AH ŞU MÜRETTİP, MÜSTENSİH VE MÜNEKKİTLERİN ETTİKLERİ: BU ŞİİRLER BÂKÎ’NİN Mİ?

Yıl 2024, Sayı: 9, 51 - 95, 24.06.2024

Hasan Kaplan

Öz

Osmanlı şiirinin önemli kaynaklarından biri olan mecmualar akademik çalışmalarda hak ettiği ilgiyi görmeye başlamış; son yıllarda makale, kitap ve tez düzeyinde yapılan çalışmalar artmıştır. Bu çalışmaların bilinen şairlerin bilinmeyen şiirlerine yaptığı katkı ortadadadır. Aynı şekilde bilinmeyen yahut unutulmuş şairleri bilinir kılma hususunda da önemli bir yeri vardır. Bugün nazım şekilleri ve türlerine dair zengin örnekler barındıran mecmuaların ilgi görmesi sevindirici olsa da mecmualarda bilhassa edebiyat tarihimizde “büyük” diye nitelediğimiz şairlere dair ciddi hatalar da yapılmıştır. Büyük şairlerimizin şiirlerini barındıran mecmualara dair çalışmalarda o mahlasla söylenmiş tüm şiirler -basılı divanda yer almayan şiirler de dâhil- herhangi bir kritiğe tâbi tutulmadan o şaire ait gösterilmekte ve mecmuadaki aktarıma “mutlak doğru” olarak yaklaşılmaktadır. Çalışmamız bu anlayışa bir tepki olarak Bâkî özelinde mecmualarda ona ait gösterilen şiirlere dair bir eleştiridir. Çalışmada Bâkî gibi Divan’ının 200’ün üzerinde nüshası olan bir şairin yalnızca basılı Divanları esas alınmamış, ayrıca bu şiirlerin Bâkî Divanı’nın 228 nüshasındaki durumuna bakılmıştır. Hem nüshalara hem de basılı Divanlara girmiş bazı hatalı kayıtlara dair eleştirel bir inceleme yapılmış, iddialı ve mesnetsiz bir şekilde “Bâkî’ye aittir” denilen şiirlerin ona ait olup olmadığı tartışılmıştır. Bu yolla bilim dünyasında mecmua çalışmalarında ve divan neşirlerinde eksik bırakılan bilgiyi teyit ve kaynağını sorgulama noktasında bir tenkit ve farkındalık oluşturulması amaçlanmıştır. Çalışmanın sonucunda geniş bir değerlendirme yapılarak Bâkî özelinde ulaşılan sonuçlar tartışmaya açılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bâkî, Bâkî Divanı, Divan Nüshası, Şiir Mecmuası, Nazire Mecmuası

Teşekkür

Bâkî Divanı nüshalarını bizimle paylaşma nezaketi gösteren meslektaşım Doç. Dr. Furkan ÖZTÜRK'e teşekkür ediyorum.

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık (2017). Riyâzü’ş-Şuara. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-191371/riyazi-riyazus-suaratezkiretus-suara.html. (Erişim Tarihi: 26.05.2021).
• Akdağ, Ahmet (2013). Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi’ndeki 19 Hk 2207 Numaralı Şiir Mecmuası (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akpınar, Şerife-Cihan İner (2022). “Yapı Kredi Araştırma Kütüphanesi Y. 0339 Numarada Kayıtlı Mecmua-i Eş’âr ve MESTAP’a Göre Tasnifi”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi. C. 6. S. 1. s. 25-82.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2005). “Gelibolulu Mustafa ‘Âlî ve Bâkî’nin Münasebetleri [Künhü’l-ahbâr ve Divanlarına Göre]”. Osmanlı Araştırmaları Prof. Dr. Mehmet Çavuşoğlu’na Armağan -I. S. 25. s. 69-82.
• Aksoyak, İ. Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,208602/gelibolulumustafa-ali-divani.html. (Erişim Tarihi: 26.05.2021).
