Modernleşme Bağlamında Erken Dönem Türkiye Cumhuriyeti'nde Kadının Temsili: Akbaba Dergisi Örneği

Yıl 2020, Sayı: 7, 166 - 195, 15.12.2020

Büşra Tosun Durmuş

https://doi.org/10.46250/kulturder.824553

Öz

Modernleşme ve Batılılaşmayı temsildeki güçleri ve toplumsal görünürlükleri sebebiyle kadın üzerinden yürütülen tartışmalar dünden bugüne eksilmeden devam etmektedir. Osmanlı modernleşmesinde olduğu gibi Türkiye Cumhuriyeti'ne geçişle birlikte de kadının modernleşmesi ve aslında Batılılaşması formüle edilmiş, gelişmişlik ölçüsü olarak kadının geleneksel ve dinsel kısıtlamalardan kurtulması öncelenmiştir. Bu bağlamda Osmanlı modernleşmesi ile Türkiye modernleşmesi bağlantısı kurularak, erken dönem kadın temsilinde yaşanan kırılmanın konu edildiği bu çalışmada karikatür dergiciliğinde kadın imajının inşası Faircloug’un eleştirel söylem analizi yöntemi ile yorumlanmaya çalışılmıştır. Böylece erken dönem kadının temsili meselesine ışık tutulması amaçlanmıştır. Çalışmanın ana örneklemini oluşturan Akbaba dergisi, dönem-iktidar ilişkilerine yakınlığı bakımından özellikle seçilmiştir. Derginin 29 Ekim 1923 tarihini takip eden beş aylık süreç içinde yayımlanan yirmi bir sayısı incelenmiş, içerikte ön plana çıkan kadın temsilinin ait olduğu bağlam çözümlenmeye ve analizi gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Neticede Batılılaşma olarak formüle edilebilecek bir temsilin, Cumhuriyet’in ilanını takip eden erken dönemde topluma sunulduğu, Türkiye Cumhuriyeti ideolojisiyle doğrudan uyuşmayan ve henüz kabul görmemiş bir kadın imajının karikatür formunda işlendiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Cumhuriyeti, Akbaba dergisi, Kadın Temsili, karikatür, eleştirel söylem analizi

The Representation of Women in the Early Period of the Republic of Turkey in the Context of Modernization: Example of Akbaba Magazine

Öz

The discussion on women identity about their social visibility and strength in representing modernization and westernization continues from past to today. The women's modernization is formulated as westernization during the transition from Ottoman emperorship to the Republic of Turkey. Relatedly women as a development mark were aimed to reconstruct free from traditional and religious restrictions. In that context, this study was subjected to the fracture of woman representation in the early period by establishing a connection between the Republic of Turkey’s and Ottoman modernization. Thus a new women image construction in caricature magazine was interpreted by using Fairclough’s critical discourse analysis method. Akbaba magazine which constitutes the base sample of the study is selected for its proximity to the power relation of the period. In this regard, 21 issues in the five months following 29 October 1923 was examined and analyzed. As a result, a representation that can be formulated as westernization is identified. However, discourse analysis shows that the representation of this specific women’s image was not yet been entirely accepted and did not exist in society.

Anahtar Kelimeler

Republic of Turkey, Akbaba magazine, woman representation, caricature, critical discourse analysis

