Görsel Sanatlarda Hayvan İmgesinin Hayvan Oluş Bağlamında Tezahürü

Yıl 2022, , 497 - 537, 26.09.2022

Nesli Türk

https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.1136800

Öz

Bu çalışmanın amacı, kültür tarihi boyunca insanın diğer hayvanlarla kurduğu ilişki biçimleri üzerine bir tartışma yürütmek; hayvan imgesinin uğradığı başkalaşımları sanat alanında, özellikle Gilles Deleuze ve Felix Guattari’nin kökenini Friedrich Nietzsche felsefesinde bulan hayvan oluş kavramı ve Dionysoscu estetik bağlamında örneklerle yorumlamaktır. Araştırmada resim, video-art, enstalasyon, sinema gibi farklı disiplinlerden yapıtlar örnek görsellerle hayvan imgesinin ve hayvan oluş kavramının sanatsal temsili bağlamında analiz edilmiştir. Sanat tarihinde hayvan imgesinin geçirdiği dönüşümlere işaret edilmiş, son kısımda 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra üretilen eserler üzerinde yoğunlaşılmış ve Francis Bacon, Kiki Smith, Matthew Barney ve Jenny Saville ile Hayao Miyazaki, Lars von Trier ve Werner Herzog’un yapıtları incelenmiştir.
Söz konusu sanatçıların yapıtlarında hayvanlık, Dionysoscu bir içkinlik hali olarak karşımıza çıkar. Resim sanatında özellikle Bacon’ın ve Saville’in insan ile hayvan arasında et ve beden üzerinden kurduğu özdeşlik boya kullanımında oluşturdukları yoğun bir plastik dille sonuçlanırken Kiki Smith’in kadın bedeni üzerinden doğayla kurduğu yakın bağlar hayvanlıkla daha sembolik düzeyde bir etkileşim yaratır. Matthew Barney’nin video-art çalışması Düzen ise hayvanla olan sınır aşımını melezlik-ötekilik gibi kavramlarla kurar. Sinemada Lars von Trier’in Deccal’i, doğanın kaotik yapısıyla amansız bir mücadele halinde olan insanın çabasının ve rasyonalizmin boşunalığını yine hayvanlığı kullanarak göz önüne sermektedir. Benzer biçimde Miyazaki, Prenses Mononoke’de, doğaya başkaldırının yıkıcı sonuçlarını Kurt-kız San’ın büyük hayvan ailesi ile ilişkilerini destanlaştırarak gösterir. Son olarak Herzog’un Ayı Adam’ı, antroposen dünya görüşüne karşı arkaik bir biçimde kendini kurban eden anti-kahramanın yolculuğudur. Sonuç olarak insan merkezciliğin çökmeye başladığı, özellikle postmodernizmle insan ve hayvan arasındaki sınırın belirsizleştiği ve bu belirsizliğin sanatsal üretimlere biçimsel-plastik anlamda ve içerik bağlamında bir tür çözülme halinde yansıdığı görülür.

Anahtar Kelimeler

Sanat, hayvan, ötekilik, beden, et, melez.

Manifestation of Animal Image in Visual Arts in the Context of Becoming Animal

Öz

The purpose of this study is to discuss the relationship forms with non-human animals throughout the history of culture and to interpret metamorphoses of animal images in visual arts, through Dionysian aesthetics together with Gilles Deleuze’s and Felix Guattari’s concept of “becoming-animal” which finds its origins in the philosophy of Friedrich Nietzsche. In the research, artworks from various visual practices such as painting, video art, installation, and film, are analyzed in the context of artistic representation of animal images and the concept of “becoming-animal”. The study points out certain moments in the transformation of animal images through the history of visual arts. Finally, it focuses on the works produced after the second half of the 20th century. Eventually, it will pay a specific attention to the works of Francis Bacon, Kiki Smith, Matthew Barney, Jenny Saville, Hayao Miyazaki, Lars von Trier, and Werner Herzog.
In the works of these artists, animality shows itself as Dionysian immanence. In painting, the human- animal identity that Bacon and Saville establish through flesh and body results in an intense plastic representation that they create with their use of paint. Kiki Smith’s bonds with the nature through the female body create a more symbolic interaction with animality. Barney’s video-art work The Order, on the other hand, breaks the boundaries between humans and animals through concepts such as hybridity and otherness. In cinema, Lars von Trier’s The Antichrist, by using animality, reveals the futility of human effort and rationalism, which are relentless struggles with the chaotic structure of nature. Similarly, by eliciting Wolf-girl San’s relations with her large animal-family, Miyazaki portrays the devastating consequences of rebellion against nature in Princess Mononoke. Finally, Herzog’s Grizzly Man portrays a journey of an archaic, self-sacrificing anti-hero against the Anthropocene worldview. As a result, it is seen that anthropocentrism begins to collapse, the border between human and animal loses its certainty, and with the influence of postmodernism, this uncertainty is reflected as dissolution in artistic production both in form and content.

