GEÇİŞ DEVRİ İMLÂ HUSUSİYETLERİ İÇİN 17. YÜZYILDAN BİR ÖRNEKLEM “AZİZ MAHMUD HÜDÂYÎ DÎVÂNI

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 121 - 138, 31.01.2022

Murat Ayar

Öz

Eski Anadolu Türkçesinden (13 ila 15. yüzyıllar) Osmanlı Türkçesinin (16 ila 19. yüzyıllar) dil özelliklerine ait geçişkenliğin yoğun olarak görüldüğü zaman dilimlerinden biri de 17. asırdır. Bu çalışmada, 17. yüzyılın hem hece hem de aruza ait metin örneklerini içinde barındıran ve harekeli olması yönüyle de işin sıhhat ve güvenirliğini bir kat daha artıran Aziz Mahmud Hüdâyî’ye ait Dîvân’la, dönemin yazım ve fonotik yapısına ait değişimi-çeşitlenmeyi gözler önüne sermek amaçlanmaktadır. Eserin, halkın kullandığı dile olan yakınlığı ve sadeliği ile harekeli bir özellikte olması, çalışmanın yöntemini de belirlemiştir. Seçilen harekeli zemin metnin sağladığı olanakla, ilgili başlık ve değerlendirmelere hizmet eden kelime ve ekler öncelikli olarak fişleme işlemine tabi tutulmuş; ardından seçili birkaç örnek, karşılaştırma yöntemiyle dikkatlere sunulmuştur. Fonotik ve morfonolojik yapıya dair hususlarda F. Kadri Timurtaş’ın Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük ve Tahsin Banguoğlu’nun Türkçenin Grameri çalışmalarındaki ilgili tasnifler referans olarak alınmıştır. Bu makalemizde, dönemin vezin ve yazma bilgisi arasındaki ilişki ile kelime ve ses değerleri arasındaki yazım tercihlerinin ve değişimlerinin tespiti yapılmıştır. Bu sayede, kültürel formların oluşmasında önemli bir yer işgal eden dil değerlerinin değişim ve gelişim safhalarından bir örneklemin, günümüz araştırmacı ve meraklılarının istifadesine sunulması sağlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

17. Asır, Hüdayi Dîvânı, Fonotik, İmlâ, Vezin

Kaynakça

• Aksoyak, İ.H. (2008). Osmanlı şairlerinin “aruz tasarrufları” ve araştırmacıların gereksiz müdaheleleri, Turkish Studies Dergisi, 3(6), 388-403.
• Arat, R.R. (1987). Türkçe metinlerde e/i meselesine dair makaleler I. Ankara: TKAE Yayınları.
• Aziz Mahmud Hüdâyî, Divân-ı ilâhiyat, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümü, 2372/2.
• Banguoğlu, T. (2019). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ceylan, E. (1991). Ana Türkçede kapalı e ünlüsü. Türk Dilleri Araştırmaları, 151-165.
• Develi, H. (1995). Evliya Çelebi seyahatnamesine göre 17. yüzyıl Osmanlı Türkçesinde ses benzeşmeleri ve uyumlar. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Develi, H. (2009). Osmanlının dili. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Dilçin, C. (1997). Türk şiir bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Duman, M. (1993). Evliya Çelebi seyahatnamesine göre 17. yüzyılda ses değişmeleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Duman, M. (2013). Makaleler eski Türkiye Türkçesinden Osmanlı Türkçesine. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Duman, M. Ve Ataizi, D. (Edt.) (2018). XVI-XIX. yüzyıllar Türk dili. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Ercilasun, A.B. (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Günaydın, A. (2020). Harekeli bir mi’râciyenin dibâcesi ve Osmanlı Türkçesinin imlâsı ve telaffuzu hakkında düşündürdükleri, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 49, 161-184.
• İğci, A. (2014). 17. yüzyılda Batı Rumeli Türkçesinin özellikleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Kaplan, M. (2002). Kültür ve dil. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karal, E.Z. (1978). Osmanlı Tarihinde Türk Dili Sorunu. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Levend, A.S. (2015). Divan edebiyatı kelimeler ve remizler mazmunlar ve mefhumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Saraç, M.A.Y. (2010). Klâsik edebiyat bilgisi biçim-ölçü-kafiye. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Timurtaş, F.K. (2019). Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Tuğluk, H.İ. (2008). 17. Yüzyıla ait harekeli iki metinde bazı imlâ özellikleri. Turkish Studies Dergisi, 3(6), 612-630.
• Tulum, M. (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.