TESADÜF VE EFSANELERLE BİÇİMLENMİŞ DİYARBAKIR KALESİ

Yıl 2022, Sayı: 6, 105 - 121, 30.04.2022

Arafat Yaz

https://doi.org/10.55106/kurdiname.1077097

Öz

Konumu, kaynakları, iklimi ve sahip olduğu potansiyeli nedeniyle Diyarbakır kenti insanlığın medeniyet kurma serüveninde önemli bir rol üstlenmiştir. Bu şehir, insanların yerleşik hayata geçip güçlü devletler kurmasıyla çevresindeki yerleşim yerlerine göre daha fazla ön plana çıkmıştır. Tarihi kayıtlarda çeşitli devirlerde büyük devletlerin bu kente sahip olmak için mücadele ettikleri anlaşılmaktadır. Diyarbakır kalesinin inşası, genişletilmesi, yükseltilmesi ve birçok medeniyet tarafından tahkim edilmesi şehri kaybetme endişesi ve şehre hâkim olma gayretinin bariz bir ifadesidir. Bu endişe ve gayretlerin yoğrulduğu hikâyenin sembolü olan kale, dünyadaki sayılı örneklerden birdir. Birçok araştırmaya konu olan ve halen gizemini koruyan bu kale, türünün nadir örneklerinden biri olmasına rağmen hak ettiği değeri görememiş ve ancak 2015 yılında Dünya Kültür Mirası Listesi’nde yerini almıştır. Bu çalışmamızda birçok medeniyete beşiklik etmiş olan Diyarbakır kalesinin şeklinin detayları ve kale hakkındaki efsaneleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Diyarbarkır Kalesi, Surlar, Amida, Kale Şekilleri

DİYARBAKIR CASTLE SHAPED BY COİNCİDENCE AND LEGENDS

Öz

Due to its location, resources, climate and potential, the city of Diyarbakır has played an important role in the civilization-building adventure of humanity. This city has come to the forefront more than the surrounding settlements as people settled down and established powerful states. In historical records, it is understood that the great states struggled to have this city in various periods. The construction, expansion, elevation and fortification of the Diyarbakir castle by many civilizations are an obvious expression of the fear of losing the city and the effort to dominate the city. The castle, which is the symbol of the story in which these worries and efforts are kneaded, is one of the few examples in the world. Despite being one of the rare examples of its kind, this castle, which has been the subject of many researches and still remains a mystery, could not see the value it deserves and only took its place in the World Cultural Heritage List in 2015. In this study, the details of the shape of Diyarbakir castle, which has been the cradle of many civilizations, and its legends about the castle will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakir Castle, City Walls, Amida, Castle Shapes

