SHEIK MUŞERREFÊ XINÛKÎ AND HIS LITERARY PERSONALITY

Yıl 2020, Sayı: 1, 59 - 81, 20.06.2020

Nesim Sönmez

https://doi.org/10.5281/zenodo.3895068

Öz

Sheik Muşerrefê Xinûkî was born in Xinuk, a village of Pervari in Siirt in 1926. He began his education by reading Qoran in his father’s madrasa when he was a kid. Then he became a pupil in many madrasas and got his licence. After that he returned to his village and started to teach educate pupils so that they can be good mullahs for Islam doctrine and his nation. Because of some political reasons he went to Başûr and stayed in Zaxo nearly for two years. Meanwhile he met Sheik Kemaledîn Erbîlî in Hewlêr and anttended his religious path. After a short time he became his calif. Finally he was died in 2008.
His life was full of educative affairs and many religious and literary works were after him. Not only kurdish, he knew some other languages very well such as turkish, arabic and persian. When looking into his works, it is very possible to be able to see that he was full of love for his nation and native language. As he was sensitive about his mother language, he produced many of his works in kurdish. His Dîwan is the most important of his works. He created his Dîwan in four languages- kurdish, arabic, persian and turkish.
Through this present we will intoduce his literary personality with his life and works in a detailed way, especially evaulate about his Dîwan.

Anahtar Kelimeler

Şêx Muşerrefê Xinûkî, Dîwan, Siirt, Pervarî, Literature

Şêx Muşerrefê Xinûkî û Kesayeta Wî ya Edebî

Öz

Şeyh Muşerref Hınuki 1926 yılında Siirt iline bağlı Pervari ilçesinin Hınuk Köyünde dünyay ya. Tahsil hayatına babasının medresesinde Kur’an okumakla başlar. Daha sonra bir çok medrese de öğrenim görüp icazetini alır. İcazetini aldıktan sonra köyüne döner ve orada imamlık yapar. İmamlık görevinin yanında açtığı medreseler de öğrencilerin eğitimi ile meşkul olmak sureti ile halkına faydalı olacak bir çok insanın yetişmesine vesile olmuştur. Siyasi bazı nedenlerden dolayı genç yaşata Irak Kürdistanı’na göç eder ve Zaxo’da iki yıl kalır. O sıralarda Erbil’e de gider ve nakşibendi tarikatının Halidi Kolunun şeyhi olan Şeyh Kemalettin Erbilî ile tanışır. Daha sonra nakşibendi tarikatına girer ve Şeyh Kemalettin Erbilî’den icazet alır. Şeyh Muşerref Hınukî 2008 yılında vefat eder.
Ömrünün çoğunu okuma ve yazmaya vererek geçiren Hınuki ardında bir çok kıymetli eser bırakarak ilim ve edebiyat dünyasına katkı sağlamıştır. Kürtçe, Türkçe, Farsça ve Arapça bilen Hınuki’nin eserlerine bakıldığında onun hamiyetperver ve Kürtçe sevdalısı biri olduğu anlaşılmaktadır. Kürtçenin korunması ve geliştirimesi konusunda çok hassas olan Hınuki’nin sorumluluk duygusu nedeni ile eserlerinin çoğunu Kürtçe yazmıştır. En önemli eserlerinden biri olan divanını ise Kürtçe, Arapça, Farsça ve Türkçe olmak üzere dört dil ile yazmıştır.
Bu makale de Şeyh Muşerref Hınuki’nin hayatı, eserleri ve edebi kişiliğine dair ayrıntılı bilgiler verilecek ve Divan’ı edebi açıdan irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Muşerref Hinuki