Anahtar Kelimeler

Art, animal, otherness, body, flesh, hybridity.

Kaynakça

• Adams, Carol J. (2013). Etin Cinsel Politikası. Çev., Güray Tezcan, Mehmet Emin Boyacıoğlu. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Adorno, Theodor W. ve Max Horkheimer (2014). Aydınlanmanın Diyalektiği. Çev., Nihat Ülner. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Agamben, Giorgio (2012). Açıklık, İnsan ve Hayvan. Çev., Meryem Mine Çilingiroğlu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Akat, Beyza ve Sena Gazan (2020). “Hieronymus Bosch ve Dünyevi Zevkler Bahçesi.” https://www.tarihlisanat.com/bosch-dunyevi-zevkler-bahcesi/ Erişim tarihi: 02.05.2021.
• Bacon, Francis (1944). Three Studies for Figures at the Base of a Crucifixion [Panel üzerine yağlı boya]. Tate, Londra. https://tr.pinterest.com/pin/294493263113452346/ Erişim tarihi: 03.05.2021.
• Bacon, Francis (1961). Paralytic Child Walking on All Fours [Tuval üzerine yağlı boya]. Gemeentemuseum Den Haag, The Hague. https://www.pinterest.cl/pin/480829697691653333/ Erişim tarihi: 04.05.2021.
• Bacon, Francis (1946). The Painting [Keten üzerine yağlı boya]. Moma, New York. https://www.moma.org/collection/works/79204 Erişim tarihi: 03.05.2021.
• Bahtin, Mihail (2009). Rabelais ve Dünyası. Çev., Çiçek Öztek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Baransel, Zeynep (2012). “Goya: Zamanının Tanığı - Gravürler ve Resimler ya da Hayallere Özgürlük!” https://www.e-skop.com/skopbulten/goya-zamaninin-tanigi-gravurler-ve-resimler-ya-da-hayallere-ozgurluk/811 Erişim tarihi: 07.05.2021.
• Barney, Matthew (2002). Cremaster 3-The Order [uzun metraj film serisi]. Whitechapel Gallery, London. https://www.culturewhisper.com/r/visual_arts/preview/1123 Erişim tarihi: 07.05.2021.
• Batukan, Can (2015, Bahar). “Heidegger ve Deleuze’de Hayvan Sorusuna Giriş.” Cogito, Felsefede Hayvan Sorusu, 70-85.
• Berger, John (2019). Görme Biçimleri. Çev., Yurdanur Salman. İstanbul, Metis Yayınları.
• Buber, Martin (2009). Ich und Du. Stuttgart: PhilippReclam Jun. GmbH & Co.
• Deleuze, Gilles ([1969] 2009). Duyumsamanın Mantığı. Çev., Can Batukan, Ece Erbay. İstanbul: Norgunk.
• Deleuze, Gilles ([1989] 2021). Kıvrım-Leibniz ve Barok. Çev., Hakan Yücefer. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Duyar, Süleyman (2017). “Hayvan Oluş’tan Makine Oluş’a King Kong.” Sine Filozofi Dergisi, 2(4), 94-110. ISSN: 2547-9458.
• Eco, Umberto (2009). Çirkinliğin Tarihi. Çev., Anaca Uysal Ergün, Özgü Çelik, Arıcan Uysal, Elif Nihan Akbaş, Melike Barsbey, Kültigin Kaan Akbulut, Duygu Arslan, Berna Yılmazcan. İstanbul: Doğan Kitap.
• Elias, Norbert (2004). Uygarlık Süreci, Cilt 1. Çev., Ender Ateşman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Estes, Clarissa P. (2004). Kurtlarla Koşan Kadınlar. Çev., Hakan Atalay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Guggenheim Collection Online (2019). “Kiki Smith.” https://www.guggenheim.org/artwork/artist/kiki-smith Erişim tarihi: 07.05.2021.
