MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE İRAN’DA BASIN YAYIN

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 543 - 557, 31.07.2022

Sevda Aygar Bacanlı

Öz

İran’da gerçekleşen Meşrutiyet hareketi ülkenin siyasî, edebî ve toplumsal durumu ile birlikte basınını da etkisi altına almıştır. Meşrutiyet öncesi dönemde matbaanın İran’a getirilmesi ile gazete basımı başlamıştır. Ancak ilk dönem İran’da basılan gazetelerde daha çok saray ve saray eşrafı hakkında bilgilere yer verilmiştir. Meşrutiyet öncesi dönemde sınırlı olan gazete sayısı meşrutiyet ile birlikte artmıştır. Söz konusu dönemde eleştirel söylemler içeren mizahî gazetelerde de artış görülmüştür. Gazeteler kısmen özgürleşmiş, daha önce İran basınında fazla yer almayan siyasî ve toplumsal haberler de gazetelerde yer almaya başlamıştır. Meşrutiyet hareketinde aydınlar ve gazeteciler birlikte hareket etmiştir. Böylece gerek yurtiçinde gerek yurtdışında yayımlanan gazeteler halkın aydınlanmasını sağlamıştır. Bu dönem basınının bir diğer önemli yayın organı ise gazetecilikten sonra gelişen; ilmî, edebî ve kültürel alanda yayımlar yapan dergilerdir. Çalışmamızda İran’da meşrutiyet öncesi dönemden başlayarak gazetelerin; yayım yılı, yayımcıları, ele adlıkları konular ve yayımlanma süreleri hakkında bilgiler sunulması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda İran’da basın-yayın hayatının başlaması, gelişmesi, meşrutiyet öncesi ve sonrası dönemde öne çıkan gazeteler ve meşrutiyet sonrasında yayımlanan dergiler ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İran’da Basın, Meşrutiyet Döneminde Gazeteler, Mizahî Gazeteler, Dergiler

Kaynakça

• Âcûdânî, M. (t.y.). Ya Merg Ya Teceddud (Defterî der Şiʻr u Edeb-i Meşrûte) (3. baskı), Londra: İntişârât-i Faṣl-i Kitâb.
• ________(1382). Meşrûṭe-î İrânî. Tahran: Neşr-i Aḫterân.
• Âryenpûr, Y., Ez Ṣabâ tâ Nîmâ (1372). C.II. Tahran: İntişârât-i Zuvvâr.
• Browne, E. (1335). Târîḫ-i Maṭbuʻât u Edebiyât-i İran Der Dovre-i Meşrûṭiyet. C. I. (Çev: ʻAbbâsî, Muḥammed). Tahran: Ḳânûn-i Maʻrifet.
• ________(1366). Târîḫ-i Maṭbuʻât u Edebiyât-i İran Der Dovre-i Meşrûṭiyet. C. II. (Çev: ʻAbbâsî, Muḥammed). Tahran: Ḳânûn-i Maʻrifet.
• ________(1341).Ter. Rıżâ Ṣâliḥzâde, Târiḫ-i Meṭbuʻat u Edebiyât-i İran Der Dovre-i Meşrûṭiyet. (Çev: Rıżâ Ṣâliḥzâde). C. III. Tahran: Ḳânûn-i Maʻrifet.
• ________(1376). İnkilâb-i Meşruṭiyet-i İran. (Çev: Mihrî Ḳazvînî). Tahran : İntişârât-i Kevîr.
• Dehkerdî, M. S., Âşcerdî M.R. , ve Ḫorâsânî M. (1397). Costârî Der Sebk-i Şuʻerâ-yi Ṭenzperdâz-i ʻEṣr-i Meşrûṭe Bâ Tekiye Ber (Efşâgerî u Âgâhî Beḫş) . Feṣlnâme-i Pejûheşhâî Edebî, 14/58,49- 80.
• Ġulâmzâde, Ġ.(1380). Seyr-i Naḳd-i Şiʻir Der İrân Ez Meşruṭe Tâ Hş. 1332. Tahran: Çâpḫâne-i Leylâ.
• Hâşemî, M. Ṣ. (1363). Târiḫ-i Cerâyid u Mecellât-i İran. C. I. İṣfehân: İntişârât-i Kemâl.
• __________(t.y.). Târiḫ-i Cerâyid u Mecellât-i İran, C. IV, Byy.
• Kanar, M.( 2013). Çağdaş İran Edebiyatının Doğuşu ve Gelişmesi. (2. Baskı). İstanbul: Say Yayınları.
• Kisrevî, A. (1363). Târiḫ-i Meşrûṭe-i İrân. Tahran: Çâpḫâne-i Sipehr.
• Kiyânfer, C. (1388). Maṭbûʻat-i Devletî Der ʻAṣr-i Ḳâcâr. Peyâm-i Baharistân ,3, 273-299.
• Mûġârî, F. D. (1382). Şemîm-i Nesîm Zindegî u Şiʻir-i Seyyid Eşrefûddîn Ḥûseynî Gîlânî (Nesîm-i Şimâl). Tahran: Neşr-i Sâlis.
• Muḥammed Ḫân, M. N. (1425). Fikri Âzâdî Der Edebiyât-i Meşrûtiyet-i İran. İslâmâbâd-Pakistan.
• Mûsevî, S. M. (1399). Berresi-yi Râbiṭe-i İctimâʻî Bâ Şinâḫt-i İctimâʻî Der Endîşehâ-yi Nesîm-i Şimâl (ʻEṣr-i Meşrûṭe) Bâ Teʻkîd Ber Gotemânhâ-yi Rûşenfikrî. Feṣlnâme-i Ferheng-i Ḳazvîn-Feṣlnâme-i Ferheng-i Pijûhiş , 5, 181-200.
• Nejâdirân, M. (1393). Âgâhi-yi Beḫşî Maṭbuʻat-i Siyâsî-i ʻAṣr-i Ḳâcâr u Naḳş-i Ân Der İnḳilâbî Meşruṭe. Faṣlnâme-i Teḫaṣṣu-yi ʻUlûm-i Siyâsî, 23, 49-70.
• Özkan, H. ve Rigiderakhshan M. (2019). İran’da Basının Doğuşu ve Gazeteler. Erciyes İletişim Dergisi, 6/2 975-993.
• Servî, Ġ. Ḫ. ve Nâzâryân, S. M. (1398). Maṭbuʻat Der İrân Ez Âġâz Tâ Ẓuhûr-i Pehlevî-yi Evvel: Ez Ṣûretî Derbârî Tâ Âgâhîyi Dogâne. Faṣlnâme-i Camiʻeşinâsî-yi Siyâsî-yi İrân,1/4, 1398, s. 73-104.
• Ṣâliḥyâr, Ġ. (1355). Çeşm Endâz-i Cîhânî u Vîjegihâî İrânî Maṭbûʻat. Tahran: İdâre-i Kull İntişârât-i Vezâret.
• Ṭabaṭabâî, M. (1366). Târîḫ-i Teḥlîli-yi Maṭbûʻât-i Îrân. İntişârât-i Biʻset.
• Vâḥiddûst, M. (1396). Edebiyât-i İrân Der Dovre-i Ḳâcâr. Tahran: Surûş.
• Zehrâzâde, M. ʻA. , Bihî H. ve Bûr, N(t.y.). Eşʻâr-i Maṭbûʻâtî Der Dovre-i Meşrûṭe. Maḳalehâ-yi Pencomîn Humâyîş Pijûhişhâ-yi Zebân u Edebiyât-i Fârsî; Perniyân-i Soḫen, 201-213.