• Akün, Ömer Faruk (1994). “Divan Edebiyatı”. İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstabul: Diyanet Vakfı Yayınları. s. 389-427.
• Andrews, Walter G. (2015). “Osmanlı Metin Çalışmaları: Geçmişe Meydan Okuma, Geleceği Tasarlama.” Çev. Veysel Öztürk. Eski Metinlere Yeni Bağlamlar: Osmanlı Edebiyatı Çalışmalarında Yeni Yönelimler, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları X. İstanbul: Klasik Yayınları. s. 36-58.
• Atalay, Asiye (2015). Nuruosmaniye Kütüphanesi 4968 Numaralı Şiir Mecmuası (vr: 65a -125a) (İnceleme-Metin-Nesre Çeviri). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Ay, Sibel (2015). Milllet Kütüphanesi Ali Emiri Mnz 560 Numarada Bulunan Şiir Mecmuası (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydemir, Yaşar (2001). “Şiir Mecmuaları ve Metin Teşkilinde Mecmuaların Rolü”. Bilig. S. 19. s. 147-155.
• Aydemir, Yaşar (2007). “Metin Neşrinde Mecmuaların Rolü ve Karşılaşılan Problemler”. Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları. C. 2. S. 3. s. 122-137.
• Aydın, Tuba (2019). Ankara Milli Kütüphane Mecmûa-i Eşâr Numara: 06 Hk 240 (57b-107a) (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bahadır, Savaşkan Cem (2013). “Bâkî’nin Pervane Bey Mecmuası’nda Yer Alan Yayımlanmamış Gazelleri”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 8. S. 1. s. 187-213.
• Bozyiğit, Esra (2021). Taşlıcalı Yahyâ Bey Divanı (İnceleme - Tenkitli Metin - Nesre Çeviri - Sözlük). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Bulur, Elif Nur (2021). Süleymaniye Kütüphanesi Çelebi Abdullah 315 Numarada Kayıtlı Mecmû‘atü’l-Eş’âr ve’l-Gazeliyyât (İnceleme- Metin). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Canım, Rıdvan (2000). Latîfî Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. Ankara: AKM Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1977). Yahyâ Bey Dîvan Tenkidli Basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1982). Helâkî Dîvan Tenkidli Basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çavuşoğlu, Mehmed-M. Ali Tanyeri (1990). Üsküblü İshâk Çelebi Dîvan Tenkidli Basım. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
• Çelik, Büşra-Muzaffer Kılıç (2018). Derzi-zâde ‘Ulvî Dîvân. İstanbul: DBY Yayınları.
• Çelik, Mehmet Furkan (2013). Michigan Üniversitesi 416 Numaralı Şiir Mecmuası (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelik Vural, Büşra (2021). Hayâlî Bey Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dil İçi Çeviri). Doktora Tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirel, Şener (2017). 16. Yüzyıl Şairlerinden Mânî Dîvân ve Şehr-engîz-i Bursa. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194359/divan-i-mani-ve-sehr-engiz-i-bursa.html. (Erişim Tarihi: 04.04.2024).
• Donuk, Suat (2017). Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Düzenli, Aygül (2015). Oğuz Ergeç Koleksiyonu Mecmû‘ası (İnceleme-1a-80a Transkripsiyonlu Metin-Tıpkıbasım). Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Efe, Zahide (2019). “Kastamonulu Divan Şairi Tâli‘î ve Şiirleri”. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. C. 8. S. 18. s. 120-153.
• Erdoğan, Mustafa (2017). Bursalı Rahmî Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195643/bursali-rahmi-divani.html. (Erişim Tarihi: 04.04.2024).
• Ergun, Sadeddin Nüzhet (1935). Bakî Divanı. İstanbul: Sühulet Kitap Yurdu.
