Köroğlu, Pir Sultan Abdal, Dadaloğlu ve Şahturna Örneğinde Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Protest Söylemler

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 55 - 70, 29.12.2023

Yılmaz Kaval , İbrahim Tosun

https://doi.org/10.54281/kundergisi.2024.35

Öz

Türk halk edebiyatında yapılan çalışmalarda temel hedef, bu edebiyatı meydana getiren toplumu tanımak, toplumun temel dinamiklerini öğrenmek ve buna dayalı değerlendirmeler geliştirmektir. Halk edebiyatını oluşturan bütün türler, içinden çıktıkları halkın ayrılmaz parçalarıdır. Bu anlamda halk edebiyatını bilmekle halkı tanımak aynı anlama gelmektedir. Halk edebiyatı türlerinin bu anlamda pek çok işlevi olduğu görülmektedir. Halk edebiyatı türleri arasında kabul edilen Âşık edebiyatı şiir geleneğinin de pek çok işlevinin yanında protest bir işlev yerine getirdiği görülmektedir. Âşık edebiyatında âşıklar tarafından eleştiri ve protesto amaçlı şiirlerin oluşturulduğu çok sık görülen bir durumdur. Ancak burada yergi, eleştiri gibi kavramlar ve protesto arasında önemli farklar vardır. Yergi yanlış olduğuna inanılan bir şeyin eksik taraflarını bulup doğru yönlerini göstermeye çalışmakken eleştiride sadece eleştirilen şey üzerinde durulur. Ancak protesto eleştiri ve yergiden farklı olarak yanlış olduğuna inanılan şeyi düzeltme arayışına girmeyip protesto edileni hiçbir şekilde kabul etmemektir. Âşık edebiyatı şiir geleneği, çağlar boyunca, insanlara, kabul edilmeyen aksaklıklar, haksızlıklar vb durumlar karşısında bir sığınak olmuştur. Âşıkların bu gelenek vasıtasıyla yöneticilere meydan okuduğu ve halk üzerinde etki gücünün daha belirgin olduğu düşünülen şiir türünü bir silah gibi kullandıkları çok sık bir şekilde görülmektedir. Bu çalışmada Âşık edebiyatı şiir geleneği ve bu gelenek içinde yetişmiş bazı âşıkların protest ifadeler kullanarak icra ettikleri şiirler ele alınacaktır. Şiirler seçilirken şiirlerin özellikle protest temalı olmalarına dikkat edilecektir. Protest söylemler geliştiren bu âşıkların özellikle göçebe Türkmenler arasında mı yoksa yerleşik hayat benimseyen âşıklar arasında mı geliştiği üzerinde durulacaktır. Âşık edebiyatında görülen protest söylemin hangi durumlar karşısında yetiştiği ve özellikle hangi dönemlerde etkili olduğu incelenecektir. Bu şiirlerin dilinden yola çıkılarak protestonun bireysel ve toplumsal boyutu da açıklığa kavuşturulacaktır.

