompasses the identification and classification of stone alterations based on a general literature review, visual examination of the alterations and mapping method examination. Observed alterations were identified via visual inspection, categorized as physical, chemical, biological, or anthropogenic, and photographed for documentation. To determine the extent of alteration, a mapping method was employed, which involved calculating the ratio of observed alterations to the total façade area. The alterations on each individual façade were then analyzed to identify their causes. The impact of identical alterations on various structures and their proportions concerning the facade were compared. According to the results of the study, the most chemical alterations and the least anthropogenic alterations were observed in both structures.

Anahtar Kelimeler

Cultural heritage, stone alterations, Mardin, madrasa

Mardin Medreselerinde Görülen Taş Alterasyonları: Şehidiye ve Hatuniye Medreseleri Örneği

Öz

Kültürel miras niteliğindeki yapılara bakıldığında taş malzemesi ana yapım malzemesi olarak sıkça kullanılmaktadır. Taş malzemesinin petrografik özelliklerinden dolayı yapılarda sıkça kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Taş yapılar çevresel ve iklimsel etkenlere maruz kaldığında yapıların taş yüzeylerinde alterasyonlar meydana gelmektedir. Taş alterasyonlarının tespit edilmesi ve alterasyona karşı önlemlerin alınması yapıların daha uzun süre ayakta kalmasında önemli rol oynamaktadır. Bu çalışmada, Mardin’de yer alan Hatuniye ve Şehidiye Medreselerinde gözlemlenen taş alterasyonlarının belirlenmesi, sınıflandırılması ve görülen alterasyonların benzerlikleri ve farklılıkları, alterasyonların nedenlerini tespit etmeyi amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında, genel literatür taraması ışığında taş alterasyonların tespiti ve sınıflandırılması, alterasyonların görsel olarak incelenmesi ve haritalama yöntemi ile incelenmesi yapılmıştır. Görsel olarak gözlemlenen alterasyonlar tespit edilmiş, fotoğraflanmış ve fiziksel, kimyasal, biyolojik ve antropojenik alterasyonlar olarak sınıflandırılmıştır. Haritalama yönteminde ise gözlemlenen alterasyonun tüm cepheye oranı tespit edilmiştir. Cephe bazında görülen alterasyonların hangi cephede hangi oranda olduğu ve buna etken olan nedenin cephe ile ilişkisi irdelenmiştir. Aynı alterasyon türünün farklı yapılardaki etkileri ve cepheye oranları karşılaştırılmıştır. Çalışma sonucuna göre her iki yapıda da en fazla kimyasal alterasyonlar; en az ise antropojenik alterasyonlar gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Medrese, Kültürel miras, taş alterasyonları, Mardin

