Qewlê Newala Sîsebanê

Yıl 2024, Sayı: 10, 79 - 99, 28.04.2024

Ahmet Gemi

https://doi.org/10.55106/kurdiname.1462215

Öz

Edebiyata Erebî edebiyatek e ku bi qadên xwe yên cuda ve di nava edebiyata cîhanê de balê dikişîne. Edebiyata gelêrî ya Erebî ku şaxekî girîng ê edebiyata erebî ye, bi rehên xwe yên dîrokî, bi hêmanên ku tê de hene, bi mufredata dewlemend û bi qadên ku belav dike demek dirêj bala xwe dayê. Wêjeya gelêrî beşeke girîng a kevneşopiya devkî ye. Ev edebiyat bi vegotin an vegotina hin bûyer an serpêhatiyên rastîn an xeyalî bi şêwazek bêhempa hatiye afirandin.
Yek ji şaxên girîng ên edebiyata gelêrî gazavetnâme an jî cenknâme ye. Gazavetname li ser qehremantî, êrîş û şerên artêşa Îslamê ne. Bi taybetî Hz. Elî û Hz. Ev cureyê wêjeya ku bi şêweyê pexşan an jî helbestê behsa lehengiya Hemze dike, ji demên kevnar ve ji aliyê gel ve baş hatiye pêşwazîkirin. Yek ji van navan jî Çîroka Geliyê Sîseban e. Ev çîrok, Hz. Derbarê şerê ku tê texmînkirin di navbera artêşa îslamî ya di bin fermandariya Pêxember û artêşa şahê Yemenê Gitrîf de li geliyê Sîsebanê di nav sînorên Yemenê de rû daye. Di dîroka Îslamê de şerekî wiha tune ye. Di vî şerê ku bi tevahî xeyalî ye, Hz. Elî destkeftiyên awarte pêk anî û artêşa Îslamê bi ser ket.
Di vê xebatê de behsa wêjeya gelêrî ya erebî tê kirin, di derbarê Çîroka Geliyê Sîşeban de ku berhemeke wêjeya gelêrî ya kêm e, agahî tên dayîn û ev çîrok bi tirkî hatiye wergerandin û di pêvekê de hatiye pêşkêşkirin.

Anahtar Kelimeler

Qewlê Newala Sîsebanê, Edebiyata Erebî, Edebiyata Gel, Xezawetname, cenkname

The Story of Sisebān Valley in the Context of Arab Folk Storytelling

Öz

Arabic literature emerges within world literature with its various branches. Arab folk literature, an important branch of Arabic literature, has long attracted attention due to its historical roots, elements, rich curriculum, and areas of dissemination. Folk literature is an integral part of the oral tradition, consisting of the unique narration or transmission of real or imaginary events or adventures in a distinct style.
One of the significant branches of folk literature is gazavetnāme or cenknāme. Gazavetnāmes depict the heroism, raids, and battles of the Islamic army. Especially narratives portraying the valor of Hz. Ali and Hz. Hamza, in prose or poetry, have been well received among the people since ancient times. One such cenknāme is the Tale of the Sisebān Valley. This narrative revolves around a battle believed to have taken place in the Sisebān Valley within the borders of Yemen between the army commanded by the Prophet Muhammad and the army of the Yemeni King Gitrif. Such a battle is not documented in Islamic history. In this entirely fictional battle, Hz. Ali demonstrates extraordinary feats, leading the Islamic army to victory.
This study briefly touches upon Arab folk literature, provides information about the rare folk literary product, the Tale of the Sisebān Valley, and presents a Turkish translation of this tale in the appendix.

Anahtar Kelimeler

Arabic literature, folk literature, The Story of Sisebān Valley, gazavetnāme, cenknāme