• Haraway, Donna (2006). Siborg Manifestosu. Çev., Osman Akınhay. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Heine, Stefanie (2014). “Transformational Zones and Violent Encounters. Matthew Barney’s ‘The Order’.” SKDR a journal of literature, culture and literary translatin, 2(4), ISSN 1847-7755 doi:10.15291/sic/2.4.lc.1
• Herzog, Werner (2005). Grizzly Man [104', Belgesel film] Discovery Docs., Lions Gate Entertainment, Amerika. https://tr.pinterest.com/pin/57561701457841725/ Erişim tarihi: 19.12.2021.
• Kristeva, Julia (2014). Korkunun Güçleri. Çev., Nilgün Tutal. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Lemm, Vanessa (2018). Nietzsche’nin Hayvanları-Kültür, Politika ve İnsanın Hayvanlığı. Çev., Volkan Ay. İstanbul: Gram Yayınları.
• Miyazaki, Hayao (1997). Princess Mononoke [134', DCP] Studio Ghibli, Dentsu, Japonya. https://www.peramuzesi.org.tr/film/prenses-mononoke/1781/311 Erişim tarihi: 18.12.2021.
• Nietzsche, Friedrich ([1878] 2015). İnsanca, Pek İnsanca. Çev., Mustafa Tüzel. İstanbul: İşbankası Kültür Yayınları.
• Nietzsche, Friedrich ([1886] 2011). Müziğin Ruhundan Tragedya’nın Doğuşu. Çev., İsmet Zeki Eyuboğlu. İstanbul: Say Yayınları.
• Rüstemov, Kısmet (2017). “Antichrist ve Lars von Trier’in Mitolojisi.” https://oggito.com/icerikler/antichrist-ve-lars-von-trier-in-mitolojisi/41434. Erişim tarihi: 10.04.2021.
• Saville, Jenny (1999). Fulcrum [Tuval üzerine yağlı boya]. Gagosian Gallery, London. https://www.flickr.com/photos/lblain/31380907938/ Erişim tarihi: 18.04.2021.
• Saville, Jenny (2004). Torso-II [Tuval üzerine yağlı boya]. Gagosian Gallery, London. https://grandmastolemycloset.wordpress.com/2012/05/20/visione-artistica-the-true-beauty-exists/ Erişim tarihi: 18.04.2021.
• Smith, Kiki (1995). Jersey Crows [Enstelasyon-Bronz heykel]. Krakow Witkin Gallery, Boston. . Erişim tarihi: 08.04.2021.
• Smith, Kiki (2001). Lying With The Wolf [Kâğıt üzerine mürekkep ve kurşun kalem]. Centre Pompidou, Paris. https://sites.google.com/site/aparthistoryhenryclayschool/art-history-250-1/242 Erişim tarihi: 08.04.2021.
• Smith, Kiki (2002). Rapture [Gravür, aquatint-kuru kazı]. Krakow Witkin Gallery, Boston. https://www.galeriems.com/exhibitions_detail.aspx?exhid=10&exhiname=Kiki%20Smith. Erişim tarihi: 08.05.2021.
• Sylvester, David (1988). Interviews with Francis Bacon. London: Thames & Hudson.
• Türk, Nesli (2017). Resim Sanatında Ekspresif Bedenin Melankoli Kavramı İle İlişkilendirilmesi (Yayınlanmamış Sanatta Yeterlik Eser Metni). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Uslu, Ayşe (2015, Bahar). “İnsanlar, Hayvanlar ve Taşlar Üzerine.” Cogito, Felsefede Hayvan Sorusu, 98-117.
• von Trier, Lars (2009). Antichrist [104', Film] Zentropa, Lucky Red, Danimarka. H Erişim tarihi: 19.12.2021.
• Williams, James David Lewis (2019). Mağaradaki Zihin. Çev., Tolga Esmer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.