• Erol, Muhlis (2019). Mecmû‘a-i Eş‘âr (06 Mil Yz A 4228/2): İnceleme, Metin ve Mestap’a Göre Tasnif. Yüksek Lisans Tezi. Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Evecen, Doğan (2011). 17. Yüzyıldan Üç Mecmua-i Eş‘âr. Yüksek Lisans Tezi. Çanakakale: Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gıynaş, Kamil Ali (2009). Milli Kütüphanedeki Yz A 803 Numaralı Mecmuanın Transkripsiyonlu Metni. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gıynaş, Kamil Ali (2011). “Şiir Mecmuaları Hakkında Yapılan Çalışmalar Bibliyografyası”. SEFAD. S. 25. s. 245- 260.
• Gıynaş, Kamil Ali (2017). Pervâne Bey Mecmuası. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194492/pervane-bey-mecmuasi.html. (Erişim Tarihi: 04.04.2024).
• Gök, Nurcan (2018). İzâkî Mecmuasının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ardahan: Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (2005). Fuzûlî Dîvânı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Güneş, Hasan Ali (2015). Mecmûa-i Eş’âr (Houghton Ktp. Ms Turk 59) İnceleme-Karşılaştırma Metin. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürbüz, Mehmet (2012). “Şiir Mecmuaları Üzerine Bir Tasnif Denemesi”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmua: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı. İstanbul: Turkuaz Yayınları. s. 97-113.
• Gürbüz, Mehmet (2013). “Şiir Mecmualarının Kaynakları Üzerine”. Turkish Studies. C. 8. S. 1. s. 315-322.
• Hayal, Züleyha (2023). “Dellâk-zâde Bâkî Adına Kayıtlı Şiirler”. Turkish Studies – Language. C. 18. S. 2. s. 963-972.
• İlhan, Enes (2023). Necâtî Bey Dîvânı: Metin-Bağlamlı Dizin-İşlevsel Sözlük. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İpekten, Halûk-Günay Kut-Mustafa İsen-Hüseyin Ayan-Turgut Karabey (2017). Sehî Beg Heşt-Bihişt. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78460/tezkireler.html. (Erişim Tarihi: 11.05.2022).
• İsen, Mustafa (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yayınları.
• Kahraman, Özlem (2017). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı K.772 Numarada Kayıtlı Şiir Mecmûası: Mecmûa-i Eş‘âr (İnceleme-Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Aksaray: Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaplan, Fahri (2023). Bâkî’nin Poetikası. İstanbul: DBY Yayınları.
• Kaplan, Hasan (2016). “İki Şair Bir Şiir -I”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. S. 56. s. 1031-1062.
• Kaplan, Hasan (2018a). “İki Şair Bir Şiir -II-”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi TAED. S. 63. s. 19-33.
• Kaplan, Hasan (2018b). “Bâkî’nin Basılı Divanlarında Yer Almayan Şiirleri ve Divanının Bir Nüshası Üzerine Bazı Notlar”. International Journal of Language Academy IJLA. Y. 6. S. 23. s. 223-253.
• Kaplan, Hasan (2021). “Bâkî-İktidar Münasebeti ve Bu Münasebete Çok Yönlü Bir Bakış”. Es-seyf ve’l-kalem: Şiir ve Kültürel İktidar. Editör: M. Esat Harmancı vd. Ankara: İKSAD Global Yayıncılık. s. 47-96.
• Kaplan, Hasan (2022a). “Bir Şiir Mecmuasında Bâkî’ye Dair Yapılan Hatalar ve Bir Yanlışa Dur Demek: İBB Kütüphanesi Atatürk Kitaplığı K.000351 Numaralı Mecmuanın Mürettibi Bâkî Midir?”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi Prof. Dr. Abdulkerim Abdulkadiroğlu Armağanı. C. 5. S. 3. s. 1274-1300.
• Kaplan, Hasan (2022b). “Klasik Türk Edebiyatının Aktüelinde Bâkî”. Bu Devr İçinde Benem Pâdişâh-ı Mülk-i Suhan. (ed. Hasan Kaplan). İstanbul: DBY Yayınları. s. 25-106.