Anahtar Kelimeler

halk edebiyatı, Âşık, protest şiir, gelenek

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa. Celali İsyanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.
• Arı, Bülent. “Âşık Şiirinde Toplumsal Eleştiri”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 32, (Aralık, 2015): 262-284.
• Artun, Erman. Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. Adana: Karahan Kitapevi, 2019.
• Başgöz, İlhan. “Protest, The Fifth Function of Folklore, İn Turkish Folklore and oral Literature, Selected Essays of İlhan Başgöz”, ed. Kemal Sılay, İndiana Universty Turkish Studies series no: 19. Bloomintion, Indiana, 1998.
• Bekki, Salahaddin. “1980 Sonrası Âşık Şiirinde Siyasi Söylemler”. Journal of Turkish Language and Literature 2, (Şubat, 2016) 51-66.
• Boratav, Pertev. Naili. Köroğlu Destanı. İstanbul: Adam Yayıncılık,1984
• Cebe Ayaydın, G. Özlem. “İskâna Direnen Kimlik: Dadaloğlu’nun Coğrafyası”. Millî Folklor 90, (2011) 60-69.
• Çetindağ Süme, Gülda. “Köroğlu Merkezli Hikâyelerin Sembolik Açılımı”. Doktora tezi. Fırat Üniversitesi, 2011.
• Çobanoğlu, Özkul. Âşık Tarzı Edebiyat Geleneği ve İstanbul, İstanbul: 3F Yayınevi, 2007.
• Düzgün, Dilaver. “Âşık Edebiyatı”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ed. Öcal Oğuz. Ankara: Grafiker Yayınları, 2022.
• Fuat, Mehmet. Pir Sultan Abdal. İstanbul: De Yayınevi, 1977.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Pir Sultan Abdal. İstanbul: Varlık Yayınları, 1953.
• Gölpınarlı, Abdülbaki ve Boratav, Pertev Naili. Pir Sultan Abdal. İstanbul: Derin Yayınları, 2010.
• Günbulut, Şükrü. Halk Şiirinde Başkaldırı Vur Emri Ferman. İstanbul: Berfin Yayınları, 2000.
• Kaya,Doğan.“BaşlangıçtanGünümüzeÂşıkEdebiyatı”.http://dogankaya.com/fotograf/baslangictan_gunumuze_asik_edebiyati. (Erişim tarihi: 21.07.2023).
• Keskin, Ahmet. “Elektronik Kültür Ortamında Paylaşılan Koronavirüs (Covıd-19) Şiirlerinin Folklorun ve Mizahın Protesto İşlevi Bağlamında Kültürbilimsel Analizi”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 30, (Haziran 2020): 502-536.
• Kişin, Yurdaer. “Halk Türkülerinde Protest Olgu ve Ruhi Su”. Yüksek lisans tezi. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, 2019.
• Koçak, Aynur ve Uğurcan, F. Zehra. “Absürt’e Başkaldıran Bir Sanatçı Olarak Pir Sultan”. Millî Folklor 138, (Haziran 2023): 85-96.
• Mêlıkoff, İrene. Uyur İdîk Uyardılar Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmaları. Çev: Turan Alptekin, İstanbul: Cem Yayınevi, 1993.
• Ozan Şahturna. Şakıyan Turna Şahturna. İstanbul: Can Yayınları, 1998.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Kültür Tarihine Giriş I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1978.
• Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi Cilt II. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Öztelli, Cahit. Köroğlu ve Dadaloğlu. Ankara: Varlık Yayınevi, 1962.
• Öztelli, Cahit. Pir Sultan Abdal. Ankara: Özgür-Yayın ve Dağıtım, 1985.
• Sakaoğlu, Saim. Dadaloğlu. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1986.
• Şimşek, Esma “Âşıklık Geleneğinde Kadın Âşıkların Yeri ve Ayşe Çağlayan Örneği”, Somut Olmayan Kültür Miras Yaşayan Âşık Sanatı Sempozyumu, 29-30 Kasım 2007, Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi (THBMER) Yayınları, Ankara, (2011), 329-344.
• Şenocak, Ebru.“Köroğlu Destanı’nda Simgesel Değerler”, 21. Yüzyılda Köroğlu ve Bolu Araştırmaları, Uluslar Arası Köroğlu, Bolu Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri. (2011).
• Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011.
• Yağcı, Öner. Köroğlu Yaşamı ve Şiirleri. İstanbul: Gün Yayıncılık, 2000.
• Yakıcı, Ali. “Halk Anlatılarında Yer Alan Köroğlu Tipleri ve Âşık Köroğlu’nun Bu Tipler Arasındaki Yeri”. Millî Folklor 76, (2007): 113-123.
• Yavuz, Nuri. (2012). “Fırka-i Islahiye Ordusunun Özellikleri ve Faaliyetleri”. Akademik Bakış 10, (Şubat 2012) 113-127.