BERHEMÊN KURDÎ DI QADA FIQHA ÎSLAMÊ DA

Yıl 2021, Sayı: 4, 67 - 91, 30.04.2021

Nesim Sönmez

Öz

Dil, insanoğlunun sahip olduğu en önemli iletişim araçlarından biridir. İnsanlar, duygularını ve düşüncelerini konuştukları dil ile ifade etmektedirler. Yeryüzünde bulunan yüzlerce çeşit dilden birisi de Kürtçedir. Kürtçeyi konuşan insanların bir kısmı fikirlerini ve inançlarını anadilleri olan Kürtçe ile dile getirmektedirler. İslam dininin gelişi ile birlikte Kürtlerin kahır ekseriyeti bu inancı benimsediler ve onun emirleri doğrultusunda hayatlarını idame etmeye çalıştılar. Diğer milletlerde olduğu gibi Kürtler arasında da İslam dininin emirlerinin daha kolay ve doğru bir şekişde anlatılabilmesi için âlimler tarafından bu sahada birçok eser telif edilmiştir.
Biz bu çalışmamızda, İslam Fıkıhı sahasında Kürtçe yazılmış eserleri tespit ettikten sonra onları değerlendirip sonuçlarını ilim dünyasına sunacağız.

Anahtar Kelimeler

Kürtçe, İslam Fıkıhı, Fıkıh, İlmihâl, Mezhep

BERHEMÊN KURDÎ DI QADA FIQHA ÎSLAMÊ DA

Öz

Ziman, ji alîyê danustandinê va ji bo mirovan alaveke herî girîng e. Mirov, fikr û hestên xwe bi rêya zimanê ku pê diaxive bi lêv dike. Li ser rûyê erdê bi hezaran ziman hene û ji wanan yek jî Kurdî ye. Hinek mirovên Kurdî fikr û bawerîyên xwe bi zimanê dayîka xwe yanê bi Kurdî bi lêv dikin. Bi hatina dînê Îslamê ra Kurd bi piranî dibin misilman û li gor rê û rêzanên vê bawerîyê jîyana xwe ji nû va amade dikin. Herweku miletên din Kurd jî bi armanca ku jîyana xwe li gor bawerîya Dînê Îslamê sererast bikin û bijîn di vê qadê da gelek berhem dane.
Em, di vê vekolîna xwe da berhemên ku di qada fiqha îslamê da bi zimanê Kurdî hatine nivîsandin tesbît dikin, dinirxînin û pêşkeşî alema zinistê dikin.

Anahtar Kelimeler

Kurdî, Fiqha Îslamê, Fiqh, Îlmîhal, Mezhep

KURDISH WORKS WRITTEN ON THE FIELD OF ISLAMIC JURİSPRUDENCE

Öz

Language is the most important communication tool that human beings have. People express their feelings and thoughts in the language they speak. There are hundreds of different languages in the world. Kurdish is one of these languages. Some of the people who speak Kurdish express their opinions and beliefs in this language, which is their mother tongue. With the advent of the religion of Islam, the Kurds mostly adopted this religion and tried to survive in line with his orders. As in other nations, many works were written in this field in order to explain the orders of the Islamic religion more easily among the Kurds.
In this study, after determining the works written in Kurdish in the field of Islamic Fiqh, we will evaluate them and present their results to the world of science.