• Kaplan, Hasan (2023a). “Bir Yanlışa Dur Demek II: Bâkî Divanı’ndaki Muhammese Dair”. Turkish Studies – Language and Literature, Türküden Gazele Bir Ömür Prof. Dr. Cemal Kurnaz’a Armağan. C. 18 S. 1. s. 517-526.
• Kaplan, Hasan (2023b). “Kalmadı Redifli Bir Şiir ve Üç Şair: Askerî, Bâkî, Ruhsatî”.60. Doğum Yılı Münasebetiyle M. A. Yekta Saraç Armağanı. Editör: Mücahit Kaçar vd. C. 2. İstanbul: DBY Yayınları. s. 203-250.
• Kaplan, Mahmut (2013). Şiirin Sultanı Bâkî. İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Karaman, Yüksel (2016). British Library Or 4129 Nolu Yazma Şiir Mecmuası (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kartal, Büşra (2021). İstanbul Arkeoloji Müzesi Kütüphanesi Rev 240 Numarada Kayıtlı Mecmûʻa-i Eşʻâr (120b-145a) (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Kesik, Beyhan (2012a). “Bazı Şiir Mecmualarından Hareketle Basılı Divanlarda Bulunmayan Bâkî Mahlaslı Şiirler”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S. 9. s. 115-122.
• Kesik, Beyhan (2012b). “Bir Yazmadan Hareketle Bâkî’nin Yayımlanmamış Şiirleri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. C. 7. S. 1. s. 1489-1500.
• Kesik, Beyhan (2013). “Bazı Şiir Mecmualarından Hareketle Basılı Divanlarda Bulunmayan Bâkî Mahlaslı Şiirler II”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. C. 8. S. 13. s. 337-350.
• Kılıç, Atabey (2012).” Mecmua Tasnifine Dair”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII Mecmua: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı. İstanbul: Turkuaz Yayınları. s. 77-96
• Kılıç, Filiz (2010). Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-Şu’arâ 1-2-3. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Kılıç, Filiz (2017). Âşık Çelebi Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195827/asik-celebi-divani.html. (Erişim Tarihi: 28.04.2024).
• Kılıç, Muzaffer-Büşra Çelik (2017). “Bâkî’nin Gazellerine Ek ve Derzi-zâde ‘Ulvî’ye Nazîreleri”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 18. s. 253-332.
• Köksal, M. Fatih (2012). “Şiir Mecmualarının Önemi ve Mecmuaları Sistematik Tasnifi Projesi (MESTAP)”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VII: Mecmua: Osmanlı Şiirinin Kırkambarı. İstanbul: Turkuaz Yayınları. s. 409-431.
• Köksal, M. Fatih (2017). Mecma’u’n-Nezâ’ir. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,195954/mecmaun-nezair-edirneli-nazmi.html. (Erişim tarihi: 09.05.2024).
• Köksal, M. Fatih (2018). “Hasbî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasbi (Erişim tarihi: 09.05.2024).
• Köksal, M. Fatih (2023).” Bâkî Dîvânı’nın Yeni Bir Nüshası ve Bâkî’nin Dîvân Neşirlerinde Bulunmayan Şiirleri”. Bilig. S. 104. s. 27-53.
• Kurnaz, Cemal-Yaşar Aydemir (2013). “Mecmualara Sorulması Gereken Sorular”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. C. 8. S. 1. s. 51-64.
• Küçük, Sabahattin (1985). “Çağdaşı ve Arkadaşı Nev’î’nin Gözüyle Şairler Sultanı Bâkî”. 5. Milletler Arası Türkoloji Kongresi Tebliğler Cilt 1. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi. s. 215-222.
• Küçük, Sabahattin (1988). “Fuzûlî’nin Bâkî Üzerindeki Tesiri ve Divanında Yer Almayan Bir Şiiri Hakkında”. Millî Kültür. S. 60. s. 5-8.
• Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı. Ankara: TDK Yayınları.
• Mengi, Mine (2014). Mesîhî Dîvânı. Ankara: AKM Yayınları.
• Menteşe, Merve (2016). Mecmûatü’l-Eş’âr, Süleymaniye Kütüphanesi Galata Mevlevîhânesi Numara:171 (1-117) (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin). Yüksek Lisans Tezi. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ortaq, Khairullah (2019). İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler T 3560 Numarada Kayıtlı Mecmû’atü’l-Eşâr (139-197). Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Oytun, Elif (2014). Nurosmaniye Kütüphanesi 4968 No.lu Şiir Mecmuası vr. 1a-64b (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Özdemir, Mehmet (2017). Nûh b. Mustafa Konevî Mecmûa-i Gazeliyyât (İnceleme-Metin). Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195580/nuh-b-mustafa-konevi-mecmua-i-gazeliyyat.html. (Erişim Tarihi: 04.04.2024).
• Öztoprak, Nihat (2023). “Mecmualarda Mahlas Problemleri (Pervâne Bey Mecmuası Örneği)”. KÜLTÜRK Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 8. s. 93-101.
• Öztürk, Gülsüm (2019). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Bel_Yz_ O0092 Numaralı Şiir Mecmuası (1a-85a v.) ve Mestap Tablosu. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Solmaz, Süleyman (2018). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâ’sı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-201251/ahdi-gulsen-i-suara.html. (Erişim Tarihi: 02.05.2022).
• Sungurhan, Aysun (2017). Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Kültür ve Turizm Bakanlığı. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194494/kinalizade-hasan-celebitezkiretus-s-uara.html. (Erişim Tarihi: 02.05.2022).
• Süer, Fatih Ramazan (2015). Şemseddîn Sivâsî Dîvânı (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Süngü, Zeynep (2020). “Şiir Mecmuaları Hakkında Yapılan Yeni Çalışmalar Bibliyografyası ve MESTAP”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 25. s. 917-1056.
• Şimşek, Elif (2022). “Ali Emîrî Manzum 674’te Kayıtlı Şiir Mecmuasında Yer Alan Divan’da Bulunmayan Bâkî Mahlaslı İki Gazel”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. C. 5. S. 1. s. 286-300.
• Tarlan, Ali Nihat (1945). Hayâlî Bey Dîvânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihad (1970). Zatî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı: II. Cild. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihat (1997). Necati Beg Divanı. İstanbul: MEB Yayınları.
• Taş, Hakan (2010). “Bâkî’nin Dîvân’da Bulunmayan Bir Gazeli ve Feyzî’nin Naziresi”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. S. 1. s. 181-192.
• Temür, Rabia (2022). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Belediye Yazmaları K.0006 Numarada Kayıtlı Şiir Mecmuası (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tulum, Mertol-M. Ali Tanyeri (1977). Nev’î Divan Tenkidli Basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Turgut, Elif (2013). 16. Yüzyıla Ait Bir Şiir Mecmuasının İncelenmesi (1b-50a). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uğur, Meltem (2023). “Mestap (Şiir Mecmualarının Sistematik Tasnifi Projesi) Bibliyografyası”. KÜLTÜRK Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 8. s. 103-153.
• Uludüz, Ekim Ortaç (2018). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Bel_Yz_O0043 Numarada Kayıtlı Şiir Mecmuası’nın (1b-75a) Transkripsiyonlu Metni ve Şiir Mecmualarının Sistematik Tasnifi Projesi’ne (Mestap) Göre Tasnifi. Yüksek Lisans Tezi. Zonguldak: Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yaşar, Muhammet (2005). Bâlî Hayatı Edebî Kişiliği Dîvânının Tenkitli Metni (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, Ali (1991). İshak Çelebi (Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanının Edisyon Kritiği). Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.