Kaynakça

• Abu’l-Farac, G. (1987). Abu’l-Farac Tarihi. (Ömer Riza Doğrul, Çev.) (C. 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Abul-Farac, G. (1999). Abu’l-Farac Tarihi. (D. Ömer Riza, Çev.) (3. bs., C. 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Berchem, M. V. ve Strzygowski, J. (1910). Amida. Heidelberg.
• Beysanoğlu, Ş. (1963). Kısaltılmış Diyarbakır Tarihi ve Abideleri. İstanbul: Şehir Matbaası.
• Boran, A. (2011). Diyarbakır Kalesi. İ. Yıldız (Ed.), Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi içinde . Diyarbakır: A Grafik.
• Boran, A. ve Aykaç, R. (2019). Yeni Araştırmalar Bağlamında Diyarbakır Kalesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (42), 273-282.
• Demirtaş, A. (2007). İslam Fethine Kadar Diyarbakır. (Yayımlanmamış yüksek lisans). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Dumlupınar Alican, S. (2019). Ortaçağda Âmid (Diyarbakır). (Yayımlanmamış yüksek lisans). Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman.
• el-Katîî, A. (1412). Merâsidü’l-İttilâ Alâ Esmâi’l-Emkine ve’l-Bukâ’ (C. 1-3). Beyrut: Darü’l-Ceyl.
• El-Hamevî, Y. (1977). Mü’cemü’l-Büldân (C. 1-5). Beyrut: Darü’s-Sadr.
• El-Hamevî, Y. (1998). El-Hazel ve’d-Dâl Beyne’d-Devri ve’d-Dârati ve’d-Dîre. Dimeşk: Menşûrât-ı Vezâreti’s-Sakafe.
• Fatih’in İnanılmaz Zekası: Rumeli Hisarı’nı “Muhammed” İsmi Şeklinde Tasarlamış. (2017, 29 Mayıs).Haberler.com. 25 Ocak 2022 tarihinde https://www.haberler.com/fatih-in-inanilmaz-zekasi-rumeli-hisari-ni-9670735-haberi/ adresinden erişildi.
• Gabriel, A. (1993). Diyarbakır Surları. (K. Özsezgin, Çev.). Ankara: Diyarbakır Tanıtma, Kültür ve Yardımlaşma Vakfı Yayınları.
• Gabriel, A. (2014). Şarki Türkiye’de Arkeolojik Geziler. (A. Çetin, Çev.). Ankara: Dipnot Yayınevi.
• Haspolat, Y. K. (2014). Diyarbakır Türbeleri. https://silo.tips/download/dyarbakir-trbeler-prof-dr-yusuf-kenan-haspolat adresinden erişildi.
• İbn Şeddâd. (1991). El-A’lakü’l-Hatîre fi Zikri Ümerai’ş-Şam ve’l-Cezîre (C. 3/1). Dimeşk: Menşurat-ü-Vezaret’üs-Sekafe.
• İbnü’l-Ezrak. (1992). Meyyâfârikîn ve Âmid Târihi (Artuklular Kısmı). Erzurum: Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İbnü’l-Ezrak, A. b. Y. (1959). Tarihü’l-Fârikî. Kahire: Hey’etü’l ‘Amme li Şuuni’l-Metabi’i’l-Emîriye.
• İbnü’l-Ezrak, A. b. Y. (1990). Mervânî Kürtleri Tarihi. (B. Mehmet Emin, Çev.) (2. bs.). İstanbul: Koral Yayınevi.
• İstanbullite.com. (2022, 25 Ocak). istanbulite.com. 25 Ocak 2022 tarihinde http://www.istanbullite.com/istanbulseyyahi8595/tarihiyarimadavesurlar.html adresinden erişildi.
• İş, A. (2019). (Yayımlanmamış yüksek lisans). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• İzgi, R. (2020). Tarihi Yapıların Yapısal Analizi: Diyarbakır Surları Örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans). Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• İzgöğer, A. Z. (1999). Diyarbakır Salnâmeleri (C. 4). İstanbul: Diyarbakır Büyüşehir Belediyesi Yayınları.
• Kahraman, Ö. F. (2013). Yûnus. DİA. Ankara: TDV.
• Kakdaş Ateş, D. ve Payaslı Oğuz, G. (2019). Diyarbakır İçkale Müze Kompleksinin Restorasyon Sonrası Koruma Açısından Değerlendirilmesi. Journal of Art and Design, 7(4), 9-15.
• Karaca, N. (2010). Seyahatnamelere Göre Diyarbakır’ın Osmanlı Dönemi Mimari Dokusu Üzerine Bir Değerlendirme. (Yayımlanmamış doktora tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Van.
• Kızıl, H. (2010). Diyarbakır ve Çevresinde Dini Anlayışta Mitolojik Unsurların Etkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri, Ankara.
• Konyar, B. (1936). Diyarbekir Yıllığı (C. 3). Ulus Basımevi.
• Marcellinus, A. (2014). The Roman History of Ammianus Marcellinus. (C. D. Yonge ve B.A., Çev.). London: Forgotten Books.
• Melek, A. ve Demir, A. (2014). Dini Değerleri ile Diyarbakır. Elektronik Kitap. http://cumhuriyet.academia.edu/AbdullahDemir adresinden erişildi.
• Nabikoğlu, A. ve Dalkılıç, N. (2013). Diyarbakır Surlarının Günümüzdeki Durumuna Yeni Bir Bakış. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, (15), 23-35.
• Özçelik, M. (2011). Diyarbakır Merkez Maddi Kültür Varlıkları. (Yayımlanmamış yüksek lisans). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Parla, C. (1990). Türk İslam Şehri Olarak Diyarbakır. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Parla, C. (2005). Diyarbakır Surları ve Kent Tarihi. ODTÜ MFD, 22(1), 57-84.
• Parla, C. (2012). Surları ve Türk Dönemi Dokusuyla Diyarbakır Surları. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi içinde (C. V, ss. 2465-2480). Tarih ve Medeniyetler Tarihi, sunulmuş bildiri, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Türksoy, T. (2007). Demir Çağı’nda Diyarbakır Bölgesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Vakıdî. (1997). Fütûhü’Şâm (C. 2). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye.
• Yaz, A. (2021). Mervânîlerin Son Hükümdarı Mansûr’un Mezar Yeri Hakkında Bir İnceleme. O. Bozan, M. Saylık, İ. Tavukçu ve B. Kazan (Ed.), Sultanlar Şehri Silvan Eğitim-Kültür-Medeniyet içinde (ss. 655-674). Ankara: Sonçağ Akademi.
• Yusuf, A. (1972). Ed-Devletü’d-Dûstekiye fi Kürdistani’l-Vüstâ (1. bs., C. 1). Bağdat: Matbaatü’l-Livâ.