FÂRÂBÎ’NİN “EL-MEDİNETÜ’L FAZILA” ADLI ESERİNDE ‘TAHAYYÜL ETME’ VE ‘AKIL’ ANLAYIŞININ SİYASET VE YÖNETİM DÜŞÜNCESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 1 - 22, 31.01.2023

Fikret Çelik , Zeynep Duyar

Öz

Fârâbî (870-950), hem İslam düşünce tarihi, hem de Batı düşünce tarihi adına aynı önem derecesinde günümüzde de üzerinde ayrıntılı olarak çalışılan/analizler yapılan bir düşünürdür. Akıl üzerine geliştirmiş olduğu felsefe ve aklın birey ile toplum hayatına etkileri üzerine fikirleri, özellikle yaşadığı dönem ve sonrası için evrensel nitelikte olduğu kabul gören Fârâbî, Antik Yunan düşüncesi ile İslam düşüncesini belli noktalarda sentezleme gayreti içinde olmuştur. O, bu bağlamda günümüzde de önemli bir siyaset felsefesi eseri olarak görülen “El-Medinetü’l Fazıla”’da, tahayyül etme ve akıl anlayışı üzerinden tutarlı bir siyaset ve yönetim düşüncesi üreterek, İslam siyasal düşüncesi için önemli bir anlayışı ortaya koyan bir metin üretmeyi başarmıştır. Bu anlayış, onun İslam siyasi düşüncesi içinde “özgün” olarak kabul edilen bir “lider,” “imam” ve “yönetici” figürünü ortaya çıkarmasını doğurmuştur. Bu özgün düşüncenin oluşmasında Fârâbî’nin temel olarak akıl üzerinden kuramını ortaya koymuş olması önemlidir. Bu bağlam ve anlayışı kabul üzerinden yapılan bu araştırmanın temel amacı, Fârâbî’nin El-Medinetü’l Fazıla adlı önemli eserinin bu anlayış üzerinden bir değerlendirmesini yapabilmek ve görüşlerinin dayandığı temelleri anlayabilmektir. Bu çalışmada bir sosyal bilimler yöntemi olarak “derinlemesine içerik analizi” yöntemi kullanılmış ve ana kaynak olarak da onun El-Medinetü’l Fazıla eserindeki görüşleri temel alınmıştır. Bu bağlamda yürütülen çalışmada, Fârâbî’nin bu eseri özelinde direk kendi görüşleri ile onunla ilgili çalışmalar yapmış olan çağdaş araştırmacıların yorumları üzerinden, onun akıl ve tahayyül etme anlayışının, siyaset ve yönetim düşüncesi üzerindeki etkilerinin bir analizi ortaya koymaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

El-Medinetü’l Fazıla, Fârâbî, Akıl, Tahayyül etme, Siyaset

The Effect of the Approach of ‘Imagination’ and ‘Reason’ on Politics and Management Thought in Fârâbî’s Work “Al-Madina Al-Fazila”

Öz

Kaynakça

• Aydınlı, Y. (2019). Fârâbî, Ankara: İSAM Yayınları.
• Black, A. (2010). Siyasal İslam Düşüncesi Tarihi (Çev. S. Çalışkan-H. Çalışkan). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Bolay, S. H. (1989). Akıl. Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslam Ansiklopedisi (Ahlak-Amari), Cilt: 2. Ankara: TDV Yayınları, 238-242.
• Brauge, R. (2003). İslam-Müslüman Siyaset Felsefesi (Çev. İ. Yerguz). Siyaset Felsefesi Sözlüğü, Ed. P. Raynaud-S. Rials. İstanbul: İletişim Yayınları, 472-81.
• Cevizci, A. (2005). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Corbin, H. (1986), İslam Felsefesi Tarihi (Çev. H. Hatemî). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çaha, Ö. (2013). Siyasi Düşüncelere Giriş. İstanbul: Dem Yayınları.
• Çaylak, Â. ve Çelik, F. (2018). Fârâbî (870-950), İslam Siyasi Düşünceler Tarihi, Ed. Â. Çaylak. Ankara: Savaş Yayınları, 389-407.
• Çubukçu, İ. A. (1972) İslam Düşüncesi Hakkında Araştırmalar. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• de Libera, Alain (2005). Ortaçağ Felsefesi (Çev. A. Meral). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Fârâbî (2017). Es-Siyâsetü’l-Medeniyye veya Mebâdi’ül-Mevcûdât (Çev. M. S. Aydın vd.). İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Fârâbî (2021). İdeal Devlet (Çev. A. Arslan). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Fârâbî (2015). İlimleri Sayımı (Çev. A. Arslan). Ankara: Divan Kitap.
• Gutas, D. (2008). İbn sînâ felsefesinde hayal-oluşturucu güç (el-mütehayyile) ve aşkın bilgi. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (35) 2, 159-174.
• Karaman, H. (2012). İslam felsefesinin özgünlüğü. İslam Felsefesi Tarihi II, Ed. Bayram Ali Çetinkaya, Ankara: Grafiker Yayınları, 233-52.
• Kaya, M. (2014). Aristoteles’in ruh anlayışı. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (18), 91-98.
• Korkut, Ş. (2018). Fârâbî’nin Siyaset Felsefesi Kökenleri ve Özgünlüğü. Ankara: Atlas Yayınları.
• Korkut, Ş. (2012). Meşşâî geleneğin kurucu filozofu: Fârâbî, İslam Felsefesi Tarihi I, Ed. B. A. Çetinkaya. Ankara: Grafiker Yayınları, 123-175.
• Miller,D. vd. (1994). Blackwell’in Siyasal Düşünce Ansiklopedisi, I. Cilt ‘A-J’ (Çev. B. Paker-N. Kıraç). Ankara: Ümit Yayıncılık.
• Oktay, A. S. (2015). Fârâbî’nin sisteminde din-felsefe, peygamber-filozof ilişkisi ve karşılıklı işlevleri. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, (11) 44, 11-26.
• Öcal, Ş. (2012). Felsefe-kelam ilişkisi. İslam Felsefesi Tarihi I, Ed. B. A. Çetinkaya. Ankara: Grafiker Yayınları, 461-90.
• Özcan, H. (2017). Fârâbî’nin İki Eseri-Siyaset Felsefesine Dair Görüşler ve Mutluluk Yoluna Yöneltme. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Renaut, A. (2003). Akıl (Us). Siyaset Felsefesi Sözlüğü (Çev. E. Ergun), Ed. P. Raynaud-S. Rials. İstanbul: İletişim Yayınları, ss. 935-40.
• Ruby, C. (2012). Siyaset Felsefesine Giriş (Çev. A. U. Kılıç). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sözen, K. (1998). Fârâbî’de akıl ve aklın önemi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5, 65-80.
• Türk Dil Kurumu (2022). Akıl. https://sozluk.gov.tr/ Erişim tarihi: 12.07.2022.
• Türkiye Diyanet Vakfı (2022). Tahayyül. https://islamansiklopedisi.org.tr/tahayyul Erişim: 02.10.2022.
• Yazıcı, E. B. (2012). İslam düşüncesinde felsefi akımlar. İslam Felsefesi Tarihi I, Ed. B. A. Çetinkaya. Ankara: Grafiker Yayınları, 83-87.