Şêx Muşerrefê Xinûkî û Kesayeta Wî ya Edebî

Öz

Şêx Muşerrefê Xinûkî di sala 1926an da li bajarê Sêrtê li navçeya Berwarîyê li gundê Xinûkê ji dayîka xwe dibe. Di zaroktîya xwe da di medresa bavê xwe da bi hînbûna Qurana Pîroz dest bi xwendina xwe dike. Paşê di gelek medreseyan da dixwîne û îcazeta xwe digire. Piştî wergirtina îcazetê vedigere gundê xwe, hem dest bi melatîyê hem jî seydatîyê dike, ew di medresa xwe da gelek feqîyan perwerde dike, wan dixe rêya dînê Îslamê û miletê xwe. Ew ji ber hinek sedemên sîyasî ji bakûr derbasî başûr dibe û bi qederê du salan li Zaxoyê disekine. Di heman deme da diçe Hewlêrê û bi Şêx Kemalettînê Erbîlî ra hevnasîyê datîne û dikeve terîqeta wî û dibe xelîfê wî. Xinûkî di sala 2008an da emrê Xwedê bi cih tîne û wefat dike. Temenê Xinûkî di qada xwendin û nîvîsandinê da derbas dibe û wî li pey xwe gelek berhemên payebilind hiştine û ew berhem dîyarîyî qada zanistîyê û miletê xwe kirine. Şêx Muşerrefê Xinûkî ne zimanê kurdî tenê zimanê erebî, farisîli û tirkî jî bi têra xwe zanîbûye. Mirov dema berê xwe dide berhemên wî vê agahîyê bi awayekî zelal dibîne. Xinûkî kesayetek miletperwer û kurdîhez e. Ew di derheqê parastina zimanê kurdî da xemxar e, lewra wî berhemên xwe bi piranî bi zimanê kurdî nivîsandîye. Ji berhemên wî ya herî girîng dîwana wî ye. Xinûkî dîwana xwe bi çar zimanî yanê bi kurdî, erebî, farisî û tirkî nivîsandîye. Di vê gotarê da emê jiyan, berhem û kesayeta edebî ya Şêx Muşerrefê Xinûkî bi hûrgulî bidin nasîn û bi taybetî jî li ser dîwana wî bisekinin û binirxînin.

Anahtar Kelimeler

Şêx Muşerrefê Xinûkî, Dîwan, Sêrt, Berwarî

Kaynakça

• Adak, Abdurrahman, “Edîbê Mezin Şêx Muşerrefê Xunûkî Çû Rehma Xwedê”, Nûbihar, h. 104, 2008.
• Adnan, Demircan, İhsan Sureyya Sırma, Pervariden Parise¸Weş. Beyan, İstanbul 2018.
• Burhanettin Duran, Türk Parlemento Tarihi, TBMM-XIX. Dönem (1991-1995), TBMM Kültür Sanat Kurulu Yayınları, No: 15, (2012), I, 115.
• Ebdulkerim Muhammed el-Muderrîs, Ulemauna fî xîzmetî’l-îlîm ve’d-dîn, (nşr. Muhammed Alî el-Qeredaxî, Bexdad 1983, Daru’l-Hurriye.
• Ehmedê Xanî, Nûbar, (Berhevkar, Zeynelabîdîn Kaya), Weşanên Roja Nû, Stockholm 1986 . Ethem Cebecioğlu, Tasavvuf Terimleri ve Değimleri Sözlüğü, Rehber Yayıncılık, Ankara 1997.
• Îbn Manzûr, Cemaluddîn Muhemmed b. Mukerrem, Lîsanu’l-Arab, (nşr. Abdullah Alî Kebîr, Muhemmed Ahmed Hesbullah, Haşîm Muhemmed eş-Şazilî), Daru’l-Mearîf, Qahîre, XV, 1360.
• M. Halil Çiçek, Doğu Medreselerinin Serencamı, Beyan Yayınları, İstanbul, 2009, r. 15; Ziya Kazıcı, İslam Eğitim Tarihi, MÜİF Vakfı Yayınları, Çapa 4an, İstanbul 2016.
• M. Halil Çiçek, Molla Halil b. Hüseyin b. Halid el-Ömeri”, Uluslararası Siirt Sempozyumu, İzmir 2007.
• M. Xalid Sadînî û Tehsîn Doskî, Şêx Muşerrefê Xinûkî û Şairên Malbata Wî, Çapxana Parêzgeha Dihokê, Çapa Êkê, Dihok 2013, r. 16-24.
• M. Xalid Sadînî, Mela Huseynê Bateyî- (Jiyan, Berhem û Helbestên Wî),Weş. Nûbiharê, Çapa 3yan, İstanbul 2013.
• Mela Ehmedê Zivingî, Gerdeniya Gewherî Şerha Dîwana Melayê Cizîrî, (Amadekarî û Wergera ji Erebî: Emîn Narozî), Weş., Avesta, Çapa 1ê, 2013 İstanbul.
• Melayê Bateyî, Mewlûd, , Amadekar Huseyn Şemrexî, Weş. Nûbiharê, Çapa 2yan, İstanbul 2012.
• Nesim SÖNMEZ, Dîwana Şêx Muşerrefê Xinûkî, Weşanên Weşanxaneya Seyda, Ankara 2018.