Anahtar Kelimeler

Kurdish, Islamic Fiqh, Fiqh, Ilmihal, Sect

Kaynakça

• Abdullah bin Mahmûd en-Nakşebendî (1960). Kitabu’l-Ferâiz, Ankara: Nur Matbaası.
• Acar, Hayrullah (2016). “Fiqihnameyeke Menzûm Di Edebiyata Kurdî De: Rîsaletu Sefînetu’l-Ekrad Ila Sebîli’r-Reşad/Sefîna Kurdan Ji Bo Ehlê Bajar û Gundan A Mela Ebdulcelîlê Botî” e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Nisan-2016 Cilt: 8 Sayı:1 (15) s. 376-435.
• Adak, Abdurrahman (2016 ). “Helbestvanên Klasîk ji Perspektîfa Herêmî: Nimûneya Herêma Bedlîsê”, The Journal of Mesopotamian Studies, Vol. 1/1 Summer, pp. 33-56.
• Adak, Abdurrahman (2019). “Kürtler / Dil ve Edebiyat” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi EK-2. Cildi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akçay, Halil (2013). Son Dönem Tasavvuf Âlimlerinden Şeyh Muhammed Emin el-Hayderî (Hayatı ve Eserleri), Bingöl, Bingöl Üniversitesi Yayınları.
• Akyüz, Kutbeddin (2015). Ahmed el-Haznevî (ö. 1949) ve Hazneviyye Tarikatı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yalova: Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Anter, Musa (1991), Hatıralarım, I-II, İstanbul: Yön Yayıncılık.
• Arslan, Mesut (2016). “Îlmîhaleke Bi Tirkî û Kurdî û Wergera wê ya Kurdî”, Kürdoloji Akademik Çalışmalar I, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Yayınları.
• Aydin, Nurettin (2016). Nakışbendiliğ’in Halidiye Kolu Hazneviler Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma (Mardin İli Örneği), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Manisa: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aykaç, Yakup (2015). Dîwana Hezîn (Metn, Lêkolîn û Ferheng), (Yüksek Lisans Tezi), Bingöl: Bingöl Üniversitesi, Yaşayan Diller Enstitüsü.
• Baran, İlhan (2019). “Kürtler / İslâmî Dönem” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi EK-2. Cildi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, (BOA. MF. MKT.288-28, 26/R/1313/ 15/10/1895).
• Belengaz Şefik Aksu (2011). Rewşen, .İstanbul: Çınar Basım Yayın..............
• Bidlisi, Emir Şerefhan. (?), Şerefname Tarîhi Mufasseli Kurdıstan, (Haz. Muhammed Abbasi), Tahran: Neşr-i Hedis.
• Cevat, Mahmut İbnü'ş Şeyh Nafi (1338). Maarif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı, (Derleyen: Taceddin Kayaoğlu) Yeni Türkiye Yayınları İstanbul 2001.
• Dehhâm, İbrahim el-Hasnayânî (2019). Sîretu’s-Sehabîyyî Câbân el-Kurdî ve İbnuhu Meymûn ve Rîvâyâtuhumâ, İstanbul: Asalet Yayınları.
• Dr. Kamuran Ali Bedir-Xan (1986). Türkçe İzahlı Kürtçe Gramer, Paris: Özgürlük Yolu Yayınları.
• Dr. Kamuran Ali Bedirxan (2012). Dersên Şerîetê, İstanbul: Diwan Yayınları.
• Dr. Kamuran Ali Bedirxan. (1938), Dersên Şerîetê, Şam: Kitêbxana Hawarê.
• Durma, Abdulhalim (2014). Evliyalar Şehri Ağrı, Samsun: Erol Ofset Matbaacılık.
• Ebubekir Abdullah b. Ali b. Vahşiyye en-Nebati (?). Şevku’l-müstehâm fî ma‘rifeti rumûzi’l-aklâm, (yayın yeri ve tarihi yok).
• Editörler: Köçer, M., Eroğlu, C., Babuçoğlu, M. (2009), Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Mamuretülaziz (1839-1907), Ankara: Elazığ Valiliği Yayınları.
• Geçit, M. Salıh (2018). “Halife Yusûf Topçu (1885-1965) Ve Akide Metni”, Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, 2018 /133-164, s. 137-138.
• Gökalp, Ziya (1992). Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler (haz. Şevket Beysanoğlu), İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Halife Yusûf (2015). Îrşad’ul Îbad, (Tashih Eden Abdusselam Bêcırmani ve Huseyin Şemrexi), İstanbul: Nubihar Yayınları.
• İbnü’l-Esîr (1987). Üsdü’l-Ġābe, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye........................
• Kardam, Ahmet (2011). Cizre–Bohtan Beyi Bedirhan Direniş ve İsyan Yılları, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Kızıl, Hayrettin (2019). “Kürtler /Din” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi EK-2. Cildi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kovara Jîn, I-II . (1985), Berhevkar, Mehmet Emîn Bozarslan, İppsala: Weşanên Deng.
• Kutlay, Naci (2011). 21. Yüzyıla Girerken Kürtler, İstanbul: Peri Yayınları................
• Malmisanij (2000). Cızira Botanlı Bedirhaniler ve Bedirhan Ailesi Derneğinin Tutanakları, İstanbul: Avesta Yayınları.
• Ömer Ferid Efendi (1891). Türkçeden Kurd Lisanına Mutercem İlmihaldir, el-Azizi: Ma‘mûretu’l-Azizi matbaası.
• Özdaş, Haşim (2017). Fetwayên Kurdî, İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları.
• Rehmî, Ebdurrehim (?). Gaziya Welat Kitêba Ewwil, İstanbul: Necm-i İstîqbal Matbaası.
• Sağniç, Feqî Huseyn (2002). Dîroka Wêjeya Kurdî, İstanbul: İstanbul Kürt Enstitüsü Yayınları.
• Sönmez, Nesim (2018). “Evdirehîm Rehmî Hekarî û Berhema Wî Ya Dersa Dîn”, Zap Havzasi Ulemasi Sempozyumu I-II, İstanbul: Hakkâri Üniversitesi Yayınları.
• Sönmez, Nesim (2018). Dîwana Şêx Muşerrefê Xinûkî-Metn&Lêkolîn-, Diyarbakır: Seyda Kitabevi.
• Sönmez, Nesim (2018). Karşılaştırmalı Hitabet- Cahiliye Dönemi ile İslam’ın İlk Dönemi-, İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Sönmez, Nesim (2020). Fiqha Şafi‘î, Van: Lorya Yayınları.............................
• Zapsu, Abdurrahim (2006). Büyük İslam Tarihi Hz. Muhammed (s.a.v.) Dönemi, İstanbul: Risale Yayınevi.
• Zinar, Zeynelabıdin (2013). Piştî Ehmedê Xanî Xelîfe Ûsiv, Salnama Ehmedê Xanî ya 2012an, (Hazırlayanlar: Mehmet&Nihat&Bahar Gültekin), İstanbul: Belge Yayınları.
• Zivingî, Necat (2015). Zana û Rewşenbîr Evdirehîm Rehmî Hekkarî Jiyan, Berhem û helbestên Wî, Stenbol: Weşanên Avesta. http://kemaliye.gov.tr/genel-bilgiler-kemaliye (Erişim: 04.11.2020, Saat: 22:30)
• http://www.evliyalar.net/seyh-alaaddin-haznevi-k-s/ (Erişim Tarihi: 10/11/2020).