Kaynakça

• Akbaba. (1 Teşrinisani 1339-1 Kasım 1923). Sayı 95. İstanbul.
• Akbaba. (10 Kanunisani 1340-10 Ocak 1924). Sayı 115. İstanbul.
• Akbaba. (10 Mart 1340-1924). Sayı 132. İstanbul.
• Akbaba. (11 Şubat 1340-1924). Sayı 124. İstanbul.
• Akbaba. (15 Teşrinisani 1339-15 Kasım 1923). Sayı 99. İstanbul.
• Akbaba. (17 Mart 1340-1924). Sayı 134. İstanbul.
• Akbaba. (20 Kanunievvel 1339- 20 Aralık 1923). Sayı 109. İstanbul.
• Akbaba. (20 Mart 1340-1924). Sayı 135. İstanbul.
• Akbaba. (24 Kanunievvel 1339-24 Aralık 1923). Sayı 110. İstanbul.
• Akbaba. (24 Kanunisani 1340-24 Ocak 1924). Sayı 119. İstanbul.
• Akbaba. (24 Mart 1340-1924). Sayı 136. İstanbul.
• Akbaba. (26 Teşrinisani 1339-26 Kasım 1923). Sayı 102. İstanbul.
• Akbaba. (27 Kanunievvel 1339-27 Aralık 1923). Sayı 111. İstanbul.
• Akbaba. (29 Teşrinievvel 1339-29 Ekim 1923). Sayı 94. İstanbul.
• Akbaba. (29 Teşrinisani 1339-29 Kasım 1923). Sayı 103. İstanbul.
• Akbaba. (3 Kanunievvel 1339-3 Aralık 1923). Sayı 104. İstanbul.
• Akbaba. (3 Nisan 1340-1924). Sayı 139. İstanbul.
• Akbaba. (31 Kanunievvel 1339-31 Aralık 1923). Sayı 112. İstanbul.
• Akbaba. (31 Kanunisani 1340-31 Ocak 1924). Sayı 121. İstanbul.
• Akbaba. (6 Mart 1340-1924). Sayı 131. İstanbul.
• Akbaba. (7 Kanunisani 1340-7 Ocak 1924). Sayı 114. İstanbul.
• Akşin, Sina (2007). Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Altındal, Meral (2001). “Şeyhülislam Abdurrahman Nesib Efendi’nin Tesettüre Dair Beyannamesi”. Toplumsal Tarih Dergisi, 15/87: 24.
• Berkes, Niyazi (2003). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Berktay, Fatmagül (2003). Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis Yayınları.
• Berktay, Fatmagül (2004). “Kadınların İnsan Haklarının Gelişimi ve Türkiye”. Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları 7: 1-30. Erişim: https://stk.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/02/01/berktay_std_7.pdf
• Bilge, Remzi (2015). Siyasal İletişimde Mekân Üzerinden Söylem Üretiminin Önemi: Balkon ve Meydanlarda Söylem Üretimi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bora, Aksu (2013). “Modern Kadınlık: Politikadan Kültüre”. Cumhuriyet Tarihinin Tartışmalı Konuları. Haz. Bülent Bilmez. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Bozarslan, Hamit (2004). Türkiye'nin Modern Tarihi. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Calinescu, Matei (2010). Modernliğin Beş Yüzü. İstanbul: Küre Yayınları.
• Caporal, Bernard (1982). Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını (1919-1970). Ankara: İş Bankası Yayınları.
• Doğramacı, Emel (1989). Türkiye'de Kadının Dünü ve Bugünü. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Fairclough, Norman (1989). Language and Power. London and New York: Longman.
• Fairclough, Norman (1992). Discourse and Social Change. London: Polity.
• Fairclough, Norman (2003a). Analyzing Discourse; Textual Analysis for Social Research. London and New York: Routledge.
• Fairclough, Norman (2003b). “Dil ve İdeoloji”. Söylem ve İdeoloji. Çev. B. Çoban, Haz. Barıs Çoban, Zeynep Özarslan. İstanbul: Su Yayınları, 155-172.
• Fairclough, Norman (2003c). “Söylemin Diyalektiği”. Söylem ve İdeoloji. Çev. B. Çoban, Haz. Barıs Çoban, Zeynep Özarslan. İstanbul: Su Yayınları, 173-184.
• Geray, Haluk (2014). Toplumsal Araştırmalarda Nicel ve Nitel Yöntemlere Giriş. Kocaeli: Umuttepe Yayınları. Giddens, Anthony (2010). Modernliğin Sonuçları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gönenç, Levent ve Cantek, Levent (2012). “Toplumsal Değişme ve Mizah Dergileri”. 1920'den Günümüze Türkiye'de Toplumsal Yapı ve Değişim. Der. Faruk Alpkaya ve Bülent Duru. Ankara: Phoenix Yayınları, 508-537.
• Gür, Tahir (2013). “Post-modern Bir araştırma Yöntemi Olarak Söylem Çözümlemesi”. Zeitschrift für die Welt der Türken, 5/1: 185-202.
• Hanioğlu, M. Şükrü (1988). “Abdullah Cevdet”. İslam Ansiklopedisi C.1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 90-93.
• Kandiyoti, Deniz (2013). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kara, İsmail (2013). “Cumhuriyet Tarihinin Tartışmalı Konuları”. Din ile Olmuyor Dinsiz de Olmuyor! Cumhuriyet Devri Din Politikaları. Haz. Bülent Bilmez. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Karaca, Alaattin (2007). “Ortaç, Yusuf Ziya”. İslam Ansiklopedisi C.33. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 402-403.
• Kılıçer, G. Sevil (2012). Türkiye'de Modernleşme ve Gündelik Yaşam: Akbaba Üzerine Bir İnceleme (1929-1938). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koloğlu, Orhan (2015). Osmanlı'dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Mardin, Şerif (1991a). Türk Modernleşmesi: Makaleler 4. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Şerif (1991b). Türkiye'de Din ve Siyaset: Makaleler 3. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Şerif (1997). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öngören, Ferit (1983). Cumhuriyet Dönemi Türk Mizahı ve Hicvi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Safa, Peyami (2010). Türk İnkılabına Bakışlar. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Solak, Ömer (2011). “Küçük Ağa Romanının Eleştirel Söylem Analizi”. Akademik Bakış Dergisi, 26: 1-14.
• Sözen, Edibe (2014). Söylem. Ankara: Birleşik Yayınları.
• Taşçıoğlu, Muhaddere (1958). Türk Osmanlı Cemiyetinde Kadın Sosyal Durumu ve Kadın Kıyafetleri. Ankara: Kadının Sosyal Hayatını Tetkik Kurumu Yayınları.
• Tonga, Necati (2012). “İki Bacanağın İki Kardeş Mecmuası: Akbaba ve Çınaraltı”. Değirmen, Yüzyılın Dergileri 1900-2000 Özel Sayısı, 29-30-31: 62-75.
• Toprak, Zafer (2016). Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Zihnioğlu, Yaprak (2003). Kadınsız İnkılap-Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası: Kadın Birliği. İstanbul: Metis Yayınları.