İSTANBUL SÖZLÜ KÜLTÜR ORTAMLARINDA KARAGÖZ OYUNU

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 104 - 122, 17.06.2019

Uğur Topal , Aynur Koçak

Öz

Türk temaşa sanatlarından biri olan
Karagöz oyunu, yüzyıllar boyunca İstanbul sözlü kültür ortamlarında önemli bir
yere sahip olmuş ve halk tarafından rağbet görmüştür. 19. yüzyılın sonlarında
İstanbul’da tiyatro ve sinema salonlarının açılması, sözlü kültür ortamlarında
yapılan Karagöz gösterilerine olan ilgiyi azaltmıştır. Azalan bu ilgiye rağmen,
Cumhuriyet’in ilanından sonra Karagöz sanatçıları çeşitli sözlü kültür
ortamlarında Karagöz oynatmaya devam etmişlerdir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında
halkevlerinin desteğiyle Karagöz oyunu sözlü kültür ortamlarında varlığını
canlı bir şekilde sürdürmüştür. 1952 yılında halkevlerinin kapanmasıyla
birlikte bu durum değişmiş ve Karagöz oyunu unutulmaya başlayacağı bir döneme
girmiştir. Devletin desteklemediği sanatçılar, kendi imkânlarıyla çeşitli
mekânlarda Karagöz oynatmaya devam etmişler, fakat sanatlarını sürdürme
konusunda başarılı olamamışlardır. 1970’li yıllarda televizyonun yaygınlaşması
ve ardından 1980 yılında yapılan askeri darbe sonucunda Karagöz oyunu Ramazan
ayında hatırlanan bir çocuk oyununa dönüşmüştür. Bu çalışmada Karagöz oyununun
1923 ile 1980 yılları arasında İstanbul sözlü kültür ortamlarındaki durumu
açıklanmıştır. Günümüzde Ramazan ayında hatırlanan ve bir çocuk eğlencesi
olarak bilinen Karagöz oyununun 1980 öncesi İstanbul sözlü kültür ortamlarında
hem çocuklara hem büyüklere hitap ettiği ve yılın her ayında İstanbul’da
seyredilebildiği ortaya konulmuştur. Çalışmada Cumhuriyet döneminde yayımlanan
Akşam, Kurun ve Milliyet gazetelerinden verilen örneklerle kahvehane, park,
bahçe, sinema, tiyatro, lokanta ve gazino gibi sözlü kültür mekanlarında
Karagöz oynatıldığı tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Karagöz, Gölge Oyunu, Temaşa Sanatları, Kültür, Sözlü Kültür Ortamları

KARAGOZ SHOW IN ISTANBUL ORAL CULTURAL ENVIRONMENTS

Öz

Karagoz,
one of the Turkish performing arts, has been important in Istanbul oral
cultural environments for centuries and popularized by the public. In the late
19th century, after opening of theaters and cinemas in Istanbul reduced the
interest in Karagoz shows. Despite reduced interest, Karagoz artists continued
to play in various oral cultural environments after the proclamation of the
Republic. During the first years of the Republic, Karagoz shows continued in
oral cultural environments with the support of the public houses. After the
closure of public houses in 1952, this situation has changed and a period in which Karagoz began to be forgotten has started. The
Karagoz artists, who didnt support by government, continued to perform Karagoz
shows in some places by their own possibilities but they were not successful to
keep their shows alive. As a result of widespread use of television in 1970s
and the military coup in 1980, Karagoz became a show for children and
remembered only during Ramadan. In this study, the situation of Karagoz show in
oral cultural environments between 1923 and 1980 was explained. Although,
Karagoz is accepted as a show for children and Ramadan for today, it attracted
both adult and children and could be seen in Istanbul oral cultural
environments every month of year before 1980. In the study, it was determined
by the help of examples from Aksam, Kurun and Milliyet newspapers published
during Republic period that Karagoz was performed in oral cultural places like
coffeehouses, parks, gardens, cinemas, theaters, restaurants and show centers. 

Anahtar Kelimeler

Karagoz, Galanty Show, Performing Art, Oral Cultural Environment

Kaynakça

• Akşam Gazetesi (1 Eylül 1929, 7 Teşrinievel 1929, 17 Ekim 1929,1 Kânunisani 1929, 13 Teşrinisani 1929, 25 Şubat 1930, 15 Mart, 1930, 20 Mart 1930, 3 Eylül 1931, 13 Kanunisani 1931, 12 Eylül 1932, 21 Eylül 1932, 25 Kanunisani 1932, 20 Teşrinievvel 1932, 2 Mart 1933, 26 Kanunuevvel 1933, 23 Mayıs 1934, 27 Ağustos 1935,11 Ağustos 1936, 13 Ağustos 1936, 13 Ağustos 1936, , 26 Ağustos, 1936, 18 Ağustos 1937, 24 Ağustos 1940, 27 Ağustos 1940).
• KOÇAK, Aynur. (2003). Yazılı, Sözlü ve Elektronik Kültür Ortamlarında Mehmed Emîn Tokadî. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Belge 1: Şehir Üniversitesi e-arşiv (Belge No: 001582409010).
• Belge 2: Şehir Üniversitesi e-arşiv (Belge No: 001525825006).
• Belge 3: Şehir Üniversitesi e-arşiv (Belge No: 001595469013).
• HINÇER, Bora. (2013). “Karagöz ve Televizyon”. Radyo-Sinema-Tv ve Gelenek Tiyatromuz. Haz: Ünver Oral. İstanbul, Kitabevi Yayınları.
• ÖZBAKAN, Faruk. (2018). Derme Çatma. İstanbul: yayın yeri yok.
• ORAL, Ünver(haz.). (2015). Karagöznâme. İstanbul, Kitabevi Yayınları.
• Kurun Gazetesi (30 Ağustos 1935, 20 Mart 1936, 23 Nisan 1936, 27 Mart 1938).
• Milliyet Gazetesi (25 Ocak 1959, 26 Şubat 1960, 2 Mart 1960, 18 Haziran 1963, 27 Haziran 1964, 25 Aralık 1965, 27 Haziran 1964, 16 Şubat 1969, 20 Nisan 1969, 25 Ocak 1969, 5 Mayıs 1969, 1 Ekim 1970, 26 Haziran 1974, 21 Nisan 1975, 9 Eylül 1977, 1 Temmuz 1978, 20 Ekim 1978, 15 Temmuz 1978, 3 Ocak 1979, 14 Şubat 1979).
• TAN, Nail. (2014). “Atatürk ve Geleneksel Türk Tiyatrosu”. Karagöznâme. Haz: Ünver Oral. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• TİRALI, NAİM. (21 Kasım 1959). “Karagöz, Kukla ve Gençlik Tiyatrosu”. Vatan Gazetesi.
• Vakit Gazetesi (30 Kanunuevvel 1930).