Osmanlı Dönemi Minyatürlerinde Soytarılar

Yıl 2024, Sayı: 20, 270 - 291, 10.03.2024

Süreyya Genç

https://doi.org/10.46250/kulturder.1425675

Öz

Osmanlı saraylarında soytarılar, eğlencenin, mizahın ve güldürünün önemli bir parçası olmuştur. Padişah ve çevresindekileri eğlendiren bu figürler, saray tarafından düzenlenen şenlikler, kutlamalar, törenler gibi tüm tarihi olayların içinde bulunmuşlardır. Kendilerine has üslupları ve kıvrak zekâları ile hem sarayda hem de halk arasında kabul görülmüşlerdir. Hatta Padişah’ın kararları üzerinde de soytarıların etkisinin olduğunu birçok kaynak yazmaktadır. Bu ayrıcalıkları, sarayın ve çevresindekilerinin, eğlencelerin, kutlamaların, törenlerin vazgeçilmez bir parçası konumuna getirmiştir. Sarayda soytarı bulundurma geleneği ilk olarak Yıldırım Beyazıt zamanında başlamıştır. Bu gelenek Tanzimat dönemine kadar devam etmiş ve Batılılaşma çabamızla birlikte yok olup gitmiştir. Tarihin görgü tanığı olan minyatür sanatçılarının eserlerinde bu geleneğin izlerini görmek mümkündür. Osmanlı döneminde resimsel ifade minyatür tekniği ile yapılmaktadır. Genellikle tarihi konuları işleyen bu kitaplarda bulunan minyatürlerin çoğu padişahın savaşları, zaferleri, kabul törenleri, av sahneleri veya şenlikleri içermektedir. Osmanlı döneminde yapılmış olan resimsel tasvirler bilgi sahibi olmak için kıymetli bir görsel kaynak olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmada soytarıların ve yer aldığı resimsel tasvirlerin tarihsel süreci içerisindeki yerini ortaya koymak amaçlanmıştır. Soytarı, güldürü oyuncuları, cüceler, hokkabaz gibi karakterlerin yer aldığı dönem tarihsel süreç içerisinde ele alınmış ve bu karakterlerin konu olduğu dönem resimleri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

soytarı, soytarı tasvirleri, Osmanlı, minyatür sanatı, eğlence

Jesters in Ottoman Period Miniatures

Öz

In the Ottoman palaces, clowns were essential to entertainment, humor, and comedy. These figures, which entertained the Sultan and those around him, were present in all historical events, such as festivities, celebrations, and ceremonies organized by the palace. They were accepted both in the palace and among the public with their unique style and quick wit. Many sources write that clowns influenced the Sultan's decisions. These privileges made it an indispensable part of the palace and its surroundings, entertainment, celebrations, and ceremonies. The tradition of having a clown in the castle first started during the time of Yıldırım Beyazıt. This tradition continued until the Tanzimat period and disappeared with our efforts to Westernize. Traces of this tradition can be seen in the works of miniature artists who are eyewitnesses to history. During the Ottoman period, pictorial expression was made with the tiny technique. Most of the miniatures in these books generally deal with historical subjects, including the sultan's wars, victories, acceptance ceremonies, hunting scenes, or festivals. Pictorial depictions made during the Ottoman period are a valuable visual source for gaining information. The research aims to reveal the place of clowns and their pictorial depictions in the historical process. The period in which characters such as clowns, comedy actors, dwarfs, and jugglers took place was discussed within the historical process and the paintings of the period in which these characters were the subject were evaluated.

Anahtar Kelimeler

jester, jester depictions, Ottoman, miniature art, entertainment.