Kaynakça

• Adin, H. (2007). Mardin ve Midyat’ta Kullanılan Bina Yapı Taşlarının Bazı Fiziksel Özellikleri. Mühendis ve Makina, 48(570), 13-17.
• Alioğlu, F. E. (1989). Mardin Şehir Dokusu ve Evler Üzerine Bir Deneme. Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Alioğlu, F. E. (2000). Mardin Şehir Dokusu ve Evler. Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Aliveya, M.A. (2007). Makalelerle Mardin I. Tarih-Coğrafya: Mardin ve Çevresini İçine Alan Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Mardin Valiliği.
• Altun, A. (1971). Mardin'de Türk Devri Mimarisi. Gün Matbaası, İstanbul.
• Ay, İ., Ergin, Ş., & Dal, M. (2023a). Geleneksel Taş Yapılarda Meydana Gelen Taş Alterasyonları: Gaziantep Millet Hanı Örneği. UMTEB- XIII International Scientific Research Congress, 507-514.
• Ay, İ., Ergin, Ş., & Dal, M. (2023b). Geleneksel Taş Yapılarda Meydana Gelen Taş Alterasyonları: Gaziantep Hamam Müzesi Örneği. UMTEB- XIII International Scientific Research Congress, 515-523.
• Ay, İ., Dal, M., Ergin, Ş., & Çelik, A. B. (2023c). Stone Alterations in Kasımiye Madrasah. Advanced Engineering Days (AED), 7, 81-84.
• Aydın, S., Emiroğlu, K., Özel, O. & Ünsal, S. (2000). Mardin Aşiret-Cemaat-Devlet. Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Bekleyen, A., Dalkılıç, N., & Özen, N. 2014. Geleneksel Mardin Evi’nin Mekânsal ve Isısal Konfor Özellikleri. Türk Bilim ve Araştırma Vakfı, 7(4), 28-44. ISSN: 1308- 4941 Biçen Çelik, A. (2021). Mardin İlindeki Medrese Yapılarının Cephelerinde Oluşan Taş Bozunmalarının İncelenmesi ve XRF Spektrometresi ile Analizi. Master’s thesis, Dicle University Institute of Science and Technology, Diyarbakır.
• Biçen Çelik, A., Ergin, Ş., Dal, M. & Ay, İ. (2023a). Analysis of Stone Deterioration on the Facades of Hatuniye Madrasah. Journal of Architectural Sciences and Applications, 8(1), 355-369.
• Biçen Çelik, A., Ergin, Ş., Dal, M. & Ay, İ. (2023b). Analyzes of Stone Deterioration on the Facades of the Şehidiye Madrasah in the Central District of Mardin Province. Uluslararası Doğu Anadolu Fen Mühendislik ve Tasarım Dergisi, 5(2), 248-271.
• Biçen Çelik, A., Ay, İ., Dal, M., & Ergin, Ş. (2023c). Stone Alterations in Zinciriye Madrasah. Advanced Engineering Days (AED), 7, 89-91.
• Çağlayan, M. (2018). Bir Mimari Karşılaştırma: Mardin Zinciriye ve Kasimiye Medreseleri. Karacoşkun, M. D. & Köse, O. (Ed.). İlk Çağlardan Modern Döneme Tarihten İzler II. (s.147-165). ISBN: 978-605-7501-36-3, Berikan Yayınevi, Ankara.
• Dal, M., Ergin, Ş., Çelik, A. B., & Ay, İ. (2023). Stone Alterations in Hatuniye Madrasah. Advanced Engineering Days (AED), 7, 77-80.
• Dal, M. & Öcal, A. D. (2013a). Limestone used in Islamic religious architecture from Istanbul and Turkish Thrace. METU Journal of the Faculty of Architecture. 30(1), 29-44.
• Dal, M. & Öcal, A. D. (2013b). Investigations on Stone Weathering of Ottoman Architecture: A Kirklareli Hizirbey Kulliye Case Study, PARIPEX – Indian Journal of Research, 2(11), 1-7.
• Dal, M. & Öcal, A. D. (2017a). Mardin Şehrindeki Taştan Yapılmış Eserlerde Görülen Bozunmalar, Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 19(1), 60-74.
• Dal, M. & Öcal, A. D. (2017b). Tunceli İli Çemişgezek İlçesinin Kent Merkezindeki Tarihi Yapılarındaki Bozunma Analizi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 19(2), 35-51.
• Dal, M., Zülfikar, H. C., & Dolar, A. (2020). Mimari Taş Yapılarda Görülen Biyolojik Bozunmalar. İçinde Geleneksel ve Çağdaş Mimari Yapılar Üzerine Akademik Çalışmalar (ss. 29-62). İksad Yayınevi.
• Dal, M. (2021). The Deterioration Problems Observed in the Natural Building Blocks of Saint George Church in Diyarbakır Province. Online Journal of Art and Design, 9(1), 254-262.
• Dal, M., & Yardımlı, S. (2021). Taş Duvarlarda Yüzey Bozunmaları. Kent Akademisi, 14(2), 428-451. https://doi.org/10.35674/kent.922313.
• Demir, H. (2019). Anadolu Selçuklu Dönemi Külliye Düzenlemesinde Cami ve Medrese’de Ortak Avlu Kullanımı. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), (30), 143-166.
• Dolar, A., & Yardımlı, S. (2017). Tarihi Yapı Taşarlındaki Alg ve Bakteri Alterasyonları. Uluslararası Katılımlı 6. Tarihi Yapıların Korunması ve Güçlendirilmesi Sempozyumu, 143-152.
• Dowrolowski, J. (2001). The Living Stones of Cairo. American University in Cairo Press: Cairo. ISBN: 978-9774246326.
• Douglas-Jones, R., Hughes, J. J., Jones, S. & Yarrow, T. (2016). Science, value and material decay in the conservation of historic environments. Journal of Cultural Heritage, 21, 823-833.