Arap Halk Hikâyeciliği Bağlamında Sisebân Vadisi Hikâyesi

Öz

Arap edebiyatı, farklı alanlarıyla dünya edebiyatı içerisinde ilgi gören bir edebiyattır. Arap edebiyatının önemli bir kolu olan Arap halk edebiyatı, tarihi kökleri, barındırdığı unsurlar, zengin müfredat, yayıldığı alanlar gibi yönleri ile eskiden beri dikkatleri üzerine çekmiştir. Halk edebiyatı sözlü geleneğin önemli bir parçasıdır. Bu edebiyat, gerçek ya da hayali birtakım olayların veya maceraların kendine özgü bir üslupla anlatılması ya da nakledilmesi ile meydana gelmiştir.
Halk edebiyatının önemli dallarından biri de gazavetnâme veya cenknâmelerdir. Gazavetnâmeler, İslam ordusunun kahramanlıklarını, akınlarını, savaşlarını ve konu almaktadırlar. Özellikle Hz. Ali ve Hz. Hamza’nın kahramanlıklarını anlatan ve düzyazı veya şiir biçimindeki bu edebiyat türü, eskiden beri halk arasında iyi karşılanmıştır. Bu cenknâmelerden biri de Sisebân Vadisi Hikâyesi’dir. Bu hikâye, Hz. Peygamber’in komutasındaki İslam ordusu ile Yemen Kralı Gitrif’in ordusu arasında Yemen sınırları dahilinde bulunan Sisebân Vadisinde gerçekleştiğine inanılan savaşı konu olmaktadır. İslam tarihinde gerçekleşmiş böyle bir savaş söz konu değildir (Yûsuf, 1988: 34). Tümüyle hayal ürünü olan bu savaşta, Hz. Ali olağanüstü başarılar sergilemiş ve İslam ordusu zafer elde etmiştir.
Bu çalışmada Arap halk edebiyatına değinilmiş, ender bir halk edebiyatı ürünü olan Sisebân Vadisi Hikâyesi hakkında bilgi verilmiş ve bu hikâye Türkçeye çevrilerek ekte sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arap edebiyatı, halk edebiyatı, Sisebân Vadisi Hikâyesi, cenknâmeler, gazavetnâmeler

Kaynakça

• Abdülhadioğlu, A. (2019). Sözlü Kültür Bağlamında Mardin Arapça Atasözleri, İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Abdülhadioğlu, A. (2016). Mardin’deki Arapça Sözlü Kültürünün Korunmasında Hikâye Gecelerinin Rolü. Mukaddime Dergisi, 7/2, 243-257.
• Adak, A. (2015). Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasîk, İstanbul: Nûbihar Yayınları.
• Adak, A. (2019). Kürtler. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ek: 2/131-138. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akel, M. (2011). Gazvetü Vadi’s-Sîsebân, Hayfâ: Menşûratü e-Kütüb.
• Aydın, S. (2009). Halk Bilimi Sözlü Anlatımlar, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı Projesi.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (1992). Bekrî, Ebü’l-Hasan el-Kasasî, 5/366. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bozan, M. (2019). Kürtler. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ek: 2/131-138. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bozan, M. (2016). Yezidilik. Ortadoğu Analiz, Mart-Nisan, cilt. 7. Sayı. 67. ss. 74-77.
• Demir, A. (2017). Qewlê Newala Sîsebanê, İstanbul: Nûbihar Yayınları.
• Elçin, Ş. (2004). Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hamevî, Y. (?). Mu‘cemü’l-büldân, Beyrut: Dâru Sâdir.
• İbn Hişâm, (?). es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. Mustafa es-Sekâ vd. I. Baskı. Türâsü İslâm.
• Nuveyrî, Ş. (2004). Nihâyetü’l-ereb fî Fünûni’l-edeb, I. Baskı, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Omar, H. (2012). Beytî Sîseban, Hewlêr: Çapxaneyî Rewşenbîrî.
• Qanatê Kurdo, (1983). Tarîxa Edebyeta Kurdî, Stokholm: Institut Kurde de Paris.
• Serkâme, A. (2018). el-Megâzî fi’ş-şi‘ri’ş-şa‘bî İnde Şuarai’l-cenûbiyyi’l-Cezâirî, el-Fünûnü’ş-şa‘biyye, 24, 26-36.
• Suyûtî, C. (?). el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an, I. Baskı, Kahire: Matbaatü Hicâzî.
• eş-Şibli, İ. ve Abdülhadioğlu, A. (2019). el-Edebu’ş-Şaʻbî Mefhûmuhu ve Kadâyâhû, Abdülhadioğlu, A. (ed.), “el-Edebu’ş-Şefehi’l-ʻArabî fî Mârdîn” içinde, (s. 1-16), İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Yûsuf, A. (1988). Şaîrên Klasîk ên Kurd, Uppsala: Weşanên Jîna Nû.
• Zehebî, Ş. (1996). Siyerü A‘lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb Arnavut vd. XI. Baskı, Beyrut: Müessesetü’r-risâle.