Kaynakça

• Ağaoğlu, Mert (2012). “Osmanlı Toplumsal ve Kültürel Yaşamının Resmedilmesi: Osmanlı Minyatür Sanatında Sûrnameler”. Tarih ve Uygarlık İstanbul Dergisi, 1(2): 125-145.
• Akın, Banu A. ve Yıldırım, Gökhan (2021). “Komedide Kusurlu Fizyolojiye Gülmek: Konik Annalar (Komik Aynalar)”. SDÜ Art-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi 14(27): 316-330.
• Aksoy, Fahir (1990). Naif Sanat ve Türk Naifleri. İstanbul: Ak Yayınları Kültür ve Sanat Kitapları.
• Altun, Havva (2007). Sirk ve Melankoli. Yüksek Lisans Sanat Eseri Çalışması Raporu. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• And, Metin (1982). Osmanlı Şenliklerinde Türk Sanatları. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• And, Metin (1998). “Osmanlı’da Soytarı ve Önemi”. Kültür ve Sanat Dergisi, 37: 2-7.
• And, Metin (1999). “Soytarı: Tiyatronun Yaşam Suyu”. Sanat Dünyamız, 74: 127-135.
• Çavdar, Harika T. (2020). Osmanlı Minyatürlerinde Saray Hayatı. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Çetin, Ökkeş H. (2011). “17. Yüzyıla Ait Bazı Osmanlı Tasvirlerinin Günümüze Ulaşmış Taşınabilir Kültür Varlıkları İle Bağlantıları”. EKEV Akademi Dergisi, 15(48): 421-441.
• Çetin, Ökkeş H. ve Tarlakazan, Burak E. (2018). “Hayi Hak, Perdeye Yansıyan Zaman, Türk Gölge Tiyatrosu Karagözün Kökenine Dair İmgesel İzler”. International Journal of History, 10(5): 17-41.
• Dikici, Ayşe E. (2006). Imperfect Bodies, Perfect Companions? Dwarfs and Mutes at the Ottoman Court in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Sabancı Üniversitesi.
• Dikici, Ayşe E. (2014). “Saltanat Sembolü Olarak Farklı Bedenler Osmanlı Sarayında Cüceler ve Dilsizler”. Toplumsal Tarih (Ağustos 2014): 16-25.
• Erdal, Gültekin (2021). “Geleneksel Türk Sirki ve Eski Türklerde Şenlik Geleneği”. Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, 5(1): 20-31.
• Ertuğ, Zeynep T. (2007). “On Altıncı Yüzyılda Osmanlı Sarayında Eğlence ve Meclis”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 4(1): 1-15.
• Fer, Bora (2016). 19.Yüzyıl İstanbul Gravürlerinde Gündelik Hayat. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• İnel, Berke (1999). “Osmanlı’da Minyatür Sanatına Bir Bakış ve Resim Sanatının Öncüleri-1”. Türkiye’de Sanat Plastik Sanatlar Dergisi, 41: 40-47.
• İpşiroğlu, Mashar Ş. (1973). İslâmda Resim, Yasağı ve Sonuçları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Keskiner, Cahide (2008). Minyatürler Kitabı. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi.
• Koca, Emine ve Koç, Fatma (2014). “Kıyafetnameler ve Ralamb’ın Kıyafet Albümü’ndeki 17. Yüzyıl Osmanlı Toplumu Giysi Özelliklerinin İncelenmesi”. Turkish Studies, 9(11): 371-394.
• Koç, Fatma ve Koca, Emine (2006). “Karagöz (Gölge Oyunu) Tasvirlerindeki Giysi Özellikleri”. Somut Olmayan Kültürel Miras Yaşayan Karagöz Uluslar Arası Sempozyumu, (27 - 29 Nisan 2006). Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayını, 241-269.
• Koçak, Burcu (2015). Osmanlı Minyatür Sanatında Nakkaş Levni’nin Saray ve Halk Tiplemeleri. Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Mahir, Banu (2020). Osmanlı Minyatür Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Miles, Matthew (2000). “Signing in the Seraglio: Mutes, Dwarfs and Jestures at the Ottoman Court 1500-1700”. Disability & Society, 15(1): 115-134.
• Mutlu, Mustafa (1995). “Karagöz”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 12: 53-63.
• Oruç, Züriye (2018). “Orta Çağ Türk-İslam Dünyasında Mizahın Seyirlik ve Dilbaz Ustaları: Saray Maskaraları”. Türk İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 13(26): 145-161.
• Öngen, Orkun ve Dalkılıç, Tarık (2022). “Hedwig ve Angry Inch Oyunundaki ‘Hedwig’ Karakterinin Soytarı Kavramı Açısından İncelenmesi”. Konservatoryum-Conservatorium, 9(1): 25-44.
• Özdemir, Mehmet (2018). “1582 Şenliğine Dair Yeni Keşfedilen Bir Eser: Ferâhî Sûrnamesi”. Osmanlı İstanbulu V. Ed. Feridun M. Emecen vd. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları.
• Öztürk, Necdet (2005). “Osmanlı Devleti’nde Bazı Kamu Görevlilerinin Hapisle Cezalandırılmalarına İlişkin İlk Belgeler”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 49: 900-909.
• Popescu-Judet, Eugenia (1971). “Türk Halk Temâşalarının Rumen Memleketlerine Tesiri”. Çev. Zeynep Kerman. Türkiyat Mecmuası, 16: 111-132.
• Renda, Günsel ve Erol, Turan (1980). Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Resim Sanatı Tarihi-I. İstanbul: Tiglat Yayınları.
• Tansuğ, Sezer (2008). Çağdaş Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tok, Özlem K. (2009). Soytarı-Ressam İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi.
• URL-1: Bardakçı, Murat (2009). “Saray Soytarıları, Tanzimat İlan Edilince Unutulup Gittiler”. https://www.haberturk.com/yazarlar/murat-bardakci/221186-saray-soytarilari-tanzimat-ilan-edilince-unutulup-gittiler (Erişim: 01.07.2023).
• URL-2: Ekinci, Ekrem B. (2023). “Kralın Soytarısı-Sarayın Cücesi”. https://ekrembugraekinci.com/article/?ID=1351&kralin-soytarisi---sarayin-c%C3%BCcesi (Erişim: 25.07.2023).
• URL-3: Luggat Osmanlıca-Türkçe Sözlük. https://www.luggat.com/index.php#ceviri (Erişim: 01.07.2023).
• URL-4: Türk Dil Kurumu (TDK). https://sozluk.gov.tr/ (Erişim: 05.02.2024).
• URL-5: www.christies.com/en/lot/lot-6415579 (Erişim: 15.07.2023).
• URL-6: https://www.yazihaneden.com/koseler/citir-cerez/page/36/ (Erişim: 15.07.2023).
• Ümit, Nazlı M. (2014). “Minyatürlerde Gösteri Sanatları: Nakkaş Osman’ın Tasvirleriyle Onaltıncı Yüzyıldan Örnekler”. Art-Sanat, 2: 129-145.
• Ünsal, Şuayip (2006). Geçmişten Günümüze ‘Soytarılık’ Kavramının Tiyatroda Yansıması. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.