• Erdal, Z. (2020). Mardin’deki Artuklu türbeleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 9(1), 455-486. ISSN: 2147-0146.
• Ergin, Ş., Çelik, A. B., & Dal, M. (2019). Technical Characteristics of Kasimiye Madrasa Building Stones And Analysis of Stone Decay Problems. In Kerpic’19–Earthen Heritage, New Technology, Management, 7th International Conference, 285-294.
• Ergin, Ş., Dal, M., & Çelik, A. (2020a). Şeyh Çabuk Camii Cephelerinde Görülen Taş Bozunma Sorunlarının İrdelenmesi ve Kimyasal Analizlerinin Karşılaştırılması. İçinde Mimarlık Üzerine-1, 103-124, IKSAD Yayınevi.
• Ergin, Ş., Dal, M., & Çelik, A. (2020b). Abdüllatif Camii (Latifiye Camii) Taş Bozunmalarının Tespiti ve XRF Spektrometresi ile Kimyasal Analizi. İçinde Mimarlık Üzerine-1, 80-102, IKSAD Yayınevi.
• Ergin, Ş., Karahan, B., & Dal, M. (2021). Sultan Hamza-i Kebir Camii’nde Görülen Taş Bozunmaları. Kent Akademisi, 14(2), 414-427. https://doi.org/10.35674/kent.931428.
• Ergin, Ş., Gökdemir, B., Yardımlı, S. & Dal, M. (2022). Deterioration on the Stone Surfaces of the Diyarbakır Nebi Mosque. Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Dergisi, 27(Autumn Term), 1-32. ISSN: 2148-8142.
• Ergin, Ş., Çelik, A. B., Ay, İ., & Dal, M. (2023). Stone Alterations in Şehidiye Madrasah. Advanced Engineering Days (AED), 7, 85-88.
• Gabriel, A. (1940). Voyages Archéologiques Dans La Turquie Orientale, Paris: E. De. Boccard.
• Hasbay, U., & Hattap, S. (2017). Doğal Taşlardaki Bozunma (Ayrışma) Türleri ve Nedenleri. Bilim ve Gençlik Dergisi, 5(1), 23-45.
• Karakök, T. (2013). Yükseköğretim Kurumu Olarak Osmanlı’da Medreseler: Bir Değerlendirme. Bartın University Journal of Faculty of Education, 2(2), 208-234.
• Karataş, L. (2018). Mardin Kenti İbadet Yapılarında Malzeme Kullanımı ve Sorunları Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ University Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Karataş, L. (2022). Mardin’de Kültürel Miras Yapılarında Restorasyon Sırasında Yapılan Hatalı Onarımlar, Restorasyon Sonrası Süreçte Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Kültürel Miras Araştırmaları, 3(2), 78-86.
• Kejanli, D. T., Aykal, F. D. & Koç, C. (2019). Eski Mardin’de Sokak-Cephe İlişkisinin Değişimi Üzerine Bir Değerlendirme. Uluslararası Hakemli Tasarım ve Mimarlık Dergisi, 18 (Autumn Winter Term), 77-100.
• Khooshroo, S., Javadi, N., Yardimli, S., & Hattap, S. (2017). İstanbul Süleymaniye Camii Taş Yüzeylerinde Tespit Edilen Bozunmalar. 227-235.
• ICOMOS (2008). Illustrateed Glossary on Stone Deterioration Patterns. Page:86. ISBN: 978-2-918086-00-0. France.
• Öcal, A. D. & Dal, M. (2012). Doğal Taşlardaki Bozunmalar. İstanbul: Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi.
• Noyan, S. (2008). Bir Şehir Bir Malikâne Sıra Dışı Evler Mardin, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Tayla, H. (2007). Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları. Taç Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Tokmak, M., & Dal, M. (2020). Classification of Physical, Chemical and Biological Deteriorations Observed in Ankara Stone Monuments. International Journal of Pure and Applied Sciences, 6(1), 8-16.
• Umaroğullari, G., & Kartal, S. (2021). A Model Proposal on Results of Physical and Mechanical Properties of Trakia Region Küfeki Stone Used at Early Period Ottoman Buildings. Journal of Architectural Sciences and Applications (JASA), 6(2), 384-395.
• Uyar, S. (2019). Mardin’in Kutsal Mekân ve Ritüelleri (Undergraduate Graduation Thesis). Artuklu University Faculty of Literature, Mardin.
• Yardımlı, S. (2018). Madrasas As Educational Buildings in Van. Yücel Caymaz, G. F. & Işık, B. (Ed.). Cultural Landscape of Van-Turkey. Chapter 6. (76-92). ISBN: 978-975-2438-33-0. Istanbul: Aydın University Publications.
• Yılmaz Erten, Ş., & Mısırlı, A. (2023). Yığma Yapılarda Gözleme Dayalı Bozulma/Hasar Tespiti: Eski Harbiye Kışlası. Bayburt Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 6(1), 38-50.
• Yıldız, S. (2007). Makalelerle Mardin II Ekonomi-Nüfus-Kentsel Yapı: Mardin Şehir Dokusu ve Mimari Yapı. İstanbul: Mardin Valiliği.
• Yousif, E. İ. (2011). Mezopotamya'nın Yıldız Şehirleri Mezopotamya’nın Yıldız Şehirleri Urfa, Nusaybin, Diyarbekir, Mardin, Erbil, Kerkük, Süleymaniye, Duhok. Avesta Yayınları, İstanbul.
• Zeka, S. (2020). Mardin’i Romandan Tanımak: Abbara/Bir Umudun Masalı. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(1), 11-24. ISSN